In the verse (2:31) of the Qur’ān, it is mentioned that all names were taught to Adam (PBUH). This verse indicates that revelation is decisively the source of language. On the other hand, it is a common fact that people have been constantly producing symbols to express new ideas and concepts. This situation makes it necessary to associate the utterance (muṭlaq) and static with the relative (al-muqayyah) and dynamic between language and reality in religious thought. In the historical process, Mutakallims have undertaken the responsibility of understanding and interpretation between the transcendent dimension of the religion (ad-Dīn) indicated in the Qur’ān and the innovative and dynamic dimension of life. The Mutakallims’ responsibility continues today. However, to establish the relationship among language, thought, and existence in today’s kalâm, it is necessary to identify the roots of this subject in kalām’s classical sources. In our study designed for this purpose, the truth and value of naming divine meanings in the context of ta‘līm al-asmā’ are examined. On the other hand, since dealing with such a large subject in a limited study is not possible, it is just focused on the research of linguistic theories, the relationship between language and thought, and the issue of whether the names used in the main sources to indicate the meanings are divinely determined (tawqīfī). In fact, it has been determined that the subject of ta'līm al-asmā’ is overshadowed by the vehement debates over the createdness of the Qur’ān (Khalq al-Qur’ān) and the relationship between Allāh’s essence and His attributes, although it is a Qur’ān-centered issue. As can be seen in the study, the approach of the Mutakallims to the issue of ta‘līm al-asmā’ is parallel to their understanding of Allāh’s essence and His attributes. As stated in this research, if the divine names were determined by Allāh, then Allāh’s names will be eternal. Besides, if the names expressed in human languages are the same as the essence of Allāh, this will lead to the problem of eternality. If it is said that the names are separated and unrelated from Allāh’s essence, there will be also more than one independent and eternal being. The idea of multiple eternal beings is against the principle of tawḥīd. However, in cases where the distinction between attributes and essence of Allāh is separated from each other in the mind, it causes attributes to be considered as something existing independently of the essence of Allāh. Therefore, as stated in the study, Mu‘tazilite theologians, who were very sensitive about this issue, attached great importance to the concept of eternity (qadīm) while transcending the essence of Allāh from the attributes of the created. As they appealed to tanzīh by which they transcend Him from all the originated things in time, they were focused on His eternality (qidam). In this regard, all His actions concerning the universe are regarded as temporal, in other words, originated in time (ḥādith). From this point of view, according to them, Allāh’s names specified in the Qur’ān are created just like the Qur’ān itself. Although their meanings are within the boundaries of the Divine Knowledge, their wordings (lafiẓ) belong to humans. Therefore, these names (asmâ’) that people use to describe Allāh in their speech, as Abū ‘Alī al-Jubbā’ī argues, are determined by the convention of the human. It has been determined by people via consensus, like other words of the language, to indicate the essence and attributes of Allāh in a language because of communication. Then, Allāh has sent down His message to people with these words. The conclusion that Mu‘tazilite theologians have regarded the connection of names with the meanings in Allāh’s knowledge as a linguistic use, while Sunnī theologians have addressed this issue based on the creative act (Khalq) of Allāh. There is another explanation which is known as the theory of faculty or habitus as an alternative way. Some Ash‘arî and Māturīdī theologians supported this theory. Today, the importance of this new perspective is clear, which appears another association of both ideas. In this context, it has been determined that the views of Māturīdī, who attributes the content (or meaning) of revelation (waḥy) to Allāh while arguing that its wordings belong to humans, are more appropriate to the theory of the faculty (malakah).

Öz Her inanç sistemi, her düşünce ya da mistik akım, örnek bir kişilik tasavvuruyla tarih sahnesine çıkar ve fikrî temellerini bu modeller üzerinden vermeye çalışır. İslam da kendi hakikat anlayışını ve onu taşıyan değerleri mü'min kişilik üzerinden takdim eder, mü'min kişiliği de bu temeller üzerinden inşa eder. Kur'ânî bildirimle en genel anlamda bu kişiden beklenen her anlamda dengeyi muhafaza ederek kulluk bilinci içinde, yeryüzünü ifsattan (fesad fi'l-arḍ) kurtarıp ıslah ve ma'mûr etmesidir. İnsanın "halife" sıfatıyla üzerine aldığı bu sorumlulukta kendisini motive edecek en büyük enerjiyi, özgür iradesiyle kabullenip bağlandığı ('a ḳ d) Allah'ın varlığına ve birliğine iman altında sıralanan İslam'ın iman esaslarından alır. Bu esaslarda baskın olan unsur, insanın yapıp etmelerinin gözetlenip kayıt altına alınıyor ve bunlardan mutlaka hesaba çekilecek olmasıdır. Sorumluluk bilincinin insanî vicdanda kök salmasına yol açan bu anlayış, bir günü diğer gününe denk olmayan ve kendi nefsi de dahil her şeye Allah'ın emaneti nazarıyla bakan hassas, ölçülü ve aktif bir kişiliğin oluşmasına zemin hazırlar. Abstract Every faith system, every thought or mystical movement, appears in the stage of history with the conception of an exemplary personality and tries to offer its intellectual foundations through these models. Islam presents its own understanding of the truth and the values on which it bears, by means of a Muslim personality; and the Muslim personality is constructed on these foundations. It is the improvement and rebuilding of the earth by saving it from conspiracy (corruption on earth) within the consciousness of servanthood, by maintaining the balance in every sense that are expected from such person in a general sense by Qur'anic notifications. The largest energy to motivate oneself in this burden/responsibility undertaken with the capacity of Caliph is provided by the faith guidelines of the Islam listed under the faith in the presence and unity of the Allah to which acknowledged and committed with his/her free will (agreement). The dominant element in these guidelines is that the actions and doings of the human are monitored and recorded down and they are required to be accountable for such things. Bu makale 26-27 Nisan 2018 yılında Kahramanmaraş'ta düzenlenen "Uluslararası İslâm ve Model İnsan Sempozyumu"nda sözlü olarak sunulan ve basılmayan "Akâidin Modellediği Sorumluluğunu Yüklenen Özgür Kişilik" adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve değiştirilerek üretilmiş halidir.

Every idea is a product of the sociological, political, economic and cultural conditions
of the time in which it was born and developed. There is no human thought so that it is not
affected by the historical conjuncture. All schools of Islamic thought, from Qaderism to
Mu‘tazila, from Ash‘arism to Māturīdiyya, are a natural result of the special conditions of their
time. Therefore, this point should not be ignored in the evaluations to be made about them.
Superficial readings can result in anachronistic errors. The discussions about the nature and
limits of human freedom in the age of formation of Islamic thought should also be evaluated
within this framework. The answer to the question of what are the creators, possibilities and
abilities of the human being honored with the divine word in relation to nature and the other.
It has been an important issue for all sects. In addition, the answers found are not independent of the cultural, political, social and historical conditions and the sects' conception of God. The
effect of these conditions on the Ash'ari theory of kasb (acquisition) is very clear. Māturīdi,
who made an original contribution to the intellectual effort on human freedom, took
advantage of the possibilities of looking at the issue from a different geography and culture.
In the article, the approach of these two schools of the Muslim theology to the problem is
examined.

Her fikir, içinde doğup geliştiği zamansal kesitin sosyolojik, politik, ekonomik ve
kültürel şartlarının bir ürünüdür. Hiçbir beşerî düşünce yoktur ki tarihsel konjonktürden
etkilenmesin. Cebriyye’den Mu‘tezile’ye Eş‘arîlik’ten Mâtürîdîlik’e kadar İslam düşünce
ekollerinin tümü, dönemlerinin özel şartlarının doğal bir çıktısıdır. Dolayısıyla haklarında
yapılacak değerlendirmelerde, bu husus göz ardı edilmemelidir. Bugünden yapılacak
yüzeysel okumalar, anakronik hatalarla sonuçlanabilir. İslam düşüncesinin teşekkül çağında
insanın özgürlüğünün mahiyeti ve sınırları hakkında yapılan tartışmalar da bu çerçevede
değerlendirilmelidir. İlahî hitaba muhatap oluş gibi özel bir duruma sahip insanın, yaratıcı,
doğa ve ötekiyle münasebetinde imkân ve kabiliyetlerinin ne olduğu sorusunun cevabı; tüm
fırkalar için önemli bir mesele olmuştur. Fakat bulunan cevapların kültürel, siyasal, toplumsal
ve tarihsel şartlarla doktrinlerin Tanrı tasavvurundan bağımsız seyretmediği
unutulmamalıdır. Eş‘arî kesb teorisinde bu koşulların etkisi çok açıktır. İnsanın özgürlüğü
hakkında yürütülen entelektüel çabaya özgün bir katkı sağlayan Mâtürîdî ise meseleye farklı
bir coğrafya ve kültürden bakmanın imkanlarından yararlanmıştır. Makalede özellikle İslam
düşüncesinin bu iki okulunun probleme yaklaşımı kendi kaynakları esas alınarak
incelenmiştir.

Allah’ın insan ile iletişime geçmesi olarak tanımlanan vahiy konusu, Müslüman geleneğimizde asırlardır araştırılan, mahiyet ve içeriğine ilişkin zihinlerde sayısız soruya cevapların arandığı bir tartışma alanıdır. Bunun sebebi vahyin, diğer bir deyimle Kur’an’ın, İslâm inanç sisteminin ana kaynağı olmasıdır. Dinin temelini oluşturan vahiy, esasen farklı bir ontolojik alandan yani Allah’tan, farklı bir ontolojik varlık olan elçi Cibril aracılığı ile farklı bir ontolojik alana yani peygambere yapılan bildirimin adıdır. Vahyin kelime manasında bulunan “gizli ve hızlı bildirim” anlamından kaynaklı olduğu düşünülen insanlığın vahyin mahiyetine ve geliş yollarına yönelik merakı, vahyi gönderen Allah ile vahyi alan insan arasındaki ontolojik farklılık, bu iletişimi daha da gizemli hale getirmektedir. Müslüman kelâm ekolleri, dinin ana kaynağı durumunda bulunan vahyi, Allah’ın kelâm sıfatı, Kelâmullah ve Halku’l-Kur’an konuları bağlamında değerlendirmiş, Allah’ın kelam sıfatının kadîm mi hâdis mi olduğu, Kur’an’ın mahluk olup olmadığı konuları etrafında tartışmışlardır. Buna ilaveten Şii kelamcılar vahiy konusunda farklı bir metod izlemek suretiyle konuyu imamet nazariyesi ile birlikte ele almış ve imamların da ilham adı altında vahiy alabildiklerini ifade etmişlerdir.
Anahtar Kavramlar: Kelâm, Vahiy, Allah, Cibrîl, Elçi, Halku’l-Kur’an.
Revelation is defined as the contact of Allah with the person he created. Due to the reason that the revelation of Qur’an is the main source of the Islamic belief system, it is a topic of discussion in our Muslim tradition for centuries, and main questions focus on its nature and content. The divine revelation underlies the religion, and essentially is the name of the revelation which comes from a different ontological sphere, the God, via a different ontological creature, the Gabriel, to a different ontological sphere, the prophet. The literal meaning of revelation is “confidential and quick notification”.  This meaning has raised some curiosity about arrival ways and content of revelation, and ontological differences between Allah as the revelation sender, and the human receiver. All these make the communication even more mysterious. Muslim kalam schools evaluate the subject of revelation, which is the main source of religion, within the framework of Allah's kalam adjective, Kelamullah and Halku’l-Qur'an. They are in discussion about whether the Qur'an was created or not, and whether Allah's kalam adjective is ‘kadim’ or ‘hâdis’. Additionally, Shia scholars examine revelation from a different aspect, analysing it together with the Imamate theory, and discuss that imams are also recipients of revelation under the name of inspiration.
Keywords: Kalam, Revelation, Allah, Gabriel, Delegate, Halku’l-Qur'an.

