Mazmun, klâsik Türk şiiri ile yolu kesişen herkesin aşina olduğu bir kavramdır. Bununla birlikte, onun tam olarak neyi kastettiğine dair tartışmalar devam etmektedir. Bazı araştırmacılar onu, klâsik şiirin kalıplaşmış benzetme dünyasını kastetmek için kullanırken bazıları ise zaten bir adı bulunan çeşitli edebî sanatları mazmun olarak nitelemiştir. Sözcüğün herhangi bir sınır çizilmeksizin gelişigüzel kullanımı, klâsik şiire ait herhangi bir hususu ifade etmek için mazmun teriminin tercih edilmesi sonucunu doğurmuştur. Elinizdeki kitap, beyitlerin arka plânına kusursuzca yerleştirilmiş mazmunları mercek altına almaktadır. Bu anlamda eser, daha önce mazmun örneği olarak aktarılan beyitleri sorgulamakta, literatüre yeni numuneler eklemektedir. Böylece, klâsik Türk şiirinin gizemli hüner gösterilerini deşifre ederek eski edebiyatseverlere bu geleneğin farklı bir yönünü tanıtmaktadır. Çalışmanın, beyitlerde gizlenen kavramları ifade eden “mazmun” terimini kitap hacminde işleyen ilk kaynak olduğunu belirtmekte fayda vardır.

Aruz vezni Türk edebiyatının uzunca bir dönemine damgasını vurmuş önemli bir ahenk unsurudur. Bu
veznin günümüzde daha iyi anlaşılabilmesi ve hatta yeni metinlere uygulanabilmesi amacıyla
hazırlanan elinizdeki kitap, aruz fobisi olanlara ilaç gibi gelecek, aruzla yazılmış şiirlerdeki ahengin
daha görülebilmesini sağlayacaktır. Gereksiz ve işlevsiz bilgilerden arındırılarak sunulan
alıştırmalarda, kişinin aruz veznini kendi kendine geliştirmesi sağlanmış, herkesin aruz vezni ahengine
aşina olması amaçlanmıştır. Verilen bilgiler ve örnekler takip edilerek alıştırmalar yapıldığında, hangi
seviyeden olursa olsun şiirdeki müzikal ahengin peşinde koşanlar umduklarını bulacaklar ve -kim bilir
belki de- aruzla şiir yazma çabası içine gireceklerdir.

İnsan, tarih boyunca gülme ihtiyacı içerisinde olmuştur. İnsanın mizacında var olan gülme, bazen ruhen rahatlamak, bazen sosyalleşmek bazen de kötü düzene tepki göstermek amacıyla karşımıza çıkar. İnsanın bu ihtiyacı da mizah sanatını doğurmuştur. Mizah, tarih boyunca hep varlığını sürdürmüş; yaşanılan dönemin sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel yapısıyla paralel olarak gelişmiştir. Bu çalışmamızda, yaşamımızın hemen hemen her yerine sinmiş; fakat edebiyatımızda çizgileri tam olarak belirlenemeyen mizah konusunu ele alacağız. Türk edebiyatında gülmece, latife, nükte, gibi terimlerle birlikte anılan “mizah” sözcüğü edebiyat araştırmacıları, şair ve yazarlar tarafından farklı şekillerde ifade edilmiş olup kesin ve ortak bir mizah tanımı ortaya konmamıştır. Amacımız, ilk olarak, Türk edebiyatında daha önce yapılmış olan mizah tanımlarından yola çıkarak kendi mizah tanımımızı ortaya koymaktır. Mizahın anlam boyutuna değindikten sonra, mizahın ortaya çıkış sebepleri üzerinde duracak, Klasik Türk edebiyatında mizahın kısa bir tarihine değinerek mizah yapma yollarını saptayacak ve bunları Klasik Türk edebiyatından örneklerle pekiştirmeye çalışacağız.
Anahtar Kelimeler
Mizah, gülmece, nükte, hiciv, söz sanatları
Abstract
Throughout the history people need laughing. Laughing that exists on human temperament emerges because of spiritually relief, sometimes socializing and sometimes reacting to dysfunctional order. Act of humour occur because of this human needs. Throughout the history it is always continue its existence and it developed parallel with the cultural economical political and social structure of period that is lived. In this study, the paper will discuss the subject of humour which is included into our daily lives though its trashes are not exactly identified in our literature. In Turkish literature, the word “humour” mentioned with terms like wit and waggery was expressed different ways by literature researcher, poets and writers and it is not set forth common definition of word humour. The aim of this paper is to come out our own definition of humour based on definitions which are defined before. After mentioning aspect of the meaning, the paper will focus on the reasons of occurrence of humour and determine ways of expressing humour by indicating short history of humour in Classic Turkish literature and try to corroborate these with the samples from literature.
Key Words: Humour, humor, witticism, satire, rhetoric

Divan Edebiyatı muhteviyatında toplumsal ve bireysel hayatın büyük bir
parçası olan küfür ve argo sözcüklerinden birçok iz bulunmaktadır. Bu izlerin bulunduğu edebî verimler incelendiğinde görülmektedir ki genel olarak hem birey hem de toplum, izahı olmayan şeyin mizahını yaparak, öfkesini, beğenisini ve eleştirilerini dil aracılığıyla dışa vurarak argoya başvurur. Gerek şehrengîz, gerek hezliyyât, gerek bahnâme, gerekse mesnevi gibi birçok türün içinde kendini gösteren argo, bazen sadece eğlence amacıyla kullanılırken bazen isyan etmek gayesiyle de kullanılmıştır. Gelgelelim sanatçıların amaçlarından bağımsız olarak değerlendirilmesi gereken şey tüm bu argo muhteviyatının onları bir çatı altında birleştirdiği, bu çatının da toplumsal ahlak ve toplum yaşantısı olduğu gerçeğidir.
Bu çalışmada genel bir değerlendirmeyle Türk edebiyatının başından itibaren mühim bulunan birtakım örneklerin de katkısıyla 17. yüzyıl ve 18. yüzyıl klasik edebiyat alanında karşılaşılan bazı metinlerindeki argo sözcükleri incelenmiş ve bu metinlerin içinden birtakım örnekler verilerek bunlar argonun işlevsel bağlamı açısından yorumlanmıştır. Farklı türlerdeki bu metinlerin ortak noktası ise toplumun değer yargılarını ve mahremini argo sözcüklere yansıtmış olmalarıdır.
Çalışmanın amacı mevzubahis metinlerde kullanılan argo sözcüklerle bu sözcüklerin hangi işlevlerle ve amaçlarla kullanıldıklarını gösterip bu kullanımlar üzerinden toplumsal değerlere ışık tutarak argonun modern Türk edebiyatına doğru evrilen klasik edebiyattaki yerini göstermeye çalışmaktır.

Nedîm Dîvânı Lügatçesi, Halil Nihat (Boztepe) tarafından hazırlanıp 1340/1921 tarihinde İstanbul İkdam Matbaası’nda neşredilen Nedîm Dîvânı’nın son kısmında bulunur. Halil Nihat, kendisini etkileyen şâirler arasında saydığı Nedîm’in Dîvân’ını yirmi yedi yazma nüshayı karşılaştırarak hazırlar. Bu çalışmasının sonuna lügatçe ekleyerek Dîvân’da geçen ifadelerden 642 maddenin îzâhını yapar. Maddelerden 245’ine Nedîm Dîvânı’ndan örnek mısralar, beyitler ekler. Elinizdeki çalışmada Nedîm ve Halil Nihat Boztepe hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra Nedîm Dîvânı’nda Lügatçe başlığı altındaki maddelerin günümüz diline aktarımı yapıldı, örnek beyit verilmeyen 397 maddenin örnek beyitleri dîvândan bulunarak eklendi ve bütün şiirlerin nesre çevirisi yapıldı.

