Mevlâna Jalal al-Din al-Rumi, one of the most important Islamic intellectual, is a wise who has his self intelligence system. That intellect system has been subject of various kind of researches. Though his ideas that have world-wide spread effects, his ideas as regards philosophy have not been searched in detail. In this study, Rumi's thoughts as regards philosphy and the background of that thoughts are discussed.As Jalal al-Din al-Rumi interested in philosophical subjects, he also closely interested in philosophy and he has made critical evaluations about that discipline. It was understood that his thoughts as regards philosophy are as a result of his approach for intellect-love-inspiration notions and to ascertain these notions in his thought world degree, firstly his ideas on human philosophy and epistomology was handled.Jalal al-Din al-Rumi does not recuse intellects and its harvest philosophy, categorically. According to him, intellect (especially in everyday life) is a extremely valuable entity, but insufficient in the way of reaching truth. Thus, in the process of truth seeking, love and revelation should be chosen. Because of philosophy, as one of the external science, takes intellect as a base, it neither satisfies human for reaching truth, nor contributes spiritual development for human. Moreover, philosophy is far from satisfying real humanitarian necessities, with its peculiar elementary doubt it is a confidential negation and is hazardous for faith.

Mevlâna’nın anlatımı hem nicelik hem de nitelik olarak oldukça zengindir. Nicelik olarak zengindir, çünkü çok az eserde görülen konu çeşitliliğine yer vermiştir. Nitelik olarak zengindir, çünkü anlatımın anlatan, dinleyen ve söz bağlamındaki bütün imkânlarından yararlanmıştır. Mevlâna’nın anlatımındaki zenginlikle bilgi arasında doğrudan bir ilişki olduğu da görülür; anlatımını bilgi temelinden hareketle ve somuttan soyuta doğru giden bir düzen içinde yapmıştır. Ona göre görünmeyen âlem görünen âlemin ardındadır; ancak bu görünenin anlatımıyla görünmeyen kavranabilir. Mevlâna’nın bütün anlatımlarında göz önünde bulundurduğu temel ise fayda/yarardır. Çünkü bir anlatımdan herhangi bir kimse bir yarar elde etmiyorsa, anlatımın temel işlevi olan mesajın doğru algılanması gereği gerçekleşmemiş demektir. Bu nedenle, herkesin anlayabileceği oranda söz söylemeye büyük bir özen göstermiştir. Onun eserlerini, bilhassa Mesnevi’yi okuyan herkes, ister halktan ister yüksek zümreden olsun, kendine göre bir şeyler anlar. Mevlâna’nın eserlerini herkesin anlayabilmesi, ifade edilmek istenen anlamın bu kadar olduğu anlamına gelmediği gibi, anlatımının sanatsız ve çok sade olduğu anlamına da gelmemektedir. Çünkü kendisi herkese her şeyin söylenemeyeceğini belirttiği gibi, herkesin her şeyi anlamasının gerekmediğini de söylemektedir. Bu bağlamda onda bir “sehl-i mümteni”den bahsetmek de mümkündür. Hikâyeyi dinleyen halk ya da çocuk bir yandan masal zevki alırken, başka bir kişi aynı zevkle tasavvuf yüklü anlamlar çıkarabilmektedir. Mevlâna, söz sanatlarından ve etkin anlatım yollarından yararlanmıştır. En çok kullandığı söz sanatı benzetme, anlatım yolu ise hikâye etmedir. Ancak bu sanat ve anlatım yolu, gösterişli sözler etmek uğrunda bir amaç olmamış, varoluşu anlamak için birer araç olarak kullanılmışlardır. Bu araçla Mevlâna amacına ulaşır ve ona kulak kabartan herkesi, hangi dinden ve ırktan olursa olsun yeryüzü semahanesindeki minberinin önünde toplamayı başarır. Narration of Mawlana is very rich both in quantity and in quality. It is rich in quantity because he had given places to many topics found in a few work. Rich in quality, because he took advantages of the ways of narration in the outlines of both narrator, listener and the word. There is also a direct connection between this richness and knowledge with the narration of Mawlana because he makes his narration from concrete to abstract by starting the basic of knowledge. According to him, the invisible universe is behind the visible universe. It is only possible to grasp the invisible universe with the aid of visibles. It can be said that all his narration based upon usefulness because if a narration had not been used by someone it means that true understanding of the message which is the main obligation for the message had not been realised. So, Mawlana makes his narration carefully according to everyone’s understanding and tries hard in this context. One who is studying on his works, especially on Masnawi both among lower class and high class understands some meanings for himself. To be understood by everyone does not mean that all the meaning is as much as for his understanding and the narration of Mawlana has not got eloquence and his narration is too simple. Because he said that everything must not be told to everyone he also said that everyone did not have to understand everything. In this context, it must be said that there is a “clear writing done with great skill” in his works. While someone among ordinary people, an adult or a child who listen his narration take pleasure of the tales, another one understands another meanings filled with mysticism. As in all literary texts Mawlana had used eloquency and effective way of narration. The rhetorical element he used mostly is simile and the way of expression he used is to narrate. These had not been an aim in the way of grand eloquency but had been the means to understand the entity. He reaches his aim by this means, and succeeds to collect everyone which religion or nation is he or she, before his pulpit under the whirling dance house of heaven.