The most important elements of knowledge are conception/tasawwur and affirmation/tasdiq. The building blocks of conception and affirmation are words. Therefore, the words that are the building blocks of the mind must be correctly connected to the meanings, for a spoken issue to be properly envisioned and approved. However, this is not always possible for reasons such as lack of information, language and reasoning flaws, and conceptual collapse between language and thought. For example, many people, who do not know the Arabic language, think meanings of the Haqq and Haqiqah within their native language system and use them with the meaning of what they load on. Therefore, they reject the using haqq instead of the haqiqah because of the metaphysical meaning of the haqq. On the other hand, the haqiqah concept is contemplated as supreme and on the other side, it is used instead of true. Some scholars also oppose the fact that haqiqah is equated with the reality/gerçek due to its philosophical content. The word “sidq” also means correctness and it is obtained by agreement with the haqq. As stated in the research, the word haqq is more comprehensive than the word haqiqa due to its metaphysical meaning layer. The words "haqiqah" and "gerçek" are existential qualities and are synonymous words belonging to different languages. Being one of the meanings that the word haqq indicates in terms of epistemological value, the concept of “sidq” is obtained with the meaning of haqiqah in terms of correspondence to the things that are haqq.

Tanrı inancına sahip teolojilerde, O’na atfedilen kudretin yetkin olarak nitelendirilmesi, aynı zamanda bu kudretin etki ettiği alanın sınırsız olduğuna yönelik bir düşüncenin oluşmasına sebep olmuştur. Böyle bir düşünce
her ne kadar Tanrı’nın mutlaklığı açısından ortaya konmuş olsa da, ateistlerin
kötülük problemi çerçevesinde argüman olarak kullandıkları Mutlak kudretin işlevselliği hususu, teistler için ciddi bir problem oluşturmuştur. Çünkü
Tanrı inancına sahip bütün insanlar; “Tanrı, her yönüyle mutlak sıfatlara sahiptir. Dolayısıyla O, her şeye gücü yetendir” anlayışını benimsemektedirler.Ancak gücü yettiği halde neden kötülüğe engel olmuyor? sorusu, inanan ve
inanmayan herkes için temel bir problem haline gelmektedir.
Bu çalışma günümüzde de hala güncelliğini koruyan kötülük problemi çerçevesinde, Allah’ın insan fiillerine müdahalesi tartışmalarına ilk dönem
(Mutekaddimûn) Mu’tezile, Eş’arî ve Mâturîdî kelamcılarının görüşleri kapsamında cevap aramaktadır. Kötülük problemi çerçevesinde ele alındığında
mutlak kudretin âleme taalluku konusunda Mutezile’nin, aslah teorisi kapsamında, mutlak iyi Tanrı düşüncesinden hareket ettiği görülmektedir. Eşâri’ler
Tanrı’nın âlemle ilişkisini, mutlak iyi Tanrı tasavvuru yerine sadece mutlak
kudret anlayışı üzerinden açıkladıkları görülmektedir. Mâturîdîlerin, ise her
ne kadar hikmetli ve bağımlı müdahale anlayışı çerçevesinde Allah’ın kudretini insanın azm ve isteğine göre sınırlandırsalar da mutlak kudretin her şeyi
yaratması noktasında Eş’âriler’e daha yakın bir çizgide oldukları söylenebilir.

Religion is a collection of facts that shapes human life around a certain belief system. Like all the other religons, Islam aims to provide a lifestyle to guide its believers' life. This lifestyle covers the whole relationship of the believer between the non-believer and his environment. However, even though man interacts with the environment, his relationship with other humans has a priority both individually and socially. At this point, Islam introduced certain principles to determine the relationship of believers with the other. One of the most important of these principles is "al-amr bi-l-ma'rūf wa-lnahy 'an al-munkar (commanding right and forbidding wrong)". Although the concept of "amr" (command) is accepted with the meaning of " requesting or ordering", the first meaning of the concept is action or event. Therefore, in order to fully express the concept of "amr", both meanings must be considered together. In this context, the concept of "amr" is to display behaviors for everything that is good, including what one says, invites and defends. The concept of "ma'rūf" (commonly known or acknowledged), which is mentioned in the principle, is everything that reason and shariah consider good in general terms. The concept of "nahy" (forbid) is used as the opposite of "amr". In this sense, the person's avoiding a bad action is to keep it away by using the means, equipment and facilities. The concept of "munkar" (mostly denied) is used as the opposite of "ma'rūf". Taken in this context, it means what the mind considers shameful and rejects it. It is seen that these concepts are used in a sense close to their glossary meaning in The Qur'ān. Such that, the concept of "ma'rūf" has been expressed as the acceptance or rejection of many attitudes and behaviors by reason that humans exhibit, and it includes many socio-moral and humanitarian issues such as infaq (spending) and helping that concern society closely. Nothing has not been assigned for the concept of "munkar" in terms of its semantic context and it has been accepted as the  Bu makale, 10-12 Ekim 2019 tarihinde Eskişehir'de düzenlenen I. Uluslararası Din ve İnsan Sempozyumu-Din, Dil, İletişim Sempozyumu'nda sunulan "Emir bi'l-Ma'rūf Nehiy ani'l-Münker' İlkesinin Günümüz Dini Söylemin İnşasında İşlevsel Yönü" başlıklı tebliğin gözden geçirilmiş ve genişletilmiş halidir./This article is the revised and expanded version of the presentation at the I. Annual International Symposium on Religion and Human: Religion, Language and Communication that was held in Eskişehir on 10-12 October, 2019, on the topic "The Functional Aspect of the Principle " 'al-Amr bi-l-ma'rūf wa-l-nahy 'an al-munkar' on the Construction of Today's Religious Expression.

Bu makale; Horasan bölgesinde teşekkül ederek İslâm’ın yayılmasını kendine bir görev telakki eden zühd menşeli Kerrâmiyye’nin kelâmî ve fıkhî meseleler hakkındaki görüşlerini serdetmektedir. İbadet ve taatle meşgul oldukları bilinen Kerrâmî önderlerin görüşlerini ortaya koyarken temel motivasyonlarının dini insanlar için kolay kılarak İslamiyet’in yayılışına katkı sağlamak olduğu bilinmektedir. Ancak teorik ve pratik hayata ilişkin ortaya koydukları bu görüşler sebebiyle kimi zaman müstakil bir mezhep hüviyetinde değerlendirilirken kimi zaman da farklı mezheplerin alt kolu olarak değerlendirilmiştir. Nitekim Şia ile mücadelesi ve Hanefî düşünceyle paralellik arz eden bazı görüşleri sebebiyle birtakım müelliflerce Ehl-i Sünnet addedilmiştir. Bununla beraber özellikle muamelat alanında ortaya koydukları görüşleriyle ise Ehl-i Sünnet düşüncesinden ayrılarak bid’at fırkalardan birisi kabul edilmiştir.

Eş̒ariyye mezhebinin önemli kelamcılarından biri olan Kâdî el-Beyzâvî, hüsün-kubuh konusundaki görüşlerini, tefsir, kelâm ve usûl-i fıkıh eserlerinde ortaya koymuştur. Oldukça muhtasar ve veciz bir şekilde telifte bulunan müellif, genel anlamda mezhebinin yaklaşımını teyid eden fikirler beyan etmiştir. Bununla birlikte özellikle tefsirinde yaptığı bazı açıklamalar, onun en azından kimi ayetlerin izahında i̒tizalî fikirleri benimsediği yorumlarını beraberinde getirmiştir. Kemal ve noksanlık ile tab’a uygunluk ve aykırılık anlamındaki hüsün ve kubuhun aklî olduğunu kabul etmesi, sanki bu konuda Eş̒arî düşünceden ayrılma olarak yorumlanmışsa da aslında onun bu mesele bağlamında ekolünden farklı düşünmesi söz konusu olmamıştır. Zira onun bu konuda serdettiği görüşleri aynı şekilde zikreden pek çok Eş̒arî kelamcısı vardır. Ahirette sevabı veya cezayı gerektiren fiilin hüsün ve kubuhunu sadece şeriatın belirleyeceği görüşüne bağlı olarak aklın nimet sahibine şükrün zorunluluğunu bilemeyeceği fikrini de savunan müellif, bu düşüncesini isbat sadedinde nakli ve akli deliller getirmiş, bu meyanda özellikle Mu̒tezilî anlayışı reddetmeyi hedefleyen bir dil kullanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Beyzâvî, Eş̒ariyye, hüsün-kubuh, aklî, şer’î. 
Kadî al-Baydâwî, one of important Islamic theologians of the sect Ash'ariyya, revealed his views on the subject of husn-kubh in his works of tafsir, kalam and usul-i fiqh. The author, who writes the work in a rather concise and clear manner, has in general declared ideas confirming the approach of the sect. However, some of his explanations, especially in his tafsir, brought with him the comments that he adopted Mu̒tazili ideas in the explanation of some verses. His acceptance that’s the mental of husn and kubh in the sense of maturity and deficiency with compliance and contradiction to human nature, as if it was interpreted as a separation from the thought of Ash’arî, it was not possible for him to think differently from his school in the context of this matter. For there are many Ash’arî theologians who explain in the same way the views he has expressed in this subject. The author, who is defending the idea that the mind will not know the necessity of gratitude to the owner of the blessing, depending on the view that the sharia will determine only the husn and kubh of the act which requires reward or punishment in the hereafter, he brought in sharî and mental proofs in the purport of this idea, in this direction he used a language specifically aimed at rejecting the Mu'tazilian understanding.
Keywords: Baydâwî, Ash'ariyya, husn-kubh, mental, sharî.

The sophists on the stage of history as a result of Ancient Greek's political and social conditions have entered the Islamic thought sources through Aristotle with translation movements as a concept. Kalam scholars , have given place to the sophists at the knowledge of their works and haven't only contented with putting forward their views or the problems they propounded. Kalam scholars put the sophists through Laedriyye, In-adiyye, and Indiyye through a new classification in addition to several expansions by the perspective of Aristotle that have found a way depending on the principle of noncontradiction and the impossibility of the third state. Also, Fakhr ad-Din ar-Razi stood in a prominent place where kalam and philosophy, made sophists a current issue again in different contexts by taking over the inheritance from the predecessor. The new context that Razi brought up sophists, is among the controversy of sects in the tradition of Islamic thought. This study examines the approaches of Razi and kalam philosophy on handling sophisticated visions and solutions within a contex-tual framework.

This study deals with a kalam commentary text written in Aleppo dating from the beginning of the last century of the Mamluk Turkish State. The research has shown that the poem commentated upon is Imāmzāda al-Bukhārī's (d.573/1177) ʿUqūd al-ʿAqāʾid fī Funūn al-Fawāʾid, which consists of 770 couplets and is the lengthiest Arabic creed (ʿaqāʾid) poem in the Ḥanafī-Māturīdī tradition, and that the commentary entitled Sharḥ al-Jawāhir al-Muḍīʾa is written by an otherwise unknown Ḥanafī scholar Aḥmad b. Maḥmūd b. Sulaymān al-Ḥalabī (9th/15th century) in 823 (1420). Giving explicit first-hand information regarding circumstances of Nasīmī's (d.823/1420) death and being the first text to mention the Nasīmiyya branch of the Ḥurūfism, the text has special importance. The commentary has been edited as part of a Master’s thesis, however, without taking into account the scientific methods of critical edition, and as a result, both the poem and the commentary were attributed by the editor to other people than their true authors. In the first part of this study, I tell the story of how I have identified the authors of both the text and the commentary. Then, I analyze the commentary in terms of Kalam and the politics of the time. Finally, I discuss the ground of existence of the Nasīmiyya movement in the Mamluk region and its reflection on the commentary.