Cannabis as a mind altering substance entered the world of Islam relatively late, sometime towards the end of the 12th century with the help of antinomian spiritual communities. Though kalenders used it as an entheogen and only for spiritual purposes, cannabis very soon became a cheap and much sought for source of intoxication with those laypeople who could not afford alcohol. Pieces of data provided by contemporary sources suggest that cannabis became a serious rival to wine quite rapidly. Three literary texts written in three different Turkic languages in the 15thth and early 16thth centuries, Yūsuf Amīrī’s Bang u čaġır written in Chaghatay, Muḥammed Fuẓūlī’s Beng ü Bāde composed originally in Türkī-i cAjemī and an anonymous author’s Esrār-nāme compiled in Early Anatolian Turkish  document the fierce competition of the two intoxicating substances for the favours of customers very well.
The present paper focuses on two of these works representing the two sides of the same coin and aims at both reconsidering the various interpretations of Fuzūlī’s Beng ü Bāde in the light of research work done in the past few years and at the same time it endeavours to give a short description of a recently discovered Esrār-nāme with a special reference to its connection to Fuzūlī’s text.

Although moral rules varies according to societies and periods, it basically has function of maintaining order by keeping people and society in certain patterns. Islamic societies have also developed a series of moral norms, based on Qoran and Sunnah, have put them forward through various works. Besides information about morality can be given directly in works dealing with morality, it can be emphasized in works written under various titles, such as religion and sufism. So the morality in Arabic, Persian and Turkish literature is discussed in a wide range. Ahlak Risalesi, is the one that can be considered in this direction. The work, whose author and date of writing is unknown, is registered with catalog information part evaluated in two parts, information about general morality is given, and in the second part, a concise translation of the story of Sultan Sencer and dervish, included in the gratitude chapter of Ahlak-, is presented in connection with the subject of morality. In this study, a general evaluation of the work in terms of language and content is given, besides the introduction and translation of the work.

Öğrenim hayatımız boyunca okullarda, konferans salonlarında, çeşitli etkinlikler için tasarlanmış merkezlerde kitaba dair pek çok özlü söz görmüş/okumuşuzdur. İnternetin yaygın hale gelmesiyle sanal dünyada da kitap ve okumaya dair sayfalarca vecize, özlü söz bulmak mümkün hale geldi.

А.В.Махмудова

ЛИТЕРАТУРНАЯ ШКОЛА ФУЗУЛИ
(XVI-XVIII века)

РЕЗЮМЕ

В монографии «Литературная шко¬ла Фузули (XVI-XVIII века)» исследуется литературная школа Мухаммеда Фузу¬ли, оцениваются роль и заслуги Фузули в азербайджанской лите¬ра¬ту¬ре XVI-XVIII веков на основе научно-теоретических фактов. Иссле¬до¬вательская работа позволяет проследить формирование и путь раз¬ви¬тия литературной школы Фузули как единой системы и расширить научно-теоретические представления по данной проблеме.
В первой главе монографии «Понятие «литературная шко¬ла» и ее характерные особенности в восточной литературе» опре¬де¬ляется сущность понятия литературной школы, делается попытка четко разграничить понятия ли¬те¬ра¬тур¬ной школы, группы, ассоциации и других литературных объеди¬нений в восточной литературе.
Во второй главе монографии под названием «Статус лите¬ра¬тур¬ной школы наследия Фузули» представлен краткий обзор исто¬рии отношения к литературной школе Фузули в Азербайджане. Лите¬ра¬турная школа появляется в результате необходимых для форми¬ро¬ва¬ния литературной школы таких важных факторов, как  исто¬ри¬чес¬кий период, окружающая среда, язык и географическое положение и т.д.
В третьей главе монографии под названием «Роль тво¬рчес¬тва Фузули в развитии азербайджанской литературы конца XVI-XVIII веков» классифицируются этапы литературной школы Фу¬зу¬ли. Отрывки из произведений Амани, Рухи Багдади, Говси Теб¬ри¬зи, Саиб Тебризи, Месихи, Муртезакулу хан Шамлу, Садик бей Аф¬шар, Рахмети, Мухсин Насири, Молла Вели Видади, Молла Панах Вагиф и др. сопос¬тав¬лены с соответствующими образцами из творчества Фузули и сде¬ла¬ны соответствующие научные заключения.
В заключении подводятся итоги всему исследованию и обобщаются научно-теоретические выводы.

A.V.Mahmudova

THE LITERARY SCHOOL OF FUZULI
(XVI-XVIII centuries)

SUMMARY

The monograph “The Literary School of Fuzuli (XVI-XVIII centuries)” studies the literary school of Mohammed Fuzuli, and appraises the role and merits of Fuzuli in the XVI-XVIII-centuries Azerbaijani literature on the basis of the scientific-theoretical facts. The research work allows to follow the formation and the way of development of the literary school of Fuzuli as a consistent system and to expand the scientific-theoretical views on the given problem.
The first chapter of the monograph “The Concept of a Literary School and Its Characteristic Features in Oriental Literature” defines the essence of the concept of a literary school and its boundaries. It also attempts to clearly demarcate the concepts of a literary school, group, association and other literary institutions in Oriental literature.
The second chapter of the monograph “The Status of the Literary School of Fuzuli’s Legacy” presents the brief review of the history of the attitudes towards the literary school of Fuzuli in Azerbaijan. Since, a literary school appears as a result of such important factors as a historical period, environment, language and geographical position which are necessary for the formation of a literary school.
The third monograph “The Role of Fuzuli’s Works in the Development of the Azerbaijani literature of the Late XVI and XVIII Centuries” classifies the stages of the literary school of Fuzuli. The excerpts from the works of Amani, Ruhi Baghdadi, Govsi Tabrizi, Saeb Tabrizi, Masihi, Murtezakulu Khan Shamlu, Sadiq bey Afshar, Rahmeti, Mohsun Nasiri, Molla Veli Vidadi, Molla Panah Vagif and others are compared with the corresponding samples from Fuzuli`s works in the last chapter which provides relevant science opinions as well.
“Conclusion” reviews the results of the entire research and generalizes the findings soundly based on theory.

Klasik Türk nesir edebiyatında ayrı bir yeri olan Ta-zarru'-nâme Sinan Paşa'nın hayatının son döneminde kaleme aldığı üç Türkçe eserinden ilkidir. Nesir edebiyatımız söz konusu edilirken adından bahsedilmeden geçilemeyecek olan çalışma, kaynakların estetik nesrin en önemli ürünü olarak ifade ettiği bir eserdir. Tazarru'-nâme ahlâkî, didaktik, aynı zamanda tarikat ve tasavvuf yolunun hakikatlerini öğreten bir eser olmanın yanında bu konuların anlatılış biçimi yönüyle de pek çok eserden farklı özelliklere sahiptir. Çalışmanın ilk makalesinde eseri farklı kılan özelliklerden birinin onun anlatım biçimi olduğu, eseri oluşturan söz düzeninin ikili (simetrik) yapısı üzerinde durulmuştu. Tazarru'-nâme'nin baştan sona simetrik yapılarla yazıldığı ve yapıların çeşitleri ve nitelikleri ele alınmıştı. Bir önceki çalışmada yapıların esere katkıları ve onu değerli kılan yönlerine vurgu yapıldı 1. Bu yazıda ise Tazarru'-nâme'yi oluşturan yapıların eseri sanatsal yönden güçlü kılan özellikleri tespit edilip bu yapıların nesir cümlelerini şiirsel öğelerle nasıl donattığı açıklanmaya çalışılacaktır. Estetik nesir ürünleri incelendiğinde şiir ile nesir cümleleri arasındaki farkın gittikçe azaldığı gözlen-mektedir. Şiire ait birçok özellik, şiir araçları vasıtasıyla nesir cümlelerine aktarılır. Tazarru'-nâme'de kullanılan simetrik yapılar, şiirsel özelliklerin esere aktarılmasında bir araç görevindedir. Eserin anlatımındaki estetik düzey bu simetrik yapılarla eserde var olabilmişlerdir. Bu bakımdan eseri oluşturan simetrik yapıların özelliklerinin tespit edil-mesi aynı zamanda şiirsel özelliklerin esere nasıl aktarıldığı-nın bulunmasına ve eserin sanat yönünün ortaya konma-sına da yardımcı olacaktır. Çalışmada ele alınan konu Sinan Paşa ve Tazarru'-nâme'ye has olmayıp estetik nesir kapsamına giren edebiyat ürünlerinde de bu tür kullanımlar bulunmaktadır. Bu yüzden çalışmada ulaşılan sonuçların aynı zamanda estetik
A B S T R A C T Tazarru'nâme is the first book of three Turkish works, Sinan Pasha wrote up in the last period of his life, has a distinct place in classical Turkish prose literature. While we are talking about prose literature it is a work that can not be passed without mentioning, expressed by sources as the most important product of aesthetic prose. It is a moral, didactic book at the same time teaches the truths of the religious order and mystic way. It has a different style than many works when these subjects is mentioning. In the first article of the study, it was emphasized that one of the different characteristics of the work is, its form of expression, and the dual (symmetrical) structure of the composition. Tazarru'-nâme was written from the begining to the end with symmetrical construction, and the types and qualities of the sutructure were discussed. Contribution of symmetrical structures and sructure aspects that make the book worthwhile were emphasized with previous article. In this paper the symmetrical structures of Tazarru'-nâme are determined by their powerful artistic features, and it will be attempted to explain how these structures furnish the prose with poetic elements. When the product of aesthetic prose are examined, it is observed that the differences between poetry and prose is gradually decreasing. Many features of poetry are transmitted to prose through poetry tools. The symmetrical constructions used in Tazarru'-nâme are a vehicle for transferring poetic features. The aesthetic level of the expression of the book has existed in with these symmetrical constructions. In this regard, to determine the characteristics of symmetric structures of work also will help to have transferred to trace how the poetic features. It will also help to reveal the artistic direction of the work.

