Peer reviewed articles by Marco Bakker
Palaeohistoria, 2023
In the northern Netherlands, the fringes of the peat area adjacent to the salt marshes, with thei... more In the northern Netherlands, the fringes of the peat area adjacent to the salt marshes, with their well-known terp settlements, have been reclaimed and settled since the middle of the Pre-Roman Iron Age. Over time, settlement gradually expanded deeper into the peat area, until the reclaimed peat lands, like most of the salt marshes, were abandoned over the course of the Late Roman Iron Age. In the province of Friesland, two large areas with traces of these early peat reclamations have recently been researched using a combination of modern digital elevation maps and old aerial photographs dating back to the 1940s and 1950s. It proved possible to map 1100 km of former ditches and 508 possible archaeological sites, of which 453 locations had not previously been known. Further research could confirm that 135 of the 508 possible sites are sites of former settlements, of which 65 definitely back to the Pre-Roman Iron Age or the Roman Iron Age and 59 most likely or possibly date back to these periods. The remaining 354 locations still need to be researched, but based on various archaeological indicators, 176 of these could very well be sites dating back to the Pre-Roman Iron Age or Roman Iron Age. Of the mapped former ditches, 413.1 km proved to have been part of artificial drainage systems dating back to the Pre-Roman Iron Age or Roman Iron Age, and a large landscape feature could be identified as a former artificial embankment dating back to the same time period. Although much research is still needed, based on the current dataset it can be concluded that the early peat reclamations were intensively drained, densely settled and well organized. It seems very unlikely that these reclamations were only seasonally occupied, in contrast to what has been claimed by other researchers. Instead, it is much more likely the primary motive behind the early peat reclamations was the creation of an agricultural landscape that was suitable for mixed farming and inhabited year-round.
Journal of Wetland Archaeology, 2022
Recent research into Pre-Roman Iron Age and Roman Iron Age peat reclamations in Friesland has mad... more Recent research into Pre-Roman Iron Age and Roman Iron Age peat reclamations in Friesland has made clear that the margins of the peat area were intensively inhabited during both periods. This same research also provided insights into the local environmental circumstances under which the settlements were founded, the shapes these settlements took, and the way they functioned in a changing landscape. Although growing problems with peat subsidence, which increased the local water table, eventually forced the settlers to leave their settlements and settle on newly reclaimed peat land, this did not necessarily mean the end for the old sites. The old reclamations silted up, which raised the land surface and reversed the effect of the subsidence, thereby, in time, making the old reclamations once again attractive for habitation. In the Late Roman Iron Age all reclaimed areas were abandoned, as were most of the salt marshes.
Ocean & Coastal Management, 2019
doi: 10.1016/j.ocecoaman.2019.02.014
Before medieval dike building, the coastal area of the north... more doi: 10.1016/j.ocecoaman.2019.02.014
Before medieval dike building, the coastal area of the northern Netherlands was a wide, regularly inundated salt marsh area. Despite the dynamic natural conditions, the area was inhabited already in the Iron Age. The inhabitants adapted to this marine environment by living on artificial dwelling mounds, so-called terps. Terp habitation was a highly successful way of life for over 1500 years, and may be re-introduced as a useful strategy for present and future communities in low-lying coastal regions that are facing accelerated sea-level rise. This already has been recommended in several reports, but detailed knowledge of the technology of terp habitation is usually lacking. The aim of this paper is to present nearly two decades of archaeological research in the coastal
region of the northern Netherlands, in order to inform the current debate on the possibilities of adapting to the effects of climate change in low-lying coastal areas. It presents the multi-disciplinary methods of this research and its results, supplying details of terp construction and other strategies such as the construction of low summer dikes that are still useful today. The results and discussion of the presented research also make it possible to describe the conditions that must be met to make terp habitation possible. Terp habitation could have continued,
were it not for the considerable subsidence of inland areas due to peat reclamation. That made the entire coastal area increasingly vulnerable to the sea. In response to this threat, dike building began in the 11th or 12th
century, but these increasingly higher dikes decreased the water storage capacity and caused impoundment of seawater during storm surges. Moreover, accretion through sedimentation was halted from then on. Unlike terp habitation, the construction of high dikes therefore cannot be considered a sustainable solution for living in lowlying coastal areas in the long term.
Popular science articles by Marco Bakker
Paleo-Palfenier (special festschrift edition of Paleo-aktueel in honour of Rita Palfenier-Vegter's retirement)
There already has been over a century of archaeological research on the artificial dwelling mound... more There already has been over a century of archaeological research on the artificial dwelling mounds or terps in the coastal area of the northern
Netherlands. The preservation of organic material in these mounds is exceptional and it offers excellent possibilities for botanical research.