Muʽtazilah is one of the kalām schools in which intellectual freedom is seen the most and therefore divergences within the sect are the most common. Although al-usûl al- ḥamsa/five principles constitute the main framework on which Muʽtazilah has agreed, opposing ideas have emerged within the sect on the principles of ʽadl (divine justice) and al-manzilah bayna al-manzilatayn and on the issues of nature and imamah. As a matter of fact,
Muʽtâzilī scholars wrote many refutations to each other on the disputed issues. One of those who have opposing views within the Muʽtazilah is Muḥammad b. Shabīb al-Baṣrī (d. mid 3rd/9th century), who lived between the end of 2nd and the middle of the 3rd century ofhij ra. Ibn Shabīb is one of the students of Ibrāhīm Ibn Sayyār al-Naẓẓām (d. 231/845), who was one of the leading scholars of Muʽtazilah. He initially opposed the principle of al-manzilah bayna al-manzilatayn, while he was Muʽtezilî, and accepted the Murji’ah approach on this issue. However, after he accepted the idea of irjā’, he continued his loyalty to Muʽtazilah with regard to the principles of tawhīd (divine unity) and ʽadl. Ibn Shabīb, who had a theological assembly of his own and is respected by the people in Baṣra, was an important scholar who
stands out with his comprehensive knowledge of religious and philosophical schools of his time. In the doxographical tradition, his adoption of Murjī’ ideas is generally emphasized, except that he has not been referred to much. However, when the sources of kalām are examined
meticulously, it is understood that he influenced many Muslim theologians with his works and views and that he was a source for them regarding many topics. The most important reason for this is that he was one of the first scholars to defend the Islamic belief against various philosophical and religious movements. Naturally, this situation provided him with a wide
knowledge of religious and philosophical trends. Considering the quotations made from him, it is understood that he recorded this accumulation in a doxographical work. Another remarkable feature of Ibn Shabīb is that he was one of the first scholars to write in the genre of Kitāb al-Tawhīd . It is possible to see both contextual and methodological effects of this work in the quotations and narratives of Al-Māturīdī's book with the same name. What makes him different is that he adopts Muʽtazilī and Murjī’ ideas at the same time and develops a unique discourse on the subjects of grave sins and waʽīd (divine warning). Although he was raised in a strong tradition of thought such as Muʽtazilah, his ability to oppose his sect and his teacher
Al-Naẓẓām and also to develop a different definition of faith despite accepting the doctrine of irjā’, makes him stand out as an original and intellectual personality. His different definition of faith is important in that it represents a more moderate approach to the issue of takfīr. For,
he drew an encompassing framework based on the Quran and the Sunnah regarding the definition of faith and the conditions of takfīr, thus, he tried to preserve the unity of Muslims. He did not consider the denial of controversial issues that are not explicitly included in the Quran
and Sunnah as a reason for takfīr. With this attitude, Ibn Shabīb took an important approach in ensuring social peace and free thought. In this article, all the information contained in Muʽtazilī sources, and doxographical works related to the life, scientific personality and theological
views of Ibn Shabīb are gathered and analyzed, and then his theological thought is reconstructed based on these data. From this point of view, identifications and evaluations have been made regarding the issues that make him different and unique in the history of Muslim
thought.
Keywords: Kalām, Muʽtazilah, Murjiʽah, Muḥammad b. Shabīb, Murtakib al-kabīra (Committter
of a grave sin), Waʽīd (Divine warning).
Fikir ve düşünce özgürlüğünün en çok görüldüğü, bundan dolayı da mezhep içi ihtilafların en çok yaşandığı ekollerin başında Muʽtezile gelmektedir. Usûl-i hamse/beş ilke Muʽtezile’nin üzerinde uzlaştığı ana çerçeveyi teşkil etmekle birlikte, adalet ve el-menzile beyne’l-menzileteyn ilkeleri ile tabiat ve  imamet meselelerinde mezhep içinde muhalif fikirler ortaya çıkmıştır. Nitekim ihtilaf edilen konularda Muʽtezilî âlimler birbirlerine çok sayıda reddiye yazmışlardır.  Muʽtezile içinde muhalif düşünceye sahip olanlardan biri de hicri 2./8. yüzyılın sonları ile 3./9. yüzyılın ortaları arasında yaşamış olan Muhammed b. Şebîb el-Basrî’dir (öl. 3./9. yüzyılın ortaları).  Muʽtezile’nin önde gelen âlimlerinden İbrâhim b. Seyyâr en-Nazzâm’ın (öl. 231/845) öğrencilerinden olan İbn Şebîb,  önceleri Muʽtezilî iken el-menzile beyne’l-menzileteyn ilkesine muhalefet ederek bu konuda Mürciî yaklaşımı kabul etmiştir. Ancak o, ircâ fikrini kabul ettikten sonra da tevhîd ve adalet ilkelerinde Muʽtezile’ye bağlılığını sürdürmüştür. Basra’da kendisine ait bir kelâm meclisi ve halk nezdinde saygınlığı bulunan İbn Şebîb, döneminin dinî ve felsefî ekollerine vukufiyeti ile ön plana çıkan önemli bir âlimdir. Makâlât geleneğinde genellikle onun Mürciî fikirleri benimsemesi ön plana çıkarılmış, bunun dışında kendisine pek atıf yapılmamıştır. Ancak kelâm kaynakları titiz bir şekilde incelendiğinde onun eserleri ve görüşleriyle birçok kelâmcıyı etkilediği ve onlara birçok konuda kaynaklık ettiği anlaşılmaktadır. Bunun en önemli nedeni, onun çeşitli felsefî ve dinî akımlara karşı İslam inancını savunan ilk âlimlerden olmasıdır. Bu durum ona dinî ve felsefî akımlar konusunda geniş bir birikim sağlamıştır. Kendisinden yapılan nakiller dikkate alındığında bu birikimlerini makâlât türü bir eserde kayıt altına aldığı anlaşılmaktadır.  İbn Şebîb’in dikkat çeken bir özelliği de onun Kitâbü’t-Tevhîd türü eser telif eden ilk âlimlerden olmasıdır. Mâturîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd adlı eserinde yaptığı alıntılar ve nakillerde, onun bu eserinin hem içerik hem de metodolojik etkilerini görmek mümkündür. Onu asıl farklı kılan yönü ise, Muʽtezilî ve Mürciî fikirleri aynı anda benimsemesi, büyük günah sahipleri ve vaîd konularında kendine özgü bir söylem geliştirebilmesidir. Muʽtezile gibi güçlü bir düşünce geleneği içinde yetişmesine rağmen mezhebine ve hocası Nazzâm’a muhalefet edebilmesi ve ayrıca ircâ doktrinini kabul etmesine rağmen farklı bir iman tanımı geliştirebilmesi onu özgün ve entelektüel bir şahsiyet olarak ön plana çıkarmaktadır. İman tanımındaki farklılığı ise tekfir konusunda daha mutedil bir yaklaşımı temsil etmesi bakımından önemlidir. Zira o, imanın tanımı ve tekfirin şartları ile ilgili Kur’an ve sünneti esas alarak kuşatıcı bir çerçeve çizmiş, bu şekilde Müslümanların birliğini muhafaza etmeye çalışmıştır. Kur’an ve sünnette açıkça yer almayan tartışmalı hususların inkârını ise tekfir sebebi olarak değerlendirmemiştir. İbn Şebîb, bu tavrıyla toplumsal barışın ve özgür düşüncenin temini hususunda önemli bir yaklaşım sergilemiştir. Bu makalede İbn Şebîb’in hayatı, ilmi kişiliği ve kelâmî görüşlerine ilişkin Muʽtezilî kaynaklar ve makâlat türü eserlerde yer alan tüm bilgiler bir araya getirilerek tahlil edilmiş; sonrasında bu verilere dayanarak onun kelâm düşüncesi yeniden inşa edilmeye çalışılmıştır. Buradan hareketle de, Müslüman düşünce tarihinde İbn Şebîb’i farklı ve özgün kılan hususlara ilişkin tespit ve değerlendirmeler yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kelâm, Muʽtezile, Mürcie, Muhammed b. Şebîb, Mürtekib-i kebîre, Vaîd.

The aim of this article is to discuss the causality concepts of Muslim scholars (mutakallimūn) in terms of modern physics theories and to shed light on the ongoing debates in this context. It is possible to say that there are three attitudes about causality in the Islamic kalām. The first one is the concepts that adopt the principle of causality based on the theory of nature (ṭabʽ); the second is the concepts of Ashārītes that deny causality and explain the relations between entities in the universe with the concept of possibility based on the theory of custom (ʽādah), and the third one is the understanding of the Baṣra school, which accepts causality in some subjects and explains some issues with the concept of ʽādah. In modern physics, a similar divergence is seen between Newtonian determinist understandings and indeterminist understandings based on Quantum uncertainty. In some recent research, it is argued that there are significant similarities between the principle of quantum uncertainty and the theory of custom. In this article, the causality conceptions of mutakallimūn are addressed with the context of the theories of ʽādah and ṭabʽ. Then analyzes are made on the aspects of these understandings that match and diverge with the idea of causality implied by modern physics. Consequently, a new reading is suggested, taking into account modern physics, based on the theories of mutakallimūn who accept natures and causality in natural beings-especially Abū Isḥāq al-Naẓẓām (d. 231/845)- .