Is love that requires knowledge and effort or is a pleasant sensation, which to experience is a matter of chance, something one "falls into" if one is lucky? Erich Fromm says that any theory of love must begin with a theory of human existence in "The Art of Loving" because man -of all ages and cultures-is confronted with the solution of one and same question: the question of how to overcome separeteness, how to achieve union, how to transcend one's own individual life and find at-onement. Furthermore, loving is one of these solutions of this question. In this paper theory of love in Fuzûlî's "Leylâ and Mecnûn " will be discussed. Also it will be examined Kays and Leylâ how to solve their of existence problem.

Öz Türk kültür hayatında askerî, dinî ve sosyo-kültürel sebeplerle değişen, gelişen ve zenginleşen okçuluk asırlar içinde bir gelenek meydana getirmiş, gelişmelere paralel olarak mesleğe dair Arapça, Farsça ve Türkçe müstakil kitaplar, risaleler yazılmış; bu zengin literatür Türk edebiyatına da yansımış, özellikle Türk şiirinde ok ve yay çok kullanılan iki terim olmuştur. Askerî, dinî, edebî ve sosyo-kültürel açıdan Türk kültür hayatında çok yönlü bir gelişim seyreden ve birikim meydana getiren okçuluğu kültürel bir miras olarak addeden hemen bütün Türk hükümdarları, yay çekmeyi ve ok atmayı önemsemiş ve sürekli tatbik etmişlerdir. Bu kültürü devralan ve benimseyen Türk hükümdarlarından birisi de 14. yüzyılda Batı Türklük alanında yetişen ve bir divan sahibi olan sultan şairlerden Kadı Burhaneddin'dir. Kadı Burhaneddin Ahmed, kudretli bir devlet adamı, âlim ve ayrıca tanınmış bir Türk şairidir. Kendisiyle ilgili kaynaklardan, onun küçük yaşlardan itibaren bilmeye ve öğrenmeye aç bir tavrı olduğu anlaşılmaktadır. Yabancı dilden fıkıh, hadis ve tefsire; matematikten gramere; aruz ve edebiyattan askerlik, binicilik ve atıcılığa kadar geniş bir öğrenme sahası içinde kendisini yetiştirmeye çalışmıştır. Tüm bu öğrenme sürecinde edindiği kültürel birikimini, kavgacı ve mağrur mizacına uygun bir söyleyişle şiirlerine yansıtmaktan kaçınmayan şair, okçulukla ilgili unsurları da şiirlerinde aynı söyleyişle işlemiştir. Bu çalışmada Kadı Burhaneddin'in Divanı'ndaki okçulukla ilgili unsurlar tespit edilmiş; bunların köken, anlam ve kullanım alanları üzerinde durulmuştur. Ayrıca Türk okçuluğuna özellikle dil malzemesi bakımından kaynak teşkil eden iki önemli eser Divanü Lügati't-Türk ve İlmü'n-Nüşşab ile Kadı Burhaneddin Divanı okçuluk terimleri bakımından karşılaştırılmıştır Anahtar Kelimeler: Kadı Burhaneddin, Divanü Lügati't-Türk, İlmü'n-Nüşşab, Okçuluk, Ok, Yay. Abstract Archery in the Turkish cultural life, changing, evolving and enriched with military, religious and socio-cultural reasons, has created a tradition within centuries and parallel to the developments in Arabic, Persian and Turkish books and treatises about the profession, written in; this rich literature also reflected in Turkish literature especially in Turkish poetry, arrow and bow have been used for two terms. Archery that have been progressed in military, religious, literary and socio-cultural aspects of Turkish culture and grown accumulation was perceived as a cultural heritage by Turkish rulers. Turkish rulers pondering bow and arrow and have constantly applied. One of the Turkish rulers who took over and adopted this culture Qadi Burhan Al-din is a sultan who has a dīwān and grown in Western Turkic area in the 14th century. Qadi Burhan Al-din Ahmad who a powerful statesman, scholar and also a well known Turkish poet. Sources about him, from his early age, an attitude open to learning to know and be understood. From foreign language to fiqh, hadith and tafsir, from mathematics to grammar, from prosody and literature to military, equestrian and archery worked to cultivate himself in a wide range of learning. All of this learning process, his cultural background, temperament contentious and haughty words, poems reflecting the great poet refrain, the same words, the poems of archery in the processed elements. In this study, the elements of about archery in Qadi Burhan Al-din's Diwan had been be determined and their origin, meaning and usage areas are emphasized. In addition, two important works which are the source of Turkish archery especially language material Diwan Lugat at-Turk and ǾIlm al-Nuşşab was compared in terms of archery terms via Qadi Burhan Al-din's Diwan. Giriş Ok ve okçuluk; av, savaş, spor, eğlence gibi çeşitli sebeplerle insanoğlunun günlük hayatında geçmişten günümüze hep var olagelmiş ve buna bağlı olarak da okçulukla ilgili medeniyet tarihi içinde çok geniş ve zengin bir literatür meydana gelmiştir. Hemen her millette olduğu gibi Türklerde de okçuluk önemsenmiş hatta Köktürk alfabesinde ok () (ok, ko; uk, ku) ve yay (D) (ay, ya) gibi ses veya ses topluluklarını karşılmak suretiyle birer işaret olarak kullanılmıştır. Oğuzlar'ın Üçok ve Bozok biçiminde iki kola ayrılmasındaki idari yapılanmadan Selçuklu Devletinin kurucu hükümdarı Tuğrul Bey'in (990-1063) mektuplarındaki hukukî bir sembol olarak kullanımına; Türk damgalarından çadırlarına, bastırılan paralara kadar karşılaşılan ok ve yay işaretleri, okçuluğun Türklerin tarihinde önemli bir yere sahip olduğunu gösteren somut izlerdir. Bunların yanında Hz. Muhammed'in ok atmanın önemini vurguladığı ve okçuluğa teşvik eden hadislerinin varlığı, İslam muhiti içine giren Türkler'i etkilemiş ve okçuluğun dinî açıdan da önem kazanmasını ve bu hususta okçuluğa çeşitli değerler yüklenmesini sağlamıştır. Türk kültür hayatında askerî, dinî ve sosyo-kültürel sebeplerle değişen, gelişen ve zenginleşen okçuluk asırlar içinde bir gelenek meydana getirmiş, gelişmelere paralel olarak mesleğe dair Arapça, Farsça ve Türkçe müstakil kitaplar, risaleler yazılmış; bu zengin literatür Türk edebiyatına da yansımış, özellikle Türk şiirinde ok ve yay çok kullanılan iki terim olmuştur.