ÖZET Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (ö. 672/1273) on üçüncü yüzyılda yaşamış büyük âlim, şair ve sufidir. O, Kur’an’ı ve sünneti bir yaşam düsturu haline getirmiştir. Bunu yaparken de Allah ve peygamber aşkını ön plana çıkarmıştır. Onun kaleme aldığı bütün eserlerinde özellikle de Mesnevî’de bu aşkın izlerini görmek mümkündür. Mesnevî onun ilmî görüşlerini içeren en önemli eserlerinden biridir. Mevlânâ didaktik bir üslupla kaleme aldığı bu eserle, dinin üç temel umdesi olan inanç, amel ve ahlakı merkeze alarak kemal yolculuğunda insana rehberlik etmeyi amaçlar. Bunu gerçekleştirirken, ortaya koyduğu görüşlerini ayet ve hadislerle temellendirir. Öyle ki, astronomi, tıp, felsefe, sosyoloji ve psikoloji gibi pek çok ilmin ışığında söylediği hikmetli sözlerin bile bir yönüyle ayet ve hadislerle ilişkilendirildiğini görmek mümkündür. Mevlana, Mesnevî’de ayetlerin yer yer zahiri manasından da bahsetmekle birlikte çoğu zaman bu manayı, ilgili tefsirlere havale ederek ayetlerin işârî yönleri üzerine odaklanır. O, ayetleri açıklarken, onlarla verilmek istenen ders ve hikmetleri etkili bir şekilde vurgular. Mesnevî’de Kur’an tarihi, sebeb-i nüzûl, ayetler ve sureler arası tenasüp gibi ulûmu’lKur’an’a ilişkin hususlar da göze çarpmaktadır. Eserde rivayet ve dirayet tefsiri örnekleri bulunmakla birlikte asıl ön plana çıkan tefsir yaklaşımı işârî niteliklidir. Bu bakımdan Mesnevî’nin manzum bir işârî tefsir olduğu da söylenir. İşte biz bu çalışmamızda Mesnevî’de yer alan işârî tefsir örneklerinin bir kısmını ele almaya çalışacağız. Anahtar Kelimeler: Tefsir, İşari Tefsir, Tasavvufî Yorum, Mevlânâ, Mesnevi. * Yrd. Doç. Dr., Akdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı. El-mek: yasinpisgin- 1175@hotmail.com 570 Yasin PİŞGİN Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/17 Fall 2016 EXAMPLES OF ISHARI TAFSIR IN RUMI’S MATHNAWI ABSTRACT Mawlana Jalal al-Din Rumi (d. 672/1273) isa great scholar, poet and sufi of the thirteenth-century. Mevlana is the most well-known Islamic character then Hazreti Muhammed. He wanted to reach God by excitement and love beyond knowledge, contemplation and art. According to him, the love is the safest way to understand correctly of Qur'an He has written his book getting guidance the Qur’an and Sunnah. Next to Diwan al-Kabir, Mathnawi is his most important work that includes his scholarly views. The first and most important source of Mathnawi is the Qur'an. In terms of content and method, Mevlana in this work; used usually isara tafsir method. Because Mevlana is a sufi and Mathnawi is a mystical work. Because of a secret signs, sufis are usually interpret the verse of Koran out of the visible meanings. In terms of storytelling and making misal, method of Mathnawi is similar to the Qur'an. Rumi, in Mathnawi associates wise words related to psychology astronomy, medicine, philosophy, sociology and psychology with Qur'an. Written in a didactic style, with this work, Mawlana aims to guide human beings in their journey to perfection by focusing on the three basic elements of religion: belief, practice, and morality. In doing so, he substantiates his views with verses and hadiths. Although there are tafasir of dirayat and riwayat in Mathnawi, the type of tafsir coming to the fore essentially is the ishari tafsir. Because of this, it is said that Mathnawi is also a poetical ishari tafsir work. Therefore, in this study, we will try to examine some examples of ishari tafsir that exist in Mathnawi.