Bu makalede, Müslüman kelâmcıların nedensellik anlayışları modern fizik teorileri açısından ele alınmakta ve bu çerçevede süregelen tartışmalara ilişkin değerlendirmeler yapılmaktadır. Nedensellik konusunda, arada farklı tonlar olmakla birlikte, kelâmda üç farklı anlayışın olduğu görülmektedir. Bunların ilkinde nedensellik ilkesi tümüyle reddedilmektedir. Eşʽarîlerin temsil ettiği bu yaklaşımda neden ile sonuç arasındaki ilişkinin zorunlu olmadığı, âlemde meydana gelen tüm değişim ve olayların doğrudan Allah’ın yaratması ve âdetiyle gerçekleştiği savunulmaktadır. Bu yaklaşımın temelinde, onların savunduğu atomculuk doktrininde tüm cevherlerin denk olması, hiçbir arazın sürekli olamaması, Allah’ın dışında hiçbir varlığın yoktan bir şey meydana getirememesi gibi kabuller yatmaktadır. Ayrıca onlar, varlıkların bağımsız işleyen bir tabiata sahip olduğu fikrinin, Allah’ın tabiata müdahalesini ve dolayısıyla mucizeyi imkansız kılacağını düşünmüşlerdir. Nedensellik konusundaki ikinci yaklaşım Muʽtezile’nin Basra ekolüne aittir. Onlar nedensellik ilkesini belli bir ölçüde kabul etmişlerdir. Çünkü onların cevher-araz anlayışında, cevherlerin bazı arazları meydana getirmesi ve bu arazların sürekliliği mümkün olduğu gibi, cisimlerdeki iʽtimâdlar onların başka cisimler üzerinde tesir meydana getirmesine de imkan verir. Böylelikle nesnelerin birbirini etkilemesi, yani neden-sonuç ilişkisi mümkün olmaktadır. Ayrıca onlar tevlîd teorisiyle, bir fâilin fiilinin doğadaki sonuçlarının nedensellik ilkesi gereği zorunlu bir şekilde meydana geldiğini kabul etmişlerdir. Bazı konularda ise işleyişin âdet gereği olduğunu kabul ederek mutlak determizm fikrinden uzaklaşmışlardır. Üçüncü yaklaşım ise Mu‘ammer (ö. 215/830), Nazzâm (ö. 231/845), Câhız (ö. 255/869) ve Ka‘bi (ö. 319/931) gibi Muʽtezilî âlimlerin savunduğu tabiat/tabʽ teorisidir. Bu anlayışta nesnelerin Allah tarafından belirli tabiatlar üzere yaratıldıkları ve bu tabiatların bir gereği olarak neden-sonuç ilişkisi içerisinde varlıklarını sürdürdükleri kabul edilmektedir. Bu isimlerden Nazzâm ve Câhız sebep-sonuç ilişkisinin her durumda zorunlu olarak gerçekleşmeyeceğini, sebep olduğu halde bazı engellerden dolayı sonucun meydana gelmeyebileceğini de vurgulamıştır. Bu yönüyle onlar tabiatların kendi yapılarından kaynaklanan mekanik bir işleyişi reddetmiş, ilahi müdahaleye açık ve mucizenin mümkün olduğu bir evren tasavvurunu savunmuşlardır.
İslam düşüncesinde tabiat ve âdet teorileri etrafında cereyan eden nedensellik tartışmalarının bir benzeri modern fizikte determinizm-indeterminizm şeklinde cereyan etmektedir. Newton fiziğinin egemen olduğu bilim çevrelerinde determinizm savunulurken bazı kuantum fizikçileri belirsizlik ilkesinin indeterminist bir evren tablosu sunduğunu ileri sürmektedir. Kopenhag Yorumu olarak da bilinen bu yaklaşıma göre varlığın en temel yapı taşları olan atomaltı parçacıklar bazen parçacık bazen de dalga gibi davrandığından onlara ait hız ve konum gibi niteliklerin tam olarak tespit edilmesi mümkün değildir. Burada ancak olasılıklardan söz edilebilir. Parçacıkların davranışları ölçüldüğünde ise gözlemcinin ve gözlem yapılan aletin etkisi parçacığın davranışını bozmakta ve bu olasılıklardan birinin gerçekleşmesine yol açmaktadır. Öte yandan “kuantum dolanıklığı” ve “uzaktan etki” ile ilgili deneylerden elde edilen veriler iki parçacığın uzayzamanda herhangi bir bağlantı olmaksızın uzaktan etkiyle birbirilerini etkileyebileceği ortaya konmuştur. Bu durum klasik fizikteki nedensellik ilkesinin tümüyle ihlal edilmesi anlamına gelmektedir. Bazı fizikçiler ise atomaltı dünyada nedensel ilişkilerin tümüyle geçersiz olduğu, atomların ve elektronların hareketlerinin herhangi bir nedeni olmadığı şeklindeki yorumların yanlış olduğunu savunmaktadırlar. Onlara göre burada olasılıksal bir determinist bir yapı hala geçerlidir. Çünkü atomaltı dünyadaki olaylar belli olasılıklar çerçevesinde meydana gelmekte ve bu olasılıklar da kendisinden önceki dalga fonksiyonları tarafından belirlenmektedir. Kuantum fiziği ise sadece sonuçların önceden kesin olarak öngörülemeyeceğini ve nedenlerin sonuçlar tarafından zorunlu olarak belirlenmediğini ortaya koymaktadır.
Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda genellikle Kopenhag Yorumu ile âdet teorisi karşılaştırılmış ve iki teorinin büyük ölçüde örtüştüğü savunulmuştur. Bu makalede ise varlıklardaki tabiatları ve nedenselliği kabul eden kelamcıların teorileri teorileri ile Kuantum fiziğinin soft-determinist yorumları karşılaştırılmaktadır. Buradan hareketle de modern fiziği dikkate alan yeni bir okuma önerilmektedir. Nazzâm'ın kumûn-zuhūr kavramlarını ve atomcu kelamcıların cevher-araz kavramlarını ödünç alarak bunu şöyle ifade edebiliriz: Elektron, tıpkı cevher gibi konum ve momentum gibi niteliklere sahip değildir, sadece belli olasılıklara sahiptir. Dolayısıyla, boyutu olmadığı için, dalga fonksiyonu çökünceye, yani konum ve hız gibi niteliklere sahip oluncaya kadar gerçek bir varlığı da yoktur. Bu dalga fonksiyonlarında bulunan tüm olasılıklar, maddede gizli (kumûn) potansiyel olasılıklar olarak tanımlanabilir. Bunlardan birinin ortaya çıkması ve aktüel hale gelmesi maddenin de gerçek anlamda var olması anlamında gelir. İslam düşüncesinde, sözü edilen olasılıklar arasında seçim yapan, dalga fonksiyonunun çökmesini sağlamayan ve hem gözlemcinin hem de hem de nesnenin aktüel bir gerçeklik olarak var olmasını sağlayan Allah'tır. Böyle bir karar vericinin varlığı kabul edilmezse, bu olasılıklardan hiçbiri gerçekleşmek için yeterli bir sebebe sahip olamaz. Bu şekilde nitelik kazanan nesnelerin, bu nitelikler aracılığıyla diğer nesneler üzerinde etkili olması mümkündür. Mucizelere gelince, Allah normalde görmeye alışık olduğumuz durumla çelişen en düşük olasılığı yaratarak mucizeleri meydana getirebilir. Sonuç olarak böyle bir varsayımda hem doğadaki nedensel ilişkiler hem de varlıkların belli tabiatlara sahip olduğu kabul edilmiş olur. Bu da varlıkların tabiatlarından kaynaklanan mutlak determinist bir yapıyı reddetmekle birlikte ilahi fiiller ve mucizeleri kabul etmeye imkan sağlar.

Gazâlî’nin (ö.505/1111) çözüm aradığı konulardan biri haberî sıfat ve te’vil problemidir. Allah’ın eli, yüzü ve parmağı gibi âyet ve hadislerde geçen ilahî niteliklere haberî sıfatlar denilir. Bunlara yönelik değişik açıklamalar olmuştur. “Tevakkuf” ve “Tefviz” yöntemi de denilen ilk dönem Selef âlimlerine göre bu müteşabih sıfatlar te’vil edilmemelidir. Bu sıfatların anlaşılması, yanlışlık ve aşırılıklardan kaçınmak açısından gereklidir. Birçok problemlere sebep olan bu lafızları çözüme kavuşturmak için İslam âlimleri te’vil metoduna başvurmuşlardır. Gazâlî, tevil konusunda olmazsa olmaz birtakım metodlar ortaya koymuş, hangi metinlerin te’vil edilebileceği, te’vilin nasıl yapılacağı, kimlerin te’vil yapabileceği ile ilgili bir metodoloji sunmuştur. Ayrıca te’vil ve tekfirde aşırılığa son vermek ve nasslar çerçevesindeki belli esaslar dâhilinde kayıtlamak için çalışmalar yapmıştır. Bu makâlede haberî sıfat sorunu ve Gazâlî’nin te’vil metodolojisi incelenip değerlendirilmektedir.
Al-Ghazalî (d. 505/1111) one of the issues he is looking for solutions to is the news adjective and ta’wil (interpreting acording to one’s own opinion) problem. The divine qualities mentioned in the verses and hadiths, such as the hand, face and finger of Allah, are referred to as known adjectives. There have been different explanations for these. According to Salaf scholars of the first period called “Tawaqquf” and “Tafvîz” method, these attributes should not be interpreted. Understanding these adjectives is necessary in terms of avoiding inaccuracy and excesses. The Islamic scholars have applied the ta’wîl method to solve these problems. Ghazali has put indispensable methods about ta’wîl has introduced a methodology on which texts can be interpreted, how to make the interpretations, who can make them. Also he has made studies in order to end the extremism in ta’wîl and takfir and to record certain principles within the framework of the nass (the words or proofs that are not likely to be interpreted). In this article, the adjective problem and the ta’wîl methodology of Ghazali are examined and evaluated.

The main framework of this study will take into account the Thanawīya /dualism belief within Islamic sources and the criticism of the Māturīdiya tradition to such doctrines. Firstly, an overview of the Thanawīya belief and its sects have been taken into account with a general perspective from kalām and history of religion works. Thereafter certain early, middle and late period works of the Māturidī tradition regarding the Thanawīya transformation has been analysed throughout the study. Abū Manṣūr al-Māturidīs Kitāb al-Tawhīd and Abū Shakūr al-Sālimīs Tamhīds examples are among such works chosen from the mutaqaddimīn (early) period. In terms of the muteakhkhirīn (late) period which is accepted to be 6/12. Century, works considered to be of the middle period such as Abū-l’Mu‘īn al-Nasafīs Tabṣirat al-‘Adillah and Abū’l-Thanā al-Lāmishīs al-Tamhīd li Qawa‘id al-Tawhīd are also taken into account. Nūr al-Dīn al-Ṣabūnīs al-Kifayah has also been included due to it being an important and influential work. With regards to the latter period, Shams al-Dīn al-Samarqandīs al-Ṣaḥāif al-ilāhiyyah work has been given as an example. Additionally, a brief information from works of the New Science of Kalām era has been mentioned. Upon researching the entire mentioned works regarding the Thanawīya or one of its sects, related sections from these works will be mentioned briefly by comparing with each other. The extent of criticism to the Thanawīya belief in such cases will be analysed.

Keywords: Kalām, history of religion, Māturīdiyyah, sanawiyyah/dualism, criticism.

Kötülük probleminde üzerinde durulan önemli argümanların başında mutlak
iyi Tanrı tasavvurunun, kötülüğün varlığı ile bağdaşmayacağı hususudur. Bu çalışmada
günümüzde hala etkinliğini ve güncelliğini koruyan kötülük probleminde
ortaya konulan mutlak iyi Tanrı tasavvurunun, kötülüğün ontolojik mâhiyeti ile
ilişkisi irdelenmektedir. Çalışmada kötülüğün ontolojik olarak mutlak iyi Tanrı
kavramıyla uyuşmadığı ön kabulünden hareket edilmiştir. Her ne kadar kötülük
problemine karşı üretilen cevaplar, genel olarak kötülüğün fiilen var olduğu gerçeği
üzerinde kurgulansa da mutlak iyi olan Tanrı’nın kötülüğü de yarattığı ön kabulü,
kötülüğün engellemesi gerektiği düşüncesinden daha öncelikli konumdadır. Bu
bağlamda kötülüğün mutlak iyi bir Tanrı tarafından yaratılıp yaratılmadığı problemi
kelâm ekollerinin hüsün- kubuh konusunda ortaya koydukları yaklaşımlar
çerçevesinde ele alınmıştır. Kelâm ekollerinin görüşleri kapsamında değerlendirildiğinde
ilk dönem Mu’tezile âlimleri ile Mâtürîdîler’in insan fiillerindeki kötülüğün
ontolojik varlığını kabul eden anlayışlarının, mutlak iyi Tanrı tasavvuru ile
bağdaşmayacağı kanaatine ulaşılmıştır. Son dönem Mu’tezile âlimlerinin vücûh
nazariyesi ile Eş’arîler’in kötülüğün zâtî olarak varlığının olmadığına dair yaklaşımlarının,
kötülük probleminde ele alınan mutlak iyi Tanrı tasavvuru açısından
uygun cevaplar olarak kabul edilebileceği söylenebilir.