UOT 82, 091 TÜRK DİVAN ƏDƏBİYYATINDA MUSİQİ TERMİNLƏRİ 1 (Nəsimi şeiri əsasında) Səadət ŞIXIYEVA  Açar sözlər: divan şeiri, Nəsimi, musiqi terminləri, poetika, eyham Giriş Türk divan şeirində təkcə bədii və fəlsəfi düşüncə aləmi deyil, eyni zamanda cəmiyyətin mədəni və ictimai həyatı ilə əlaqəli ifadələr də yer alır. Məlum olduğu kimi, klassik şeirdə istər sosial, istər mədəni həyatın təsviri fraqmentar xarakterli və detallar biçimindədir. 2 Bu ədəbiyyatda həyati gerçəklikləri əksetdirmə əsas məramlardan ol-madığından həmin inikaslar çox zaman şairin poetik məqsədinə arxa plan xarakterlidir və çeşidli niyyətlərlə şeirə gətirilir. Divan ədəbiyyatında ictimai həyatın şairanə izləri və bu sahədəki biliklərin ifadələri müəllifin öz çağında xatırlatma və onun əsas qayəsinə keçid xarakterli olsa da, günümüzdə tarixi əhəmiyyəti baxımdan xüsusi dəyər kəsb edir. Bu ədəbiyyatda mədəni həyat ilə bağlı diqqət yetirilən spesifik mövzulardan biri də cəmiy-yətin yaşamında musiqinin yeri və önəmidir. Türk divan şeirinin bu kontekstdə təfərrüatlı təhlili bəhsini etdiyimiz mövzuya aid motiv, anlayış və terminlərin xüsusi düşüncə qatları yaratdığını üzə çıxardı. Bir çox orta çağ şairlərinin ayrı-ayrı beytlərində ifadəsini tapan musiqi ilə əlaqəli düşüncələri toplayaraq dəyərləndirdikdə bu müəlliflərin dövrünün bir sıra elm və sənət sahəsi kimi musiqi sahəsində də malik olduğu biliyin elmi əsaslılığı aydın olur. Nəticədə divan ədəbiyyatında müşahidə olunan zahiri pərakəndəliyin əslində sistemli biliyin fraqmentləri olması qənaətinə gəldik.

Ölüm, sözün bittiği yer de olsa, üzerine çok söz sarf edilmiş; dinlerin, bilimin ve felsefenin temel sorunsalını oluşturmuş bir meseledir. Her insanın mutlaka tadacağı, ancak kimseyle paylaşamayacağı bu tecrübe, sırdaşı sırdaştan, ebeveyni evlattan ve maşuku âşıktan ayırır. Ölümün sebep olduğu ayrılık pek çok din ve inanışta bir son olarak nitelenmez. Bilâkis o, kutsal kitaplarda müjdelendiği üzere gözlerin ebedî hayata açılmasıdır. Geçici dünya hayatından, baki hayata intikaldir. İslâm dininde Kuran ve hadislerin referansı ile biçimlenen ölüm ve sonrası hakkındaki inanış; insanın mezarda Mahşer'i beklerken sorgulanacağı, Kıyamet gününde işlenen tüm amellerin muhasebe edileceği ve her insanın dünya hayatında yaptıkları ile yargılanacağı düşüncesine dayanır. Dünyanın, ahretin tarlası olduğunu düşünen müminler, hayatlarını ebedî saadete ulaşmak için bir sermaye olarak görürler. Cemâlî mahlaslı bir Müslüman-Türk şairin XIII-XV. yüzyıllarda -muhtemelen defin törenlerinde okunması için- ürettiği ve asırdan asıra hem yazılı hem de sözlü hafızada taşıyarak günümüze miras bıraktığı Kabir Destanı, Anadolu'da ölümün nasıl algılandığı ve nasıl karşılandığına dair önemli ipuçları veren tarihî bir vesika olarak dikkati çekmektedir. Hazırlanan çalışmada zaman, mekân ve sözlü kültürün birbirinden uzaklaştırdığı beş nüshadan hareketle metin kurulmuş ve bir nüshanın tıpkıbasımına yer verilmiştir. "İslâm dininde ölüm" bahsini estetik bir malzeme hâline getiren ecdadın evlâdına yadigâr bıraktığı bu manzum vasiyet, ihtiva ettiği nasihatlerin daha iyi anlaşılabilmesi için günümüz Türkçesine aktarılmıştır. Eser bu hâliyle, İslâm'da ölüm ve ötesini merak eden okura, merakını manzum ve tarihî bir metinle giderme imkânı sağlamaktadır.

ÖZET Orhan Gazi zamanında fethedilen ve henüz kuruluş aşamasındaki Osmanlı Devleti'nin ikinci başkenti olan Bursa'nın çehresi, fethin akabinde kısa sürede değişmiş; yapılan imar ve inşâ faaliyetleriyle şehir siyasi ve ticari açıdan önem kazanmakla birlikte ilim, kültür ve sanat merkezi olarak da ön plana çıkmaya başlamıştır. Şehrin başkentliği kısa sürse de Bursa, asırlar boyunca Osmanlı Devleti'nin çeşitli coğrafyalarından gelen ilim ve sanat erbabının uğrak yeri olmuştur. Osmanlılar döneminde yetiştirdiği önemli devlet adamlarıyla siyasi tarihimizde; musikî, hüsn-i hat, minyatür, ebru, nakış vb. birçok klasik sanatta söz sahibi olmuş sanatçılarla da kültür ve sanat tarihimizde ayrı bir yere sahip olan Bursa, edebiyat tarihimizde önde gelen birçok şair ve yazarın memleketi olması hasebiyle de dikkat çekmektedir. Bu çalışmanın konusunu klasik edebiyat döneminde yetiştirdiği şair sayısı itibarıyla İstanbul'dan sonra ikinci sırada yer alan Bursa'nın önde gelen şairlerinden Haylî Ahmed Çelebi ve şiirleri teşkil etmektedir. Asker şairlerimizden olan Haylî XVII. asırda yaşamış, ömrü cenk meydanlarında geçmiş ve Bağdat seferi esnasında şehit olmuştur. Kaynaklarda şairin dîvânı olduğu bilgisi kayıtlıysa da eser günümüze ulaşamamıştır. Bu makalede hayatı hakkında eski kaynaklarda çok fazla bilgi bulunmasına rağmen ansiklopedilerde sathî şekilde verilen Haylî'nin biyografisi yeniden yazılmaya çalışılacak ve şiir mecmuaları ile biyografik eserlerden derlenen şiirlerinin çevriyazılı metinleri verilecektir. ABSTRACT The facade of Bursa, which was conquered in the time of Orhan Gazi and established as the second capital of the newly-established Ottoman State, changed in a short time after the conquest, and thanks to the development and construction activities, the city gained political and commercial importance, and also came to the fore as a center of science, culture, and art. Although it did not remain as the capital for long, Bursa was a frequent destination for scientists and artists from various geographies of the Ottoman State for centuries. Bursa, which has its own special place in our political history because of the statesmen it raised, and in the history of culture and art because of the many artists it raised in different branches of art such as music, calligraphy, miniature, marbling, embroidery, etc., is important because it is also the hometown of many poets and writers in our literary history. The subject of this study is Hayli Ahmed Celebi and his poems, and although he is one of the prominent poets of Bursa, which ranks second after Istanbul in terms of the number of poets it raised in the classical period, little is known about his lifetime. One of the soldier-poets of our history Hayli lived in the 17th century, spent his life on battlefields, and died a martyr during the Baghdad expedition. Although it is recorded in the sources that the poet has his own book, the work has not survived. In this article, the biography of Hayli, information about the life of whom is plenty but superficial, will be attempted to be rewritten, and poetry will be compiled from texts published in poetry magazines and biographical works.