Mesnevisinde özlediği insân-ı kâmil tipini hikâyeler vasıtasıyla tasvir eden Hz. Mevlânâ, bir yandan bu insanda bulunması gereken hasletleri anlatıp bu özelliklerle donanmayı tavsiye ederken bir yandan da bu hasletlerin zıttı veya bulunmayışı durumunu eleştirerek dolaylı yoldan bunlardan uzak durulmasını ister. Ehliyet ve liyakat bu çerçevede onun üzerinde durduğu en önemli kavramlardandır. Mevlânâ'ya göre toplumda barışın, adaletin, huzurun sağlanması ancak bu kavramlara önem verilmesi, ehliyet ve liyakat sahibi insanların iş başına getirilmesiyle mümkün olabilecektir. Ehliyet ve liyakate bakılmaksızın işlerin yürütülmeye çalışılması halinde ise toplumsal düzenin işleyişinde aksaklıklar ortaya çıkacaktır.

Düşüncelerini Kur'ân ve Hadis çerçevesinde oluşturan Mevlânâ, Hanefi-Maturidi Fıkıh geleniğini ve Kübrevî tarikatını benimsemiştir. Ahmet Gazzâlî, Hakîm, Senâî, Ferideddin Attâr'ın sevgi ve aşk yolunu takip etmiştir. Vahdet-i Vücud anlayışını eserlerinde yansıtmıştır. Şems-i Tebrizi ile aşk ve cezbenin zirvesine çıkmıştır. Gönlüne yerleştirdiği Allah sevgisi, insanlar ve mahlûkata karşı tevazu ve nezaketle yaklaşmasının kaynağı olmuştur. Anahtar Kelimeler: Mevlânâ, sevgi, cezbe, vecd, kalp.

marife, 2007

Mevlana, gök asimlerinin dönuşlerinde çıkardığı sesleri müziğin kaynağı olarak değerlendirir. Onun düşüneesinde, güzel ses §şıklann gıdasıdır. Mevlana eserlerinde saz, davul, zuma, rebap, kemençe, kudüm, def, tanbur, kopuz ve neyden bahsebllektedir. Mevlana için ney, dosttur, sevgilidir, sır daştır ve panzehirdir.