Kudret konusu, İslâm kelâmında kader tartışmalarının temelini oluşturan insan fiilleri bağlamında ele alınmış ve tarihsel süreçte birçok yönüyle tartışılmıştır. Bu bağlamda kudretin mahalli de üzerinde durulan önemli konuların başında yer alır. Kudretin mahallinin olup olmadığı, varsa, neresi olduğu ile ilgili tartışmalarda Mu‘tezile, Eş‘arîlik ve Mâtürîdîlik ekolleri farklı görüşler ortaya koymuşlardır. Mu‘tezile âlimlerinin, kudretin mahalli olduğu ve bu mahallin beden olduğu hususunda ittifak ettikleri görülür. Ancak kudretin mahallinin bedendeki yeri ve cinsi konusunda farklı yaklaşımlar sergilerler. Bazı âlimler, organlarda bulunan kudretin aynı cins olduğunu savunurken bazıları da bu kudretin farklı cins olduğunu düşünmüşlerdir. Eş‘arîlik ve Mâtürîdîlik ekolleri ise kudretin mahallinin olmadığını kabul etmiş ve kudretin fiile etki edeceği esnada Allah tarafından yaratıldığını vurgular. Kelâm ekollerinin bu görüşleri günümüz anatomi biliminden elde edilen bulgular çerçevesinde ele alındığında; Mu‘tezile’nin kudretin mahallinin beden olduğu ve tek bir yerden organları etkileyerek fiili meydana getirdiği görüşünün günümüz bilimiyle paralellik arz ettiği görülür. Çünkü kelâm âlimlerinin kudret olarak tanımladıkları mâna, günümüz anatomi bilimi çerçevesinde ele alındığında, kasları harekete geçiren elektriksel aktivite (uyartı) olarak kabul edilmiştir. Bilimsel olarak hareketin meydana gelmesi için ilk önce beyinde oluşan ve motor sinirler aracılığıyla kaslara iletilen elektriksel aktivitenin olması gerekir. Şayet beyindeki elektriksel aktivite olmazsa insanın hareket sistemini oluşturan, kaslar ve enerji aktif olmayacak böylece hareket gerçekleşmeyecektir. Mu’tezile âlimlerinden bazılarının kudretin organlarda olduğuna yönelik düşüncelerinin de bilimsel bir karşılık bulmadığı söylenebilir. Kudretin aynı cins mi yoksa farklı cins mi olduğu konusunda yapılan tartışmalarda ise aynı cins olduğunu savunan âlimlerin görüşlerinin isabetli olduğu tespit edilmiştir. Çünkü kudret olarak kabul ettiğimiz elektriksel aktivite, beyindeki oluşum sürecinden sonra organlara yayılır. Dolayısıyla organları harekete geçiren kudretin aynı cins olduğu ortaya çıkmıştır. Ancak Mu’tezilî âlimlerin kudretin mahallinde sürekli bulunduğuna dair ortaya koymuş oldukları görüşün günümüz bilimsel verileriyle uyumluluk arz etmediği görülmüştür. Eş‘arîlik ve Mâtürîdîlik ekollerinin kudretin sürekli mahalli olmadığına dair ortaya koymuş oldukları görüşlerinin günümüzde beyin aktiviteleri üzerinde yapılan deneylerle uyumlu olduğu tespit edilmiştir. Çünkü insan edimi oluşacağı esnada bu edimi meydana getiren elektriksel aktivitenin fiilden önce ve insanın iradesi dışında beyinde ortaya çıktığı, yapılan bazı deneysel çalışmalarla belirlenmiştir. Eş‘arî ve Mâtürîdî tartışma âlimlerinin kudretin sürekli olarak bedende bulunmadığı ve her defasında Allah tarafından yaratıldığı görüşü elektriksel aktivite olarak tanımladığımız kudretin yaratılışı ile uyumluluk arz ettiği söylenebilir.

elâm alanındaki pek çok kavram usûl-i fıkıhta kullanılmıştır. Özellikle ilk asırlarda usûl-i fıkıh ile kelâm alanının iç içe olduğu, bazı ortak problem alanlarının varlığı bilinmektedir. Kelâm-usûl-i fıkıh ilişkisi, usûl-i fıkıh konu ve kavramlarının teşekkülünde daha net bir şekilde görülmektedir. Bu kavramlardan biri olan nazar, aklî istidlâller bağlamında başvurulan en temel metottur. Bu çalışmada, söz konusu kavramın hicrî üçüncü asırdaki kullanımı, Tahâvî (öl. 321/933) örneğinde ele alınmaya çalışılmıştır. Debûsî’den itibaren bazı kelâmî konu ve kavramların usûl-i fıkıhtan ayıklandığı düşünüldüğünde fıkhın teşekkül sürecinde yaşamış bir fakih olan Tahâvî’nin o dönemde daha çok kelâmcıların kullandığı bir kavram olan nazarı kullanımı önem kazanmaktadır. Tahâvî nazar kavramını genellikle kıyasla birlikte kullansa da onun usûl anlayışında nazarın kıyastan daha genel bir kapsamı olduğu görülmektedir. Nazarın Tahâvî tarafından, tüm düşünce süreçlerini içeren şemsiye bir kavram ve yöntem olarak görüldüğü anlaşılmaktadır. Tahâvî’nin eserlerinde yer verdiği farklı kıyas türleri ile re’y, istinbât, istihrâc, ictihâd gibi diğer akıl yürütme yöntemlerinin tamamı, nazar kapsamında değerlendirilmiştir. Nazarın bu kullanımı, kavram ve terimlerin bir süreç içinde oluştuğunu ve teşekkül döneminde usûl-i fıkıh-kelâm disiplinlerinin sınırlarının esnek olduğunu göstermektedir.
Many concepts in the field of kalām are applied in uṣūl al-fiqh. Especially in the first centuries, it is known that the uṣūl al-fiqh and the field of kalām were intertwined and that there were some common problem areas. The relation between kalām - uṣūl al-fiqh can be seen more clearly in the formation of the subjects and concepts of uṣūl al-fiqh. One of these concepts, naẓar, is the most basic method used in the context of legal reasoning. In this study, the use of the concept in third-century hijrī is tried to be handled through al-Ṭaḥāwī. Although Tahāwī generally uses the concept of naẓar with qiyās, it is seen that the naẓar has a more general scope than the qiyās. It is understood that naẓar is seen by Tahāwī labeled as an umbrella concept and method that includes all
thought processes. All of the different types of qiyās included by Tahāwī and other legal reasoning methods such as ra‘y, istinbāṭ, istikhrāj, ijtihād were evaluated within the scope of the naẓar. Applying the term naẓar shows that concepts and terms are formed in a process and that the boundaries of the uṣūl al-fiqh - kalām disciplines were flexible.

Özet Memlükler dönemi ilim adamları tarafından sultan ve devlet ricalinin destekleri ve teşvikleri ile çok yönlü zengin bir edebiyat meydana getirilmiştir. Bunda vakfiyeler aracılığıyla inşa edilen dört mezhebe ait medreselerin faaliyetlerinin de olumlu etkisi olmuştur. Şafiiler başta olmak üzere bu medreselerde Hanefî, Maliki ve Hanbeli mezhebine mensup müderrisler ve kadılar yetişmiştir. Bu atmosferde yetişen âlimler İslami ilimlerin her alanında kendini ifade etme imkânı bulmuş; özgün ve derinlikli eserler ortaya koymuşlardır. Eserlerin başında tarih, teracim ve tabakat türü eserler gelmiştir. Hemen her mezhepte kurucusundan kendi dönemine kadar etkin liderlerin biyografisinin yapıldığı tabakat, teracim ve vefeyât türü eserler yazılmıştır. Bununla beraber muasır kişilerin kaleme alındığı eserler de kaleme alınmıştır. Söz konusu çalışmayı yapan âlimlerden biri de Türk asıllı, dedeleri Tarsus'tan Şam'a gelmiş olan Necmeddin Tarsûsî'dir. İlmiyi sınıfı bir aileden gelen Tarsûsî, "Ürcuze fi Vefeyâti'l-Aʻyân min Mezhebi Ebî Hanîfeti'n-N'umân" adlı eseriyle Ebû Hanîfe'den (ö. 150) Alâaddin Türkmânî'ye (ö. 750) kadar Hanefî âlimlerin vefat tarihlerini konu edinen vefeyat türünden bir eser ortaya koymuştur. Ayrıca Kitabü't-Tevârîh adıyla 664 yılından kendi zamanına kadar Şam'da kadılık yapan Hanefî kâdılkudâtların başka bir ifadeyle muasır hanefî âlimlerinin biyografilerini de yazmıştır. Çalışmamızda incelediğimiz eser de Kitabü't-Tevârih'tir. Kitabü't-Tevârîh, Tarsûsî'nin 54 bölümden oluşan el-Feâidü'l-Fıkhiyye adlı 1000 beytlik manzumesinin ve ed-Dürretü's-Seniyye fi'l-Fevâidi'l-Fıkhiyye adlı şerhinin 13 beytlik son bölümüdür. Eserin bu bölümünün çalışma konusu edilmesinde bölümün Şam tarihçileri olarak bilinen Nuaymî (ö. 927) ve İbn Tolun'un (ö. 953) eserlerine kaynaklık etmesi yatmaktadır. Bununla ilgili çalışmamız da yayın aşamasındadır. Özellikle İbn Tolun'un "Kudâtu Dımaşk" olarak bilinen "es-Sağru'l-Bessâm fi Zikri men Vülliye Kadâe'ş-Şâm" adlı eserinin ilk dokuz Hanefî kadısı neredeyse Kitabü't-Tevârih'in aynısıdır. Bölüm h. 664 yılında Şam'a kâdılkudât olarak İbn Ata'dan başlayarak h. 746 yılı babası İmadüddin Tarsûsî'nin kadılığı bırakıp kendisinin geçmesini ifade etmesiyle son bulmaktadır. Eser, kadıların doğum, vefat ve kadılık tarihlerini ebced sembolleriyle ifade eden nazımla başlamıştır. Sonra da şerh edilerek dokuz kadının hayatına dair önemli bigiler verilmiştir. Şerhte sembollerin karşılığı olan tarihlerin açıklamasına ilaveten, kadıların hocaları, öğrencileri, ilgi duydukları eserler, öne çıktıkları yönler, görev yaptığı medreseler, tayinleri, terfileri, azilleri, bazılarının da edebi yönleri ele alınmıştır. Bu yönüyle teracim özelliği taşıyan eser Moğol istilası, halkla münasebetler, iktidar ulema ilişkisi gibi siyasi ve sosyokültürel yönü ortaya koymasıyla da tarih niteliği taşımaktadır.

“Ma‘dûm” is a concept used to mean “non-existent”. Schools of Kalām have studied the nature of non-existent around the ma‘dûm concept. In this context, it was discus-sed what happened before the things exist. The movement that first started this de-bate in the Kalām was Mu‘tazila. According to Mu‘tazila, ma‘dûm is not absolute non-existent; in contrast, it is a “thing”. This view of Mu‘tazila was rejected by the Ashʿariyyah and Māturīdiyyah. Not only did the Ashʿariyyah and Māturīdiyyah scho-lars rejected the view of Mu‘tazila in this regard, but also formed their own view on the issue. According to this view, ma‘dûm is not a “thing”, in the contrast, it is absolu-te non-existent, in other words, it is nothing. Almost all of the Ahl-al-Sunna accepted this view. These two different approaches on ma‘dûm were the distinguishing quali-ties of both Mu‘tazila and Ahl-al-Sunna.
It is possible to argue that both views, which contrasted each other, developed with certain concerns. The main concern of Ahl-al-Sunna, which advocates the view of “ma‘dûm is absolute non-existent”, is not to harm the idea that Allah is a single eter-nal entity. As a matter of fact, if ma‘dûm is accepted as a “thing” instead of absolute non-existent, it will be said that there is another entity that has existed with Allah since the eternity, which will damage the idea that Allah is the only eternal being. The main concern of Mu‘tazila, who advocated the view that “non-existent” is a “thing”, was to purify Allah’s knowledge from all kinds of flaws and deficiencies. As a matter of fact, if ma‘dûm is accepted as an absolute non-existent, not a “thing”, Allah will only know what he will create after he has created them, which will damage the idea that Allah has known everything perfectly since the eternity, and will undermine Allah’s omniscience attribute.
The one that belongs to Ahl-al-Sunna from these two approaches about whether ma‘dûm is absolute non-existent or a “thing”, was discussed by many Sunni thinkers in detail. However, it is seen that the one that belongs to Mu‘tazila does not have adequate clarity. As a matter of fact, considering the works of their own scholars, it is understood that the ma‘dûm, which Mu‘tazila described as a “thing”, carries an epis-temological nature, not an ontological nature. The position of this epistemological truth is considered as Allah’s eternal knowledge. In this case, both of the ideas of Al-lah knows everything with His knowledge, and that Allah is the only eternal being are not harmed.
One of the thinkers who can be referred to on Mu‘tazila’s ma‘dûm understanding in the framework of their own resources is Abū Rashīd āl-Nīsābūrī, who conveyed the different approaches of Mu‘tazila about ma‘dûm, and then explained his opinion on this issue in detail in his book al-Masāʾil fi l-kḫilāf bayn al-baṣriyîn wal-baghdādiyîn (Ques-tions concerning the differences between the Baṣrah and Baghdad). There are two important points that come to the forefront in the non-existent view of Āl-Nīsābūrī. The first one is that ma‘dûm is considered as a “thing”, not an absolute non-existent; and the second is the claim that ma‘dûm has no physical entity, but that it has a presence in the mind. Over these two emphases, it can be speculated that two issues related to ma‘dûm are resolved. In this respect, it is stated that there is nothing that Allah does not know about in the eternity by saying that ma‘dûm is not absolute non-existent. With this acceptance, the knowledge of Allah is cleared of all kinds of deficiencies. When the idea that ma‘dûm is a mental entity, not a physical one is accepted, the idea that Allah does not have equal is not damaged. As a matter of fact, an entity in the form of knowledge is nothing other than Allah, but it is a being that is the require-ment of Allah. Because Allah is the one who is All-Knowing.
Āl-Nīsābūrī evaluated the ma‘dûm as a “thing” in terms of its being the substan-ce/essence, being known and being eternal. According to him, the substance should exist even in case of the non-existent of it. Since substance is substance in case of its non-existent, then it is ma‘dûm, i.e. an substance. Since there is nothing beyond the knowledge of Allah, ma‘dûm consists of the “known”. Being known requires being se-parated from other things with a clear attribute. Therefore, ma‘dûm is a “thing” with a distinct attribute. Since ma‘dûm is a “thing”, and since it is in the knowledge of Allah since the eternity, then it is also eternal.