21 yıl gibi kısa bir ömür yaşamış olan İngiliz oryantalist Arthur Lumley Davids (1811-
1832)’in 1832’de İngilizlere Türkçe öğretmek gayesiyle, II. Mahmud’a ithafen yazdığı
A Grammar Of The Turkish Language adlı kitabı sıradan bir gramer kitabı olmaktan
ötedir. Türkoloji açısından önemli bilgileri de ihtiva eden bu eser, yabancılara Türkçe
öğretmek maksadıyla yazılan diğer tüm kitaplardan farklı bir özelliğe sahiptir. Bir giriş,
gramer, kelimeler, diyaloglar ve ekler olmak üzere toplam dört bölümden müteşekkil bu
kitapta, dîvân şairlerinin eserlerinden çokça istifade edildiği görülmektedir. Yabancılara
Türkçe öğretmek amacıyla bir oryantalistin hazırladığı gramer kitabında dîvân şiiri
materyallerinin kullanılmış olması, bize göre üzerinde durulması gereken kayda değer
bir konudur.
Davids, kitabında özellikle gramer konularını izah ettiği bölümde, kelime seviyesinde
ilgili grameri gösterdikten sonra, o gramer yapısını ihtiva eden manzum örnekler de
sunmuştur. Ekler bölümüne de Bâkî ve Mesîhî’den okuma parçalarını kaydederek bu
sahada bir ilki gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada, Davids’in Arap harfleriyle verdiği
örnek manzumeler üzerinde durulmuş ve bu materyallerden hareketle sonuç bahsinde
bazı çıkarım ve tekliflerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Arthur Lumley Davids, Türk Dili, Yabancılara Türkçe Öğretimi,
Divan, Hümâyûn-nâme

Sürûrî mahlası ile meşhûr olan Musluhiddîn Mustafa, Gelibolu’da Hoca Şabân ismiyle meşhûr bir tâcirin oğludur. Babasının desteği ile medreseye giren Sürûrî, Nihâlî Cafer Çelebi, Kara Davud Efendi, Taşköprülüzade Mustafa Efendi ve Abdülvâsî Efendi gibi devrin önemli müderrislerinden dersler almıştır. Naîblik ve tezkirecilik gibi çeşitli memuriyet hizmetlerini îfâ ettikten sonra Pîrî Paşa Medresesi müderrisliğine getirilmiştir. 1548 yılında Şehzâde Mustafâ’nın hocalığına davet edilmiş ve bu görevi kabul ederek şehzâdenin eğitimi için hayli çaba sarf etmiştir. Bu süreçte özellikle şehzâdenin eğitimi için muhtelif eserler kaleme almıştır. Türkçe, Farsça ve Arapça bilen Sürûrî, her üç dilde de şiir yazan; kendine ait dîvânı olan ve özellikle Şerh-i Mesnevî ve Bahru’l-Ma’ârif adlı eserleriyle şöhret kazanan bir kişidir. Çevresinde mutasavvıf kimliği ile bilinen ve ömrünü ilme adayan Musluhiddîn Sürûrî’nin önemli eserlerinden biri de Hâfız Dîvânı’na yazmış olduğu şerhtir. Bu eserin en önemli özelliği Türk Edebiyatı’nda Hâfız Dîvânı üzerine yazılan ilk şerh olmasıdır. Bu çalışmada Sürûrî’nin Hâfız Dîvânı Şerhi ve nüshaları üzerine bazı yeni değerlendirmeler yapılacaktır.

Özet: Klasik şiirimiz, şerh ve tahlil geleneği içinde belli yöntem ve kalıplarla
incelenmektedir. Şiirin okuyucu merkezli oluşu, bilinen bu yol ve yöntemler dışında
farklı bakış açılarının geliştirilmesine fırsat vermektedir. Son zamanlarda kullanılan
yapısalcı, ontolojik yöntem gibi modern yaklaşımlar bu bakış açılarının bir sonucudur.
Bu çalışmada Kadı Burhaneddin’nin bir gazeli üzerine dizgesel bir okuma denemesi
gerçekleştirmeye çalıştık.
Anahtar Kelimeler: Kadı Burhaneddin, gazel, dizgesel okuma, klasik şiir, tahlil.

A Systematic Reading Essay on a Ghazel of Kadı Burhannedin

Abstract: Our classical poem is looked through with certain ways in explanation
and analyze tradination. To be a reader in the center of the poem gives an opportunity
to advance a more different view with the except of the known ways and methods.
Modern approaches like structual and ontological methods having been used on these
days are results of this point of view.
In this study, we have tried to do a systematic reading essay on a ghazel of Kadı
Burhaneddin.

Ta‘likîzâde Mehmed Subhî, who was one of the important favor of the 16th century, has performed the works named imperial council clerkship and shahnama authorship. Ta‘likîzâde, known with his historian identity wrote out the works named Revâniyye, Tabrîziyye, Shahnâma, Shahnâma of Yanik Expedition, and Shahnâma of Egri Expedition which are mentioning the expeditions mainly in which he personally attended. Various studies have been performed upon the history subjected works of the author. But till today any study has been performed upon Firâset-nâme which was most probably the first work of the Ta‘likîzâde’s authorship career. The single known copy of the work has been registered in Bibliotheque Nationale, Turc. No. 1055. Ta‘likîzâde wrote out this work with the request of Murad III (sult. 1574-1595) and has presented one of its nice copy to the emperor within the first period of the sultanate -most probably- prepared in palace’s calligrapher house. This work in basic was written out as prosaic but it contains a lot of copy right or cited Arabic or Persian and less Turkish poems/poem parts.
In this study, it will be tried to introduce the subject work of Ta‘likîzâde Mehmed Subhî. In this context, first and foremost general information as to the literature genre of firâsetnâme will be provided and subsequently information regarding evidences required to make deductions and ancillary sciences as to firâset which are applied during the interpretation process of such evidences will be furnished. Furthermore, its reflections within the Eastern and Western societies and the modification thereof in the Islamic civilization will be discussed. Subsequently, a handwritten copy of the work will be introduced and information as to the content thereof will be provided and the work’s authenticity and its place in the firâsetname literature genre will be tried to be determined.

