Directory
De machinemens. Maar hoe werken die metaforen nou eigenlijk?
Gerard SteenHet onderzoek van Nel van den Haak 2 is een filosofisch onderzoek naar de geschiedenis van de machinemetafoor in de geneeskunde en in het denken over ziekte en gezondheid. Het is daarmee een onderzoek naar metaforische modellen met een bepaalde status en een bepaalde functie in twee gespecialiseerde communicatiedomeinen, wetenschap en filosofie. Zo'n filosofisch onderzoek richt zich op het blootleggen en bevragen van aannames, 1 Dank aan Marca Schasfoort voor haar nuttige commentaar. 2 Van den Haak, N. (2013), De machinemens. De machinemetafoor in de geneeskunde en in het denken over ziekte en gezondheid. Delft: Eburon. 2 hun relaties en hun consequenties in de logica van de machinemetafoor. Die metaforische modellen met een machine als uitgangspunt zijn expliciet geformuleerd door gezaghebbende denkers en onderzoekers, zij zijn officieel aanvaard als bruikbare metaforisch modellen, en ze hebben een heuristische en theorievormende functie in de geneeskunde en de filosofie. Die communicatiedomeinen behoren tot het elite discours van onze samenleving, cultuur en geschiedenis. Daarmee is het onderzoek van Nel van den Haak een heel specifieke vorm van metaforenonderzoek. Wat ik in dit verhaal wil doen, is laten zien hoe dit onderzoek zich verhoudt tot ander metaforenonderzoek. Er bestaat namelijk heel veel niet-filosofisch onderzoek naar de conceptuele functie van metaforiek in een waaier van wetenschappen, waaronder de taalwetenschap, de psychologie en de communicatiewetenschap, dat nog een andere kijk verschaft op de mogelijke werking van de machinemetafoor. Dat onderzoek houdt zich ook bezig met de globale vraag hoe metaforiek ons denken kan beïnvloeden en hoe dat zich over de tijd heen kan ontwikkelen. De kwestie die ik in deze korte lezing wil aanroeren, is welk licht dat andere, empirische metaforenonderzoek kan werpen op de filosofische analyse van de machinemetafoor en haar rol in de geneeskunde en het denken over ziekte en gezondheid. Mijn doel is om te voorkomen dat in de discussie over van den Haaks boek verbanden worden gelegd tussen dit filosofische werk en het empirisch metaforenonderzoek die onterecht zouden kunnen zijn. De relatie tussen van den Haaks filosofische analyse en het breder bekende empirische