Necmeddin Tarsusi was a Hanafi scribe and a thinker who lived during the period of Memluks. In our study, we want to introduce and evaluate his tract named “Urcûze fî Vefeyâti’l-A’yân min Mezhebi Ebî Hanîfeti’n-Nu’mân”, mentioned the date of death of scholars. We detected the work’s manuscript in, it registered archive copy number 84/3 in collection of Mehmed Asım Köprülü library. Tarsusî, with “recez” type created in his works starting from Ebu Hanifa to Alâuddin et-Turkmani gives the dates of death of Hanafî scholars as much as in a unique style. This method, which is applied to give the date of death throughout the work, is applied by using a symbol consisting of a letter for the date of death in or-der to facilitate the memorization of the students since the number of the lawyers to be taught is high. In this symbolization, the name of the Hanafi scholar gives the date of the death of the sum of the "equivalent accounts" of the letters in the word (s) used to announ-ce the date of death after the name is given. Biography is not as common as the other Sunni schools in the Hanafi tradition. This work by Tarsusi does not only refer to Hanafi scholars but also to other denominations that he regards as important. This work of Tarsusi does not distinguish between Hanefi-Mu'tazili, Hanefi-Mâturidi, Hanefi-Eş’ari when only Hanafi scholars are given. This work contains data that will contribute to the scientific world as an important work enumerated in early Hanafi biography works. There are some differences in the style and content of other tabakâts that we have and often used.
Keywords- Tarsusi, Hanafi faqihs, remz, recez

Abū Ḥanīfah (d. 150/767) is one of the foremost founders of the history of Islamic thought. For the reason that he was accepted as the undisputed leader of the tradition of “Ahl al ra’y” which is an umbrella name for rational thought with all different varieties. The roots of this recognition have to be traced back to the era which he lived. That is to say that this period is the era of the tābi'ūn, which the methodologies of Islamic thought began to form. Moreover, Abū Ḥanīfah is the one of the leading scholars of the generation of the tābi'ūn. What gives prominence to him is his target that he wanted to meet. It could be said that this target is an effort to create a systematic discourse in terms of constructing the identity of the Muslim community rather than a cherry-picking approach. With respect to the
conditions of that time, this effort is remarkable. For the reason that Muslims, who participated in the history of the world civilization as a new actor and ruled over a huge number of territories where most ancient civilizations flourished, needed to build a coherent worldview in order to make them permanent. Abū Ḥanīfah was aware of this reality and established his viewpoint to meet this need. As a result, his methodology has been paid more attention both for and against throughout centuries. Considering contemporary conditions, his methodology has a distinguishing and eye-opening feature. In this paper, the most prominent points of his systematic discourse and how to be benefit from it today will be evaluated.

Osmanlı’nın son dönemiyle Cumhuriyet’in ilk dönemi arasında köprü vazifesi gören son devrin din âlimi Kıvâmüddin Burslan, Dârülfünun Edebiyat Fakültesinde asistanlık, Diyanet İşleri Başkanlığı Müşavere ve Dinî Eserler İnceleme Kurulu görevlerini ifa etmiştir. Sahasında iyi yetişmiş bir ilim adamı olan Burslan’ın birçok eseri olduğu gibi değişik konularda tercüme ve telif birçok makalesi de vardır. Çalışmalarının önemli bir kısmı 1928 yılı öncesine aittir. Bu çalışmaların günümüz Türkçesine kazandırılması ise bir ihtiyaçtır. Burslan, Kelam ve İslam Mezhepleri Tarihi için önem verdiği ve aynı zamanda birincil kaynak özelliğine sahip olan Ahmed b. Hanbel’in “er-Red ale’z-Zenâdıka ve’l-Cehmiyye” adlı risalesini 1927 yılında “İmam Ahmed’in Bir Eseri” başlığında Osmanlı Türkçesi ile tercümesini yapmıştır. Biz ise bu çalışmamızla, Burslan’ın kendi yaşadığı zamanın şartlarında ortaya koyduğu tercümeyi günümüzde erişiminin daha hızlı ve kolay olabilmesi için latinize edip sadeleştirme ve değerlendirme yap-mak suretiyle günümüz okuyucusuna kazandırmak istedik. Bu risalede Ahmed b. Hanbel’in Cehm b. Safvân ve Cehmiyye’ye karşı halku’l-Kur’ân, ru’yetullah, Allah’ın arşa istivası, Allah’ın sıfatları gibi konularda reddiyeleri yer almaktadır.

İngilizce Öz
Kıvamuddin Burslan acting as a bridge between the last period of Ottoman and the first period of the Republican term and religious scholar of the last period performed his duties assistantship in faculty of Darulfunun Literature and in department of religious affairs and consultant and religious works review board. Burslan, who is a well-trained scholar in his field, has many works, as well as translation and many copyright articles on different topics. An important part of his work belongs to the years before 1928. It is a necessity to bring these studies in to today’s Turkish. Burslan, translated the treatise which. He gave importance to the history of Islamic sects and which also has primary source in 1927 to the Ottoman Turkish in the little of “a work by Imam Ahmed” with this study. We wanted to bring the translation that Burslan did under the conditions of the time of his own life into today’s reader, by transcription it making simplified and evaluating so that it can be accessed faster and easier in the treatise. There are polemics by Ahmad b. Hanbal on issues such as creation of Quran, ru’yatullah, istiva of Allah, Attributes of Allah against Jahm b. Safwan and Jahmīyah.

Öz
Geleceğe dönük bir kurtarıcı beklentisi, her dinî gelenekte nitelikleri ve faaliyetleri farklılık gösterse de dinlerin çoğunda mevcut bir inançtır. Yahudilik ve Hıristiyanlık açısından bakıldığında gerek kutsal metinlerde gerekse tarihî süreçte farklı Mesih tipolojilerinin olduğu görülmektedir. Apokaliptik dönem ve bu dönemde yazılan apokaliptik literatürde ise Mesih beklentisi önemli ölçüde değişime uğramıştır. Bu literatürde beklenen Mesih beşer üstü mitolojik bir kahraman olarak tasvir edilir. Mesih beklentisine ilişkin bölümlerde sembolik üslup ve mitolojik materyal, bu tasvir ve anlatımların temel özelliğidir. İslam'da Hz.Muhammed son peygamber olarak tanımlanmış ve kurtarıcı beklentisi inancın temel bir unsuru olarak görülmemiştir.

Mu'tezile içindeki yaygın anlayışa göre imam, öne geçmeye layık olsun ya da olmasın öne geçirilmiş ve Müslüman topluluk üstünde veli olan kişidir. Aynı zamanda imam, onların işlerinde tasarruf sahibidir. Bu sebeple İslâm toplumunun imama ihtiyacı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra şer'î hükümleri yürütmek, ülkeyi korumak, orduları yönetmek gibi konularda da imama ihtiyaç vardır. İlgili konu hakkındaki bu araştırma, Kadı Abdulcebbar ile sınırlandırılmıştır. Zira o, Mu'tezilî düşünce sisteminin ilk akla gelen, Mu'tezile'nin silinmeye yüz tuttuğu bir asırda, diğer mezheplerle tartışmaya girebilen, Mu'tezile'yi adeta sistematize eden isimlerinden birisidir. Bu araştırma, Kadı Abdulcebbar'ın Şerhu Usûli'l-Hamse, el-Muğnî, el-Muhît bi't-Teklif gibi önemli eserleri temel kaynak kabul edilmiştir. Bu araştırma neticesinde onun daha çok Kur'an'a, sahih sünnete, icmaya, aklî delillere ve tarihsel verilere müracaat ettiği görülmüştür. Bu çalışmada Kadı Abdulcebbar'ın görüşleri bağlamında maruf ve münker ne demektir? Mu'tezile'nin bu temel ilkesi karşısında devlet erkinin yapması gerekenler nelerdir? Toplumda ahlakî çöküntünün yaşanması durumunda siyasî otoriteye düşen sorumluluklar nelerdir? Bu ilkenin icra edilebilmesi için devlet başkanının olması şart mıdır? Bu ilkenin maksadı nedir? Bu prensip, vâcip ise vücûbiyeti aklî mi yoksa şer'î midir? gibi bir takım soruların cevapları aranmıştır. Bu çalışmada Kadı Abdulcebbar'ın görüşleri bağlamında günümüzde yönetim erkinde bulunanların toplumlarındaki ahlakî yozlaşmaya karşı neler yapabileceklerine dair bir takım öneriler de sunulmuştur.

Öz Bu makalede, Osmanlı'nın zirve dönemi âlimlerinden olan Taşköprîzâde'nin, insanı ahlâkî yönüyle merkeze alan bir risalesini analiz ve sentez yöntemiyle incelemeye çalıştık. Risale, insanın iradî eylemlerinin toplamından oluşan, ahlâk, ev idaresi ve siyaset şeklinde üç temel ayağı bulunan amelî hikmeti, İslam kanunu üzere incelemektedir. İnsanın özgür olmakla beraber sorumlu olan yönetici kimliğinin ön plana çıktığı risalede bazı konularda sorgulayıcı, bazı konularda da aşırı kaderci tutumun izleri rahatlıkla görülebilir. Kişinin hem iç dünyasında hem de çevresinde denge ve düzeni sağlayabilmesi kuvvetli bir sorumluluk bilincine bağlanmıştır. Müellifin devraldığı bilgi birikimini harmanlayarak aktarmadaki başarısı ve eklektik kişiliği bizlere, döneminin insan algısı hakkında derli toplu bilgiler sunmuştur. Abstract Taşköprizade is one of the scholars of the peak period of the Ottoman Empire.In this article, we will examine how he discusses the moral aspects of the human in a treatise with the aid of respective methods of analysis and synthesis. His treatise illustrates the practical wisdom which depends on the themes like morals, housekeeping and politics under the purview of Islamic law. In the treatise reveals free identity of a human being and administrator of such affairs as well. It can be easily comprehended the marks of questioning and an overly fatalistic attitude. Maintaining order and balance both in person's inner world and environment has been linked with strong responsibility. The author's success in the transfer of the knowledge that he combined and his eclectic personality provide us comprehensive information about the human perceptions of his time-period.