Firâset is the science of finding unseen aspects basing on various apparent clues and make deductions regarding their qualities and quantities. The works, subject of which are these methods, are called firâsetnâme as a literature genre. The first literary work in this field of science, origin of which should be as old as mankind itself, has been penned through “pseudo–Aristoteles”. Upon translation of this work, the accumulation of knowledge on this subject has been transferred to the western world and has turned into a branch of science that continues to exist in our day under the name of “physiognomy”. On the other hand, this science has also been transferred to the Arab world by virtue of translations and contributed to the emergence of the firâset science through being blended with Islamic beliefs. There are actually outstanding differences, especially including proof methods, between physiognomy and firâset due to some understandings and perceptions in the Eastern and the Western civilizations. In this context, opinions/determinations of important Islamic scholars and personal experiences are the unchanging methods in the interpretation of evidences from the beginning to the end in the firâsetnâme type of works. Meanwhile, it is observed that methods of positive sciences such as observation, experiment, sampling and production of statistical data have been utilized in the historical process in the physiognomy type of works.
In the historical process, it is seen that the purview of firâset science also has changed from society to society. For example the science of scouting (“ilmü kıyâfetü’l-eser” or “kıyâfet-i isr”), which has an important place in Arab society, has lost the significance thereof in the Turkish society due to living conditions. The contents of the works have differed inasmuch as the traditions, customs, habits, traces of previous beliefs of every society as well as requirements needed by the geography in which they live are different from each other. It can be said, by referring to the translated works and cited sources, that the firâsetnâme/kıyafetnâme (works on the science of Kıyafe meaning interpretation of personality by observing the external appearance of a person) in Turkish literature have utilized both Arabic and Persian literature works. It is seen that the sources of the works written in the 19th century and later are the French physiognomy books. This change is in line with the cultural interaction process of Turkish society.
Much as, all of them are fed from the same Islamic tradition, there are some differences in terms of form and content, starting with the naming in works penned as to the firâset /kıyafet sciences in Arabic, Persian and Turkish literatures. When the names of the said works are examined, it is observed that firâset/firâsetnâme is preferred more in the Arabic literature while kıyâfet/kıyâfetnâme is preferred more in the Persian and Turkish literatures. However, it is also seen from time to timethat the terms firâset/firâsetnâme and kıyâfet/kıyâfetnâme have been used for each other’s place. Much as the mentioned terms are used in place of each other as if they are synonyms in naming, the word firâset has been considered as an upper title in the basic sources related to the subject, in particular in Taşköprüzâde’s works, and kıyâfet with the other sciences has been accepted as a science which is the subdivision of firâset or an ancillary science of firâset. In this context, it can be said that a great majority of the works penned in Turkish literature are in the genre of kıyâfetnâme, and some of the works bearing the name of firâsetnâme also bear the features of kıyâfetnâme. The number of works which have the features of firâsetnâme is very few. When these works are examined in terms of discussing the issue, it is seen in the firâsetnâme/kıyâfetnâme genre of works that they mostly focus on the interpretation of the issue only for utilization purposes without referring to the theoretical part of the issue. Risâle-i Kıyâset-i Firâset (or İlm-i Firâset) work of Mustafa bin Bâlî, in contrast, is a “real” example of firâsetnâme in which the theory of the issue is also discussed. Another work discussing the theoretical aspects of the issue, albeit not so detailed, regular and systematic as this work, is the Firâset-name of Ta‘likîzâde Mehmed Subhî.
Ta‘likîzâde wrote his first work Firâset-name probably in 1574 Sultan Murad III came to the throne and presented his work to the Sultan. The only known copy of the work is in Bibliotheque Nationale, Turc. registered under number 1055. This work with 62 leaves was produced in nakkaşhane (painting department) of the palace and ornamented with four paintings in “Nakkaş Osman” style. Much as Firâset-name was mainly written in a prose style, poetic writings as regards the subject of the work were also included. Some of these texts were penned by Ta‘likîzâde personally in Arabic, Persian and Turkish, while others were cited from other works. The work begins with praise to Allah and his Prophet. This is followed by praises to Sultan Murad III to whom the work was attributed. The purpose of the firâset science, its target mass and necessity is focused on in the reason of publication chapter of the work. In this chapter, the author also provides information as to the purpose and process of his writing. The main text of the work is composed of muqaddimah and two chapters. Necessity, purpose, scope and methods of the firâset science have been tried to explained in the Muqaddimah (introduction) part by defining this science. Creation of existence and in particular living things has been explained primarily in the First chapter under the heading of “Tenbîh”. In addition, the characteristics of people living in various climate regions are described. The Second chapter is about the evidences for different temperaments. In this chapter, methods of making inferences about the character of a person by examining “ahlât” (four fluids which affect the human body), age, ef’âl (actions, works), hey’et and sûret (status and appearance), gender, ancestry and entitlement (lineage and existing material accumulation) as well as space, creation and limbs is explained.
There are numerous anecdotes cited in the work for different purposes. Kâyif anecdotes including Prophet Muhammad and determining the kinship between Zeyd bin Hârise and Usâme and the kâyif anecdote of the Jewish person who saw Prophet Muhammad and believed in his Prophecy are included in the work. In addition to these,  there are other anecdotes from some leaders such as Alexander the Great, Nûşirevân, mother of Hajjaj the tyrant, Khalifa Me’mûn, Nizâmü’l-mülk Yavuz Sultan Selim, Damat Ibrahim Pasha as well as some scholars, such as Aristotle, Câlînûs, Imam Shafi, Imam Muhammad Sheybani, Imam Muhammad Ibn Sirin, Ibn Arabi, Al-Ghazali, Sadreddîn Konevî, Kâtibî and Kemal Paşazâde.
Ta‘likîzâde has compiled information from different sources as to firâset science while creating his work. The author has often not felt the need to specify the names of the sources he has utilized due to the understanding of the period. However from time to times he has also recorded the people or works he has utilized -in order to prove the truth of the information he has provided-.

Divân şiirinin kendine has bir iklimi ve atmosferi vardır. Kendine özel remizleri,mazmunları da bunlar arasında eklenebilir. Bu remizleri, mazmunları ilk bakışta anlamak kolay değildir. Anlamak için, işin ehli olmak gerekmektedir. Divân şiirinin kendine özgü bu yapısı, incelenmeye başladığı zaman dilimi içerisinde sözlüklerin hazırlanmasını zorunlu kılmıştır. Bu hazırlanış sadece anlaşılmazlığı ortadan kaldırmak için değil, divân edebiyatına yönelen suçlamaları ortadan kaldırmak ve anladığını okutmak, öğretmek maksadı da dikkatlere seslenir. Bu bağlamda divân edebiyatına sözlükleriyle hizmet eden İskender Pala’nın Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü Ahmet Talat Onay’ın Açıklamalı Divân Şiiri Sözlüğü ya da diğer bir adıyla Eski Türk Edebiyatından Mazmunlar ve İzâhı isimli iki sözlüğü karşılaştırılacaktır.

Oķıya ol püser kim şevķ ile Miŝbāģ birle Ēav O şems-i ma c rifet nūrıyla olur imdi pür pertev Muķarrer ķondurur baĥtı yüzine birlige bir gün Şu ŝāģib-ģüsn-i mihr-āsā ki meh gibi ola şeb-rev Ezelde hem-dem olan olısar hem-dem saña āĥir Gerekse sevme anı sen eyā ġāfil gerekse sev Muķarrerdür olısar cān-ı şīrīnden cüdā āĥir Olursa daĥi bir server yedi iķlīme ger ĥüsrev Bulınmaz añlarum nā-çīz bir kes kendüme göre Aranur olsa Nažmī kāyināt-ı cev eger cev cev

Öz
Şah İsmail`in Anadolu’da yürüttüğü propagandalara karşılık, Sultan Selim zamanından başlayarak Osmanlı şairleri de karşı propagandaya başlamış, divan şairleri ve tarihçiler Safevîler ve Kızılbaşlar aleyhinde eserler yazarak Osmanlı ideolojisini savunmuşlardır. Bu şekilde XVI. yüzyılda Osmanlı ve Safevî devleti arasındaki savaşlar ve rekabet edebiyata da yansımıştır. Dönemin divan, mecmua, tezkire gibi eserlerinde yer alan şiirler Osmanlı – Safevî ilişkilerinin ideolojik boyutunun ele alınması açısından önemlidir.
Osmanlı – Kızılbaş sorunlarının işlendiği bu tarz şiirlerde Osmanlı ve Sünni kavramları ile susen ve yasemen, Safevî ve Kızılbaş kavramları ile de lale ve gül arasında bağlantı kurulmuş, mecazi anlamda göndermeler yapılmıştır. Türk edebiyatında çiçekler – lale ve süsen hem soyut hem de somut özellikleriyle ele alınmıştır. Bunlardan en önemlisi müderris Nihânî’nin gazelidir. Zâtî, Zemînî, Lâmi’î, Kadı Seyfî, Gedâyî, Edirneli Nazmî gibi şairler söz konusu gazele nazireler yazmışlardır.
Bildiride şair tezkirelerinden ve mecmualardan yola çıkarak örneklerle o dönemin ideolojik ve askerî-siyasi rekabet meydanında vuku bulan hadiselerin Osmanlı edebiyatına yansımasını araştırmayı hedeflemekteyiz.
Anahtar kelimeler: Osmanlı, Safevî, savaş, çiçek, edebiyat, sembol
Abstract
Against the propagandas of Shah Ismail in Anatolia, from the time of Sultan Selim the Ottoman poets started to counter propaganda. Divan poets and historians defended the Ottoman ideology by writing works against the Safavids and the Qizilbashs. In this way the battles and competition in XVI century between the Ottoman Empire and the Safavid State were reflected in the literature. The poems in the works such as the divan, majmua, tazkira are important in terms of reflecting the ideological dimension of Ottoman - Safavid relations.
In the poems about Ottoman – Qizilbash rivalry, Ottomans and Sunnis were connected with lily and jasmine, but Safavids and Qizilbashs with tulip and rose. By this way poets composed hemistichs metaphorically. The most important of these is a gazel of Mudarris Nikhani. Such poets as Zati, Zemini, Lami’i, Kadı Seyfi, Gedayi, Edirneli Nazmi wrote analogus poems.
The aim of the paper is to investigate the reflection of the ideological and political rivalry of that period on the Ottoman literature with examples from the poetic tazkiras and majmuas.
Keywords: Ottoman, Safavid, war, flower, literature, symbol