MEVLANA'DA İNSAN VE AŞK

ÖZET Mevlana'yı tanımak önemlidir. İnsan olarak olgunlaşma duygusu, onun aşk anlayışını anlamak ve yaşamakla gerçekleşir. Günümüz insanı Mevlana'nın yaşadığı aşkı tatmaya muhtaçtır. Bu aşk ezeli ve ebedi olan aşktır. Bu nedenle Mevlana'nın insan anlayışını onun aşk anlayışından yola çıkarak kavramak gerekir. Anahtar kelimeler: Mevlana, insan, aşk ABSTRACT Humanity and Love in Mevlana It is important to know Mevlana. It is also possible for an ordinary person to be an intellectual advanced one and feeling to be a mature person by understanding and living his love thought. This love is for ever that is to say it has no beginning and end. For that reason it is necessary to learn his love thought by making his love thought such as a staring point.

Özet XIII. asrın müceddidi Hz. Mevlana Celaleddin-i Rumi sahip olduğu tefsir, hadis ve fıkıh gibi İslami ilimlerin yanı sıra edebiyata da vakıf olan tam bir üstad-ı cami' idi. Zamanının ruhuna uygun olarak içinden coşup gelen ilhamları manzum ve mensur olarak telif ederek fevkalade güzel eserler vermiştir. Mesnevi-i Manevi, bu eserler arasında dünyaca en çok bilinen ve okunanıdır. Asırlardır okunan ve şerh edilen Mesnevi üzerine yüzlerce eser kaleme alınmıştır. Mesnevi, Mevlana'nın ilim ve irfanının derinliğiyle birlikte hakikat noktasında ulaştığı makamların da bir nişanesidir. Eserlerinde birçok mazmun, remiz ve mefhumlar bulunan, tek gayesi insanlara hakikati anlatma ve Hakk'a ulaştırmak olan Mevlana bu unsurlardan istifade etmiştir. Edebi bakımdan sıkça başvurduğu remizler arasında "değirmen" metaforuna çok mükemmel anlamlar yüklemiştir. Mesnevi'de değirmen; insan, akıl, dünya, felek, gönül, duygu, âşık gibi anlamlarda kullanılmıştır. Bu çalışmada Mevlana'nın Mesnevi'sinde önemli bir metafor olarak yer alan "değirmen" mazmunu incelenmiştir. Abstract Mawlana Jalaluddin Rumi was a perfect "master of intellectuals" having proficiency on subjects like exegesis (Tafseer), Hadith and Islamic jurisprudence. With deep understanding of the spirit of the time he lived in, he produced marvellous works in the form of verses and proses which   Mevlana Üniversitesi Öğretim Üyesi, saydin@mevlana.edu.tr 1 -Sevim Birici, "Klasik Türk Edebiyatında Âsiyâ" Fırat Ün. Sosyal Bilimler Dergisi, 2007, Cilt: 17, Sayı: 1, s. 98.

Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004

Mevlana Mesnevi adli eserinde insan hurriyeti uzerinde cok durur. Bu konuyu, kader, cebir ve ihtiyar kavramlariyla anlatir. Ozellikle insandan irade hurriyetini soyutlayan Cebri (indeterminist) ve sebepleri yaratandan soyutiayan materyalist insana cok kizar. Inanclarinda dengeli bir insan modeli ortaya koyar. Mevl~na'ya gore, hurriyet, insani Allah'tan alikoyan seylerden uzak durmaktir. Insanin Allah'a ibadeti arli ikca, hurriyet alani da genisler. Mevlana, insanin ozgurlugunu savunmada, hem psikolojik ve hem de kelami deliller kullanir. Bu konuda onun kullandigi dil, cahil ve bilgin her seviyede insanin anlayabilecegi bir usluba sahiptir. Mevlana'nin insan hurriyeti konusuncjpki gorusleri orjinaldir. O, mutlak bir hurriyetten yana degil, nisbi bir hurriyet anlayisindan yanadir. Insan, cuz'i iradesinde hurdur. Dolayisiyla, sorumluluk yuklenecek bir insanin hur olmasi gerekir. Mevlana'nin insan hurriyeti noktasindaki gorusleri Kur'an'in ruhuna uygundur.