Matüridi, İslam düşünce tarihinin en önemli düşünürlerinden biridir. Ebû
Hanîfe geleneğinin en güçlü simasıdır ve Ehl-i Sünnet kelâmının kuruluşunda en büyük paya sahiptir. Tüm kelâmcılar gibi Mâtürîdî'nin de Allah'ın varlığını bilmeye ilişkin temel delili hudûs delili olmuştur. Kelâmcıların geliştirdiği bu delil sadece Allah'ın varlığını ispat etmeye yönelik çabanın değil; aynı zamanda kelâmcıların bir bütün olarak evreni anlama ve anlamlandırma çabasının bir ürünüdür. Bu şekilde ortaya konan evren bütün parçalarıyla birlikte; hareket, zaman ve mekân dâhil olmak üzere hâdistir, yani sonradan ve yoktan yaratılmıştır. Sonlu birimlerden oluşan evrenin bir başlangıcı ve sonu vardır. Cevher ve arazlardan oluşan evren sürekli bir değişim ve dönüşüm (oluşbozuluş) süreci yaşamaktadır. Kısaca söylemek gerekirse kelâmcılar, evreni
Allah'ın bir eseri olarak kabul etmişler ve onlar evrenin bir var edicisinin
(muhdis) bulunması gerektiğini kanıtlamaya çalışmışlardır. İşte bu çalışmanın öncelikli amacı, Allah'ın varlığını ispat için Mâtürîdî'nin kullandığı hudus delilini ortaya koymaktır. Başka bir deyişle bu çalışma Mâtürîdî'nin hudûs (kozmolojik) delili bağlamında Tanrı'nın varlığı ve evrenle ilişkisi gibi meselelere dikkat çekmeyi amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Evren, Mâtürîdî, Allah'ın Varlığı, Hudûs Delili (Yaratma), Kozmolojik Delil.
Mâtürîdî is one of the most important thinkers in the history of Islamic thought. He is the most powerful figure in Ebû Hanîfe School and has the biggest share in the establishment of followers of Sunnah kalam. Like All Muslim theologians (mutakallimun) Mâtürîdî's basic evidence used to know the existence of God has been hudûth evidence. This evidence which developed by mutakallimun not only endeavor to prove the existence of God; but also is a product of
mutakallimun's efforts to understand and interpret the universe as a whole. The universe which was set forth via hudûth evidence with all parts; including movement, time and space, is hadith (created), that is were created from nothing and afterwards. Consisting of finite units the universe has a beginning and an end. The universe consists of essence (cevher) and attribute (araz) has lived a process of constant change and transformation (formed-disruption). To sum up; the mutakallimun accepted the universe as a work of God and they have tried to
demonstrate the need for a creator (muhdis) of the universe. The primary objective of this study is to examine about argument of hudûth (creation) used by Mâtürîdî to prove the existence of God. In other words this article draws attention to the seeking concerning issues such as the existence of God and Goduniverse relationship in the Mâtürîdî's cosmological argument (argument of hudûth) context.
Keywords: Universe, Mâtürîdi, The Existence of God, Argument of al-Hudûth (Creation), Cosmological Argument.

Bu makalede Osmanlı ilim geleneğinin son dönem temsilcilerinden Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi’nin el-Mebâhisü’d-defîniyye fî hakki’l-irâdeti’l-cüz’iyye adlı Arapça risâlesi hakkında bilgi verildikten sonra eserin neşri  sunulmaktadır. XIX. yüzyılda telif edilen eserde müellif irâde konusunda Osmanlı âlimlerinin kendi dönemine kadar ortaya koyduğu birikim ve yaklaşım tarzını başarılı bir biçimde ele almaktadır.  Sekiz bölüm ve üç alt başlıktan oluşan eserde müellif son dönem Mâtürîdiyye âlimlerinin benimsediği düşünceye uygun bir şekilde irâde konusunu ele alırken diğer düşünce ekollerinin eleştirisini gerçekleştirmektedir. Bu çerçevede, Mu’tezile, Cebriyye ve Felsefeciler dışında özellikle Sünni olan İmam Eş’arî’ye yönelttiği sert tenkitler dikkat çekicidir. Bu yönüyle eser, Osmanlı âlimlerinin Eş’ariyye kelâmından etkilenerek Mâtürîdiyye’ye gerekli önemi vermediği  şeklindeki yaklaşımları sorgulamaya açmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi, el-Mebâhisü’d-defîniyye, irâde-i cüz’iyye, Mâtürîdiyye, Osmanlı.
Following a brief information about the work, this article will present the text of al-Mabâhis al-dafîniyya fî hakk al-irâdat al-Juz’iyya, a treatise in Arabic by one of the latest representatives of Ottoman scholarly tradition, Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi. Written in the nineteenth century, the work successfully handles the thus far cumulated tradition and approach of the Ottoman ulema regarding human will (irâde). In this work, which consists of eight sections and three subtopics, the author handles the question of human will in conformity with the thought of the Mâturîdî ulamâ of the later times, while also critiquing the position of other schools of thought, such as the Mu’tazila, the Jabriyya and the Falâsifa. Especially striking, however, are the harsh criticisms directed at the Imâm Ash‘arî who is a Sunnî. Thus it opens to question the dictum that Ottoman ulemâ, influenced by the Ash‘arî kalâm, have failed to pay due attention to the Mâturîdiyya.
Keywords: Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi,  al-Mabâhis al-dafîniyya, free will (irâde-i juz’iyya), Mâturîdiyya, Ottoman.

Öz: İbn Sînâcı varlık anlayışının temel kabulleriyle bilgi nazariyesi arasındaki gerilimin en fazla su yüzüne çıktığı hususlardan biri, zihnî varlık fikri etrafında yapılan tartışmalardır. Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâ felsefesinin imalarını ortaya çıkarmaya yönelik gayretlerinin sonucunda bir problem alanı haline gelen zihnî varlık bahsi, tarihsel süreç içerisinde bir taraftan bu fikri savunma adına ortaya konulan argümanlara sahne olurken, diğer taraftan İbn Sînâcı idrak ve bilgi teorisinin önemli meydan okumalarla karşı karşıya kalıp eleştiri oklarının hedefi haline gelmesinin akabinde farklı açılımlarla ve yaklaşımlarla genişleyen bir hüviyete sahip olmuştur. Bu çalışma zihnî varlık fikrine yöneltilen en önemli eleştiriyi ve bu bağlamda ortaya çıkan sorunu çözmeye yönelik yaklaşımları mercek altına almaktadır. Söz konusu eleştirinin ve çözüm arayışlarının on üçüncü yüzyıldan on dokuzuncu yüzyıla kadar cereyan eden zihnî varlık tartışmalarının önemli bir parçası olduğunu söylemek mümkündür. Eleştiri temelde zihnî suretin bilgi olması ile hariçteki nesnesine mahiyet açısından eşit olması arasındaki gerilimi hedef almaktadır. Buna göre zihnî suret bilgi olup nitelik kategorisinde yer alan bir arazdır. Eğer idrake konu olan şey bir cevherse ve bu cevherin zihindeki sureti mahiyet açısından ona eşit ise, zihindeki suretin de cevher olması gerekir. Bu durum suretin hem cevher hem araz olması sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Zihnî varlık tartışmasının izini bu eleştiri üzerinden sürmeyi amaçlayan bu makalede şu hususlar ele alınmaktadır: (i) Râzî’nin eleştirileriyle şekillenmeye başlayan zihnî varlık tartışmasını tarihsel süreç içerisinde taşıyan mecra ve kanallar. (ii) Bilgi-zihnî varlık ilişkisinin mahiyeti (iii) Bilginin kategorisiyle ilgili eleştiri ve çözüme yönelik teklifler.

Anahtar Kelimeler: Zihnî varlık, bilgi, suret, müteahhirîn dönem, bilginin kategorisi.

Abstract: The ‘mental existence’ is one of the great discussion topics in which the tension between the basic assumptions of Avicennian conception of existence and theory of knowledge became apparent. The accomplishments of Fakhr ad-Dīn ar-Rāzī in reading between the lines of Avicennian philosophy made it a matter of debate and thereby the history of Islamic thought witnessed some arguments supporting the idea of mental existence on one hand and the expansions and various treatments of the topic as a result of harsh criticism against the idea and challenges posed by opponents on the other hand. This work puts under scope the most important criticism and correspondingly the approaches that are adopted to solve the problem. It is possible to say that the criticism and search for solution are an important part of the mental existence debate from thirteenth down to the nineteenth century. Criticism primarily takes aim at the tension between the idea that the mental form is knowledge and the assumption that the essence of entity which is conceived brings into existence in the mind. As specified by the opponents, according to Avicennian theory the mental form is knowledge and knowledge is an accident belongs to the category of quality. If the conceived entitiy is substance and its mental form essentially equals the entity, then the mental form is required to be a substance too. This entails a result that the mental form belongs to both the category of substance and accident. In this article which aims to trace the mental existence debate over this argument we deal with the following matters: ı. The courses and paths that carry the debate which has begun to shape with Fakhr ad-Dīn al-Rāzī’s critiques ıı. The analysis of the argument based on the category of knowledge ııı. The answers and solutions proposed for the problem.

Keywords: Mental existence, knowledge, form, post-classical period, category of knowledge.

Hissedilen duygularla düşüncelerin aktarımında şiir önemli edebi bir türdür. Bu önemli fonksiyonuna binaen birçok alanda kullanılagelmiştir. Arapça şiirlerde Kelâm ilmine yönelik birçok konudan bahsedildiği görülmektedir. Hz. Peygamber’in (s.a.v.) övgülerine mazhar olan Arap şiirinde oldukça zengin içerikli kelâm muhteviyatını görüyoruz. Özellikle Allah’ın varlık ve birliği, nübüvvet, ölüm ve âhiret hayatı, Allah’ın yüce kelâmı gibi esaslardan bahsetmekle beraber, ayrıca insanın iki dünya için yapmak durumunda olduğu amellerinden ve insanın kulluk görevini yerine getirerek iki dünyanın da dengesini sağlamak zorunluluğundan bahsedilmektedir. Ancak şiirlerde sadece bu konular değil, başkaca konular da ele alınmıştır. Kişinin sözü ile amelinin örtüşmesi, malın kimin için kazanıldığı, dostlukların Allah için olması, dünyevî bir artı taşımaması, âhiret azığının ölmeden önce gönderilmesi gibi daha birçok konu şiirlerde işlenmiştir. Gönül isterdi ki bütün bu konuları makalemizde işleyelim, ama makalemizin alanı bunları istiab edecek sınırsızlıkta olmadığından sadece yukarıda zikrettiğimiz esasların bazılarından bahsetmeyi uygun gördük. Allah’ın varlık ve birliği, Hz. Muhammed’in risâleti, ölüm ve haşir ve Allah’ın yüce kelâmı Kur’an hakkında şiir ve kelâm ilişkisini ele alırken, başta Kur’an ve sünnet olmak üzere kelâm ulemasının görüşlerinden de yararlanarak makalemizi hazırlamayı ve sunmayı uygun bulduk.

Ebu’l-Hasan el-Eş'arî (ö. 324/936), kelâm anlayışının köşe taşlarını Allah'ın irade ve kudretinin sınırsızlığı ilkesi ile ördü. Bu ilke bütün yapısıyla âlemin, Allah'ın bu sıfatlarının sonucu olması hasebiyle zorunlu nedenselliği kabul etmeyen bir nitelikte olmasını gerektiriyordu. Zira bir taraftan irade ve kudreti sorgulanmayan bir tanrı diğer taraftan onun bu özelliklerine tamamıyla ram olmayan bir âlem tutarlı görünmemektedir. İmam Eş'arî, kelâmcı olmanın getirmiş olduğu bir tutumla, tanrı-âlem ilişkisini tutarlı bir şekilde ortaya koymaya çalışırken Mütekaddimîn döneminin temel istidlâl metodu olan gaibin şahide kıyasını kullandı. Bu metot âlemden yola çıkmayı gerektirdiğinden dolayı âlemin kendine has bir yapısı olmasını yani âlemde nesnel bir özün olmasını gerektirmektedir. Aksi takdirde metafizik alan için onu bir argüman haline getirmenin zemini olmayacaktır. Kendi yapısında nesnel bir öz taşıması demek meful konumundaki âlemin her an doğrudan ilahi müdahaleye açık olmadığı ve bundan dolayı kısmi nedensellik barındırdığı anlamına gelmektedir. Kâdir-i muhtâr tanrı anlayışı ise âlemde zorunlu nedenselliği gerektirecek hiçbir argümanı kabule elverişli olmadığından dolayı Eş'arî zorluk yaşamasına rağmen zorunlu nedenselliğe götürmeyecek bir istidlâlde bulunmaktadır. Bu makale Eş'arî’nin karşılaştığı bu probleme çözüm bulma çabası ve bunun kelâm ilmindeki etkilerini ortaya koymayı hedeflemektedir.