Dîvân şiiri geleneği ömrünü tamâmlayıp hayâtiyet dâiresi kapandıktan sonra geleneğin içinden önemli konular ve metinler modern denilen dönemde kimi şâirlerce yeni dil ve yeni formlarla yeniden ele alınıp şiirleştirilmiştir. Şeyh Gâlib'in Hüsn ü Aşk adlı mesnevîsi de, yazıldığı dönemden günümüze kadar pek çok şâire ilhâm kaynağı olmuş, bu çerçevede ayrıca, yeni bir dil, yeni bir form ve bir modern dönem şâirinin şiiraltı ile, yani, Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın Şeyh Galib'e Çiçekler adlı şiir kitâbı ile yeniden yorumlanmıştır. Bu makâlede, ilk baskısı 1986 yılında yapılan bu eser Hüsn ü Aşk'a göre konumu açısından değerlendirilecek; Dağlarca'nın, geleneği ve Gâlib'i yorumlayıp yansıtma tarzı karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.

After the tradition of divan poetry completed its lifetime and its virtuous life was closed, important topics and texts from within the tradition have been reconsidered by poets in this modern period with new language and new forms. The mesnevi of Şeyh Galib called Hüsn ü Aşk, has been a source of inspiration for many poets from the time it was written to present day, and in this frame, has been reinterpreted with a new language, a new form and a poetical subconscious of a modern poet, that is, a poetry book called Flowers to Şeyh Galib by Fazıl Hüsnü Dağlarca. In this article, this work, which was first published in 1986, will be evaluated in terms of its position with respect to Hüsn ü Aşk; and the tradition of Dağlarca, and his interpretation and reflection of Galib will be discussed comparatively.

Türk edebiyatının en mühim kaynakları içerisinde yer alan şiir mecmuaları, farklı veya aynı yüzyıllarda yaşamış şairlere ait manzumelerden oluşan, dönemlerinin edebî zevki ile şiir anlayışı hakkında bilgi veren antoloji mahiyetindeki eserlerdir. Divanı bulunmayan yahut biyografik kaynaklarda ismi geçmeyen pek çok şairin şiirlerinin yanı sıra divan sahibi şairlerin çeşitli vesilelerle divanlarına almadıkları manzumelere de mecmualarda rastlamak mümkündür. Mecmuaların içeriği farklı tür ve biçimde yazılmış eserlerden müteşekkil olabildiği gibi tek bir tür ve şekildeki metinleri muhtevi mecmualar da bulunmaktadır. Klasik Türk şiirine ait tür ve nazım şekillerine mahsus manzumelerin toplandığı mecmualardan biri de bir şiire başka bir şair tarafından aynı konu ve vezin, kafiye veya redifle yazılan şiirlerin toplandığı nazire mecmualarıdır. Bu çalışma, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı OE 0973/3 numarada kayıtlı şiir mecmuasında yer alan nazire şiirler üzerinedir. Daha önce herhangi bir çalışmaya konu olmayan bu mecmuada 16 zemin ve 52 nazire şiir bulunmaktadır. Çalışmada, mecmua ve bir mecmua türü olarak nazire mecmuaları hakkında bilgi verildikten sonra söz konusu mecmuada bulunan nazire şiirler, şairlerin neşredilmiş divanlarında bulunan şiirlerle, divanın tespit edilemediği durumlarda ise tez ve araştırma makaleleri gibi akademik çalışmalarda yer alan şiirlerle karşılaştırılarak farklılıklar metin tenkidi usulü ile ortaya konulmuştur.

Hâce Muhammed Lutfî Efendi, Alvar imamı ve Alvarlı Efe olarak da tanınan, Allah ve Peygamber aşkıyla dolu bir mürşid, kâmil bir mü’mindir. Onun şiir bahçesinde vahdet sembolü servilere, kumruların "hû, hû” ları eşlik etmekte; Peygamber kokulu güllerin etrafında bülbüller aşk terennümleriyle pervâne olmaktadır. Ancak, nazlı niyazlarla lebâleb bu bahçede, incitmek ve incinmek yoktur. Zira o, şiir bahçesinin girişinde: "Hazer kıl kırma kalbin kimsenin cânını incitme”  derken, bahçesinin kalbinde ise:   
"Âşık der incidenden
İncinme incidenden
Kemâlde noksân imiş
İncinen incidenden” 
demektedir. Bu çalışma, sizleri onun şiir bahçesindeki "incitmeme ve incinmeme sarayında” hassas bir gezintiye davet etmektedir.

Kur'an-ı Kerim, bir kutsal kitap olmak, ibadet maksadıyla okunmak yanında asırlar boyu kimi şair ve yazarlarca bazı insani duygu ve düşüncelerin somutlanması amacıyla da kullanılmıştır. Düşünce ve duygularını daha belirgin kılmak için kutsaldan yararlanan bu insanlar bize aynı zamanda metinlerin nasıl dönüştürüleceğine dair de eşsiz deneyimler sunmaktadırlar. Ayetler bağlamları dışına çıkılarak nasıl insani bir hali ifade eder hale gelir? Bugün tamamen unuttuğumuz bu söylem üzerine örnekli bir çalışma.