Kelâm ilminin temel konularından olan îman-amel ilişkisi, esasında mümin kimsenin büyük günah işledikten sonra hâlâ o vasfı taşıyıp taşımadığı sorunudur. İlk bakışta bu konu, farklı biçimlerde çalışılmaya müsait bir sorun olarak karşımızda durmaktadır. Bu açıdan bir sorun olarak bu konu, belli bir ekolün ya da âlimin görüş ve düşünceleriyle sınırlanabileceği gibi, belirli bir dönemle sınırlı olarak da çalışılabilir. Böylelikle çalışma sürecinde verilen konu başlığı, ister istemez çalışmaya yönelik kendi içinde belli bir çerçeve çizme ve sınırlamayı öngörmektedir. Çizilen bu çerçeve ve sınırlama, çalışmanın yöntem ve içeriğini belirlemekle birlikte konuyu bir sorun olarak teolojik ve dilsel düzeyde ele almayı gerektirir. Bu çalışmada, Mâturîdî geleneğin Mâverâünnehir bölgesindeki önemli âlimlerinden olan Şemsuddin es-Semerkandî’nin îman-amel ilişkisini gerek kendi yaklaşımları gerekse alternatif yaklaşımları dikkate alarak hangi bağlamda ele aldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Ash’ari thought in during the formation phase developmented withstand as Abdullah İbn Küllab and Ebu’l-Abbas el-Kalânisi who are theologians in early period. The rational religion understanding which is efficient and sufficient in producing intelligent new information that has begun to be systemized with Ebu Hanife in the line of Ashabu'r-Rey which is defined as Hanafism, Hanafi-Maturidite or Maturidite. These two Sunni insights have often entered the theological disputes and debates within the Sunni paradigm through the ideas they disagree with. One of the first works dealing with such differences of opinion is the work of Necmeddin Tarsûsî (d. 758) called Urcûze fî Maʻrifeti ma beyne’l-Eşâire ve’l-Hanefiyye mine’l-Hılaf fi Usûli’d-din. We’ll bring on the agenda the differencesthat contact. Necmeddin Tarsûsî who lived during Mamluks has designed belief system in the centeral of Hanafism and has defensed thought of
Ebu Hanife, has heavy criticized to Ash’arism in theologial subject.
Keywords: Necmeddin al-Tarsûsî; Urcûze; Ashariyya; Maturidiyya; Hanafism.

Tanrı öldü" demenin dünyanın bu kısmında hala popüler olup olmadığını tam olarak bilmiyorum. O'nun varlığı keşfedildiği gibi Tanrı hakkındaki fikirler de ölümlüdür. Ancak, biz şundan iyice emin olabiliriz ki, biz O'nu inancımızla beslemeyi kestiğimiz için, O da ehemmiyetini kaybetti. Çok iyi bilindiği üzere Orta Çağlar O'na farklı davranıyordu: O zamanlar O evrensel düzeyde saygı görmekten hoşnut güçlü bir aile babasıydı (pater familias). Hal böyleyken bazen O'nun varlığını kanıtlamaya girişilmesi gariptir.

It is possible with a qualified literature review that researchers who make studies in a particular branch of science can have a panoramic view of the study area. Literature reviews are important for the successful conclusion of the research adventure, as the knowledge of what is written in the field will give clues about what can be written. Bibliographies are the most practical way of looking at the general studies on the field. Bibliographic efforts virtually map the field of study and assist the researcher in their progress. In this study, a general introduction will be made about the Malaysian theology/Islamic studies journals. The assumption of this study is that the topics that will attract the attention of Turkish researchers may have been discussed in these journals and that findings that could serve as a source for new studies have been reached. With this article, it is aimed that a literature review in the field of Islamic studies will also include Malaysian theology journals, and it is hoped that such a study will contribute to the originality of new studies. In the study, it was aimed to put a map of Malaysian origin studies in front of those who do academic research in the field of Islamic studies. It has been noticed that there are highly qualified international journals in terms of Islamic studies in Malaysia, which is quite far from our country in terms of geography and culture, and the bibliography information of the English and Arabic articles published by Journal Afkar, which stands out with its prestige among these journals, are listed chronologically with their Turkish translations. Although Journal Afkar is the academic publication of the University of Malaya, it accepts at least one-third of English and Arabic publications. In the introduction, information about the importance of literature review was given, and then a brief introduction was made about the academic journals in Malaysia in the field of Islamic studies scanned by ESCI and AHCI indexes. It has been observed that there is a remarkable intensity of comparative studies in English and Arabic articles published in the journal. It has been noted that Malay researchers have a tendency to bring together the different interpretations of Islamic scholars with different sectarian views on a single subject.

One of the important aspects of the classical kalām is that the philosophical topics related to physics and cosmology, namely daqīq or laṭīf al-kalām, have an important place in it. The reason for the involvement of the kalām scholars (mutakallimūn) in these kinds of issues is commonly regarded as an effort to defend Islamic beliefs against other religions and thought systems. However, when their studies are examined closely, the complexity of their concepts and theories, as well as the fact that they discussed these matters not only with opposing groups but also among themselves, show that kalām had a much deeper and integrated relationship with science and philosophy in the classical period. Their engagement with philosophical and scientific matters, such body (jism), substance/atom (jawhar), accident (ʿaraḍ), motion, space, time, and causality dates back to the mid-8th century and displays great diversity. Although the mutakallimūn probably were the first ones to deal with physics-related issues in Islamic thought, it cannot be said that they are given the importance they deserve in modern studies pertaining to the history of science and philosophy in Islamic thought. The fact that, in kalām works, physics-related questions were generally discussed along with theological matters has caused the scholarship of mutakallimūn to be regarded as an adjunct of apologetic discipline and has thereby led to a limited description of kalām’s relationship with science and philosophy in the classical period. This set of circumstances hinders a proper understanding of how science and philosophy emerged and evolved in Islamic thought. In the present article, I will attempt to present the place and role of physical topics, namely daqīq or laṭīf al-kalām, in classical kalām, between the 9th and 11th centuries. Firstly, I will show how the classical mutakallimūn divided kalām into two parts, namely ‘major’ (jalīl) matters, which are based on revelation, and ‘subtle’ (daqīq) or ‘obscure’ (laṭīf) matters, which mainly depend on reason. Matters surrounding jalīl al-kalām indicate the theological problems on which the mutakallimūn had a general agreement, such as God’s oneness, revelation, prophethood, and eschatology. Questions discussed under the category of daqīq or laṭīf al-kalām mostly correspond to philosophical and scientific issues concerning epistemology, physics, and cosmology. Secondly, I will examine to what extent the mutakallimūn dealt with physical sciences and what kind of topics were primarily discussed in the field of daqīq or laṭīf al-kalām. The upshot of this will be that the claim that the mutakallimūn were interested in physics and cosmology merely for apologetic purposes is unsound; rather, in the 9th and 10th centuries, many Muslim theologians also concerned themselves with issues such as motion, void, body, atom, and causality as truth seekers. That being the case, the mutakallimūn should be taken into consideration in studies related to the emergence and rise of science and philosophy in Islamic thought.

The relationship between belief and Islam which is examined together with belief, has been studied from the early stage of Islam. Some of the debate topics are definition of belief and Islam, their characters and whether they have same meaning or not. This argument continued in the contemporary Islamic theology as it has happened during classical phase. Although there is a consensus on that these two terms have
different lexical meanings, it is hard to find same consensus on the terminological meanings of these terms. In this study, theoretical and practical value of belief and iman has examined. Lexical and technical meanings of belief and İslam are studied and different opinions on these terms has discussed. Classical and contemporary approaches on the differences of belief and Islam has examined and deduced that
these terms are identical and complementary.
Keywords: Belief, Islam, theology, identical, theory-practice

In this study, a number of moral issues such as the nature of
morality, its source, the relationship between religion and
morality, the areas in which it is reflected in individual and
social life were presented in a framework of the study. In this
context, since each subject mentioned in this context is large
enough to require a specific research, some determinations, and inferences about the morality of human being specific to the
subject of great sin have been made in this study. Although the
aim of this research is to reveal the source of morality and the
relationship between religion and morality in general, in the
specific sense it is to provide a perspective on whether theists
or atheists who commit great sin today should be considered
morally good or bad. In this way, it is hoped that this study will
partially contribute to the solution of current problems about
whether it is possible to qualify with moral or immoral to those
who commit great sin despite their belief and to those who
commit great sin although they do not believe.
Key words: Moralıty, religion, great sın, Islamic theology,
morality

Semâvî dinler açısından bakıldığında insanoğlu belirli sorumluluklarla muhatap bir varlıktır. İslam kelamı açısından da insan iradeli olarak yaratılmış ve davranışlarından sorumlu tutulmuştur. Bu bağlamda insanın sorumluluğu kendisi dışındaki tüm varlık kategorilerini kapsar. Bu çerçevede yaratıcı Tanrı, insanın içinde yaşadığı Tanrı dışındaki her şeyi ifade eden âlem bu sorumluluğun merkezindedir. İnsan iradeli bir varlık olarak Tanrı'ya, ilişki kurduğu diğer insanlar, insanoğlu dışındaki diğer canlılar ve kainatı oluşturan ekolojik çevreye karşı sorumludur. İnsanın bu sorumluluğunun kaynağı ontolojik yapısı ve yaratılış gayesidir. Ayrıca doğa, İslam kelamcılarına göre Allah'ın ayetlerinden biridir. Yine onlar doğa felsefesi üzerinden Allah'ın varlığını kanıtlama yoluna gitmişlerdir. Bu çalışmada insanın çevreye karşı sorumluluğunun teolojik temelleri incelenmiştir. Kelamî bir perspektiften hareket edilerek tabiatın mahiyeti ve metafizikle ilişkisi de değerlendirilmiştir.

The institution of prophethood is one of the three most important faith fundamentals of the religion of Islam. Throughout history, there have been many objections to this authority. While some of these objections are directed towards rejecting prophethood, some of them targeted the prophethood of the Hz. Muhammed. Apart from these, Although they accepted the prophethood of the Hz Muhammed, there were some schools and individuals who objected to his being the last prophet. Jews, Magi, Christians, Gulât-Galiyye from Shia are the leading ones. On the other hand, Barâhime of Indian origin, who rejected prophethood in general, rejected the understanding of "Khatmu’n-Nubuvva". Here, it is useful to mention some Sufis who do not completely reject " Khatmu’n-Nubuvva ", but open the door to this and imply that prophethood continues through custody. In addition, it is mentioned in the sources that the Bâbîlik and Bâhâîlik, which are known to be of Shia origin, and the Kâdıyanîlık, which also existed in the Indian geography, rejected this understanding. Islamic scholars dealt with this issue carefully and responded appropriately to these objections. Kadi Abd al-Jabbar from Mu'tazila is also one of these theologians. He eliminated the objections of opponents by mentioning this subject in his works such as "al-Mughni", Sharhu'l-usûli'l-hamse "and" al-Muhtasar ". In this study, first of all, the concept of " Khatmu’n-Nubuvva " was explained and objections to this understanding were put forward. Later, Mu‘tezile's handling of the subject and his defense were examined. Not to accept the " Khatmu’n-Nubuvva" understanding, means to accept that a prophet can come after the Prophethood of Hz. Muhammed. This causes the malicious intentions of some religious merchants and the emergence of false prophets. The aim of this study is to reveal that the Hz. Muhammed was the last prophet with a Mu’tezilian point of view, mentally and verbally.