Öz
İlk örneklerini 15. yüzyılda görmeye başladığımız manzum sözlükler, özellikle sıbyan mekteplerinde okuyan öğrencilere Arapça ve Farsça kelimelerle bu dillere ait bazı kuralları ve cümle yapılarını kavratmak amacıyla hazırlanmış eserlerdir. Edebî özelliklerinden ziyade didaktik yönü ağır basan bu eserler, Arapça ve Farsça kelimelerin kolayca ve hızlı bir şekilde öğrenilmesini temin ettikleri gibi aruz eğitimine de katkı sağlamaktadırlar. 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar otuzun üzerinde manzum sözlüğün kaleme alındığı bilinmektedir. Bunlardan en önemli ve meşhur olanları ise Arapça-Türkçe manzum bir sözlük olan Lugat-ı Ferişteoğlu ile Farsça- Türkçe manzum bir sözlük olan Tuhfe-i Şâhidî’dir. Bu makalede Eşref Feyzî tarafından telif edilen Hoş-edâ adlı manzum sözlük ele alınmaktadır. 1736 yılında kaleme alınan bu eserin tespitlerimize göre elimizde sadece iki nüshası mevcuttur. Bunların her ikisi de Türk Dil Kurumu Kütüphanesi yazmaları arasında yer almaktadır. Nüshalardan ilki 1740 yılında istinsah edilmiştir ve müellif hattıdır. Diğeri de bu nüshadan hareketle Dehri Dilçin tarafından çoğaltılmıştır. Hoş-edâ, Arapça-Farsça-Türkçe manzum bir sözlüktür. Eserde yer alan bilgilere göre müellifin asıl adı Eşref, mahlası ise Feyzî’dir. Kütüphane fişinde Lügat-ı Feyzî olarak kaydedilmiş olan esere müellif Hoş-edâ adını vermiştir. Hoş-edâ, Tuhfe-i Şâhidî’ye nazire olarak kaleme alınmış bir eserdir. Eserin müellif hattı olan nüshasında nazmedilen Farsça kelimeler “^”, Arapça kelimeler de “£” harfleriyle belirtilmiştir. Eser, 11 kıtadan meydana gelmiş olup toplam 336 beyittir. 227 beyitten oluşan ilk kıt‘ada eser hakkında bilgilere de yer verilmiştir. Son kıt‘a ise mesnevî tarzında kafiyelenmiş olup 54 beyittir. Diğer kıt‘aların beyit sayıları 4 ile 10 arasında değişmektedir. Eserin beşinci kıtası müstezat şeklinde kaleme alınmıştır. Kıtaların nazmında altı farklı aruz bahri kullanılmıştır. Bunlardan hezec ve remel bahirleri ile üçer, muzârî ile iki, müctes, recez ve serî bahirleri ile de birer kıt‘a nazmedilmiştir. Kıtaların sonlarında bazen bir bazen de ikişer beyitlik takti‘ beyitleri yer almaktadır. Klasik eserlerde gördüğümüz tertip özelliklerine sahip olan Hoş-edâ, beyit sayısı ve ihtiva ettiği kelime kadrosu bakımından orta hacimde bir eserdir. Eser için üç tane takriz kaleme alınmıştır. Bu takrizler eserin nüshalarının başında yer almaktadır.
Anahtar kelimeler: 18. yüzyıl, Hoş-edâ, Eşref Feyzî, manzum sözlük, Tuhfe-i Şâhidî, nazîre.
The verse dictionary of Eşref Feyzî named Hoş-edâ
Abstract
Verse dictionaries which first examples began to see in 15th century especially prepared for elementary school’s students in order to teach Arabic and Persian words and sentence structures and some of the rules of these languages. Their didactic aspect is more important rather than their literary features. They provide learning Arabic and Persian words easily and quickly and they also contribute to learn prosody meter. It is known that a lot of verse dictionarie were written from 15th century until 20th century. Their number is more than thirty. The most important and famous verse dictionaries are Tuhfe-i Şâhidî which is a Persian-Turkish dictionary and Lugat-ı Ferişteoğlu which is an Arabic-Turkish dictionary. This paper gives some information about Hoş-edâ written by Eşref Feyzî. We have only two copies of this work which was written in 1736 according to our our researches. Both are among the manuscripts of the Library of Turkish Language Institution. The first copy of work copied in 1740. The second one was also reproduced on the basis of this copy by Dehri Dilçin. Hoş- edâ is an Arabic-Persian-Turkish verse dictionary. According to the information in the work author's real name is Eşref, his pseudonym is Feyzî. The author has named the work which is registered as Lügat-ı Feyzî in the library catalogue Hoş-edâ. Hoş- edâ was written as a nazire to Tuhfe-i Şâhidî. The Persian words are marked with the letter “^” and the Arabic words are marked with the letter “£” in the work. The work is consists of 11 quatrains. It has 336 couplets. There are some information about the work in the first quatrains which consists of 227 couplets. The last quatrains which consists of 54 couplets was rhymed like masnavi. The couplet numbers of the other quatrains range from 4 to 10. The fifth quatrain of the work was written as a mustazat. Eleven different meter is used in the work of quatrains. Hoş-edâ is a work in mid volume in terms of number of words and couplets. Three paises were written for the work. These paises are located at the beginning of the work.
Keywords: 18. century, Hoş-edâ, Eşref Feyzî, verse dictionary, Tuhfe-i Şâhidî, nazire.

Osmanlı tezkireleri Türk kültür ve edebiyat tarihinin önemli kay- naklarındandır. Bildirimizde Osmanlı tezkireleri esasında Nevşehir- li şairlerin hayatı, faaliyeti, edebi kişiliği ve eserleri incelenmiştir. 18. – 20. yy. tezkirelerinde Nevşehirli şairler söz konusu edilmiştir. Tezkireleri araştırdığımız zaman 6 Nevşehirli şair hakkında bilgiye rastladık. Bunlar Hazım (1680-1708), İbrahim Paşa (?-1730), Muh- lisi (? – 1772), Vehbi, Ahmed Reşid Efendi ve Hayri Bey’dir (1844- 1891). Tezkirelerde bahs edilen bu 6 şairden beşi (Hazım, İbrahim Paşa, Muhlisi, Ahmed Reşid Efendi, Hayri Bey) Nevşehirli, sadece biri (Vehbi) Ürgüblüdür. Nevşehirli şairlerden Hazım, Ahmed Reşid Efendi ve Hayri Bey eserleri ile diğer üç şairden öndedirler. Mesela, Hazım Efendi’nin çok sayda eserinin yazması günümüze ulaşmıştır.
Bildirimizde tezkireler ışığında Nevşehirli şairlerin yaşamı ve şiir sa- natı konularını ele alınmıştır. Yürüttüğümüz araşdırmalar zamanı Nevşehirli şairler hakkında toplu bilginin yer aldığı kitap veya ma- kaleye rastlamadık.

Edebiyat terimi olarak “ölen birinin ardından duyulan üzüntüyü dile getirmek, o kişinin iyi taraflarını anlatmak üzere yazılmış lirik şiirler” manasına gelen mersiyeler her ne kadar gerçek şahıslara yazılmış ise de şehir veya hayvanlara yazılan mersiyeler de bulunmaktadır. Arap edebiyatında Ebu Nüvas'ın öldürülen av köpeğine ve İbnü'l-Allâf'ın komşuları tarafından öldürülen kedisine yazdığı mersiyeler ilk hayvan mersiyesi örnekleridir. Bu yazının konusu olan Şihâbî’nin Pisi Mersiyesi, Me’âlî’nin yazdığı “Mersiye-i Gürbe” ve Nâmık Kemâl’in Sadrazam Mahmud Nedim Paşa’yı hicven yazdığı “Hırre-nâme”si ile birlikte Türk edebiyatında bilinen üçüncü kedi mersiyesidir. Hayatı hakkında biyografik kaynaklarda bilgi bulunmayan ancak 16. yüzyılda yaşamış olduğu tahmin edilen Şihâbî, Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde tüm kedilerden üstün tuttuğu Divriği cinsi kedisinin kaybolması veya çalınmasının ardından bu mersiyeyi kaleme almıştır. Makalenin giriş bölümünde kedilerle alakalı genel bilgiler verildikten sonra Türk edebiyatındaki hayvan mersiyelerine değinilmiş, ardından Şihâbî’nin hayatı ve eserlerine dair bilgiler değerlendirilmiştir. Son olarak şairin Mersiye-i Pisi’si incelenip çeviri yazılı metni sunulmuştur.

 ÖZET Hz. Muhammed'in doğumunu, üstün vasıflarını, hayatındaki önemli olayları ve vefatını konu edinen mensur örnekleri olmakla birlikte çoğunlukla manzum yazılan eserlere mevlid adı verilir. Mevlid, Türk edebiyatında diğer Müslüman milletlerin edebiyatlarından daha fazla ilgi görmüştür. Bunda Süleyman Çelebi'nin Vesîletü'n-Necât adlı mevlidinin önemli bir payı vardır. Süleyman Çelebi'nin eseri, sehl-i mümteni sayılabilecek üslubu ile pek çok mevlid üzerinde müessir olmuştur. Makalenin konusu olan Abdî Mevlidi hakkında kaynaklarda eksik ve bazı yanlış bilgiler vardır. Dört nüshası tespit edilebilen bu eser, 241 beyit olup aruzun iki farklı kalıbı kullanılarak ve kaside-mesnevî nazım şekillerinin özelliklerine uygun olarak yazılmıştır. Hem tercih edilen aruz kalıpları hem de kaside tarzında yazılan kısımlarıyla Türk edebiyatında kaleme alınmış pek çok mevlidden ayrılmaktadır. Bu makalede mevlid türü ile ilgili kısa bir girişten sonra daha önce yayımlanmamış olan Abdî Mevlidi'nin özellikleri üzerinde durulacak ve eserin tenkitli metnine yer verilecektir.