However, because of the intensive nature of this type of research only a relative small selection of samples can be studied.
This article stresses the need of good criteria for selecting the samples. Subsequently a number of different sample strategies and their usage are described. Additionally parameters are offered that can benefit the quality of the sample strategy used during an excavation and the final
selection of samples applied for botanical research. This selection should not solely be based upon the presumed quality of conservation, but should also reflect the differences in nature and periodization of the archaeological features and more importantly the research questions. Recent research has proven that this procedure, which evidently results in studying not so obvious features as well, delivers new and striking results concerning past subsistence and landscapes.
In the summer of 2015, the GIA excavated
the remains of a terp (dwelling mound) in
the Bullepol... more In the summer of 2015, the GIA excavated
the remains of a terp (dwelling mound) in
the Bullepolder (Leeuwarden, province of
Friesland). During an earlier excavation in
2001 and 2002, archaeologists had found
traces of peat extraction in a clay-on-peat
landscape dating back to the Late Iron Age, and
it became clear that the terp had been raised
in the Roman Period. The recent excavation
confirmed the site’s occupation during the
Roman Period, but also brought to light remains
of an earlier habitation phase dating back to
the Middle Iron Age, when the area still was
part of a raised bog. This is an important result,
because until now it was generally assumed that
in the northern Netherlands the earliest peat
reclamations started in the Late Iron Age.
Book chapters by Marco Bakker
Friese terpen in doorsnede. Landschap, bewoning en exploitatie, 2023
In dit hoofdstuk wordt het aardewerk van vier nog ongepubliceerde
steilkantonderzoeken behandeld ... more In dit hoofdstuk wordt het aardewerk van vier nog ongepubliceerde
steilkantonderzoeken behandeld (Firdgum, Oosterbeintum, Dronrijp-Zuid en Dronrijp-Oost), evenals het aardewerk van drie al eerder gepubliceerde steilkanten (Anjum, Achlum en Jelsum).
Het onderzoek naar aardewerk en aanverwante vondstcategorieën
heeft belangrijke inzichten opgeleverd over verschillende aspecten van terpbewoning. De vroegste bewoning gaat op de meeste terpen terug tot de midden-ijzertijd, terwijl Jelsum ook al in de vroege ijzertijd werd bezocht. Aanzienlijk jonger zijn de terpen van Firdgum en Anjum, die op zijn vroegst vanaf de laat-Merovingische periode werden bewoond.
De terpen met bewoningsporen uit de ijzertijd en Romeinse tijd tonen dat de bewoningsomvang een piek bereikte in de 1e eeuw n.Chr., waarna in de loop van de midden-Romeinse tijd een sterke afname in de bewoning volgde. Voor Jelsum en mogelijk ook voor Oosterbeintum is het echter aannemelijk
dat ter plekke werd gewoond in de 4e eeuw, toen grote delen van het Fries-Groningse terpengebied waren verlaten. In de volksverhuizingstijd of pas vanaf de Merovingische periode nam de bewoningsomvang opnieuw toe. Hierbij geldt de kanttekening dat het aantal middeleeuwse aardewerkvondsten op een andere wijze het aantal bewoners lijkt te weerspiegelen dan de aantallen uit de ijzertijd en Romeinse tijd doen.
De aardewerkvondsten tonen dat de bewoners van alle onderzochte terpen in de Romeinse tijd in meer of mindere mate beïnvloed werden door aardewerkstijlen die buiten Friesland gebruikelijk waren, maar dat importaardewerk uit het Romeinse Rijk juist vrij zeldzaam was. Vroegmiddeleeuws importaardewerk komt aanzienlijk meer voor, maar hier treden wel verschillen op tussen de onderzochte terpen: de terpen in noordelijk Westergo (Achlum en Firdgum) bevatten meer importaardewerk uit de vroege middeleeuwen dan de andere onderzochte terpen. Daarbij moet echter opgemerkt worden dat in de meeste andere terpen weinig middeleeuwse lagen zijn aangesneden en er ook maar weinig inheems middeleeuws aardewerk is aangetroffen.
De mate waarin opspit de samenstelling van aardewerkcomplexen op terpen beïnvloedt, kon inzichtelijk worden gemaakt door het aardewerk uit de steilkanten per lagenpakket en per fase te behandelen. Duidelijk is dat het aandeel van opspit voor alle onderzochte steilkanten met een percentage van
minimaal 30% aanzienlijk is. Dit geldt vooral voor terpen die een lange bewoninggeschiedenis kennen, waardoor er relatief gezien meer kans was dat ouder aardewerk werd opgespit.
Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, deel 38, 2020
Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, deel 38, 2020
Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, deel 38, 2020
Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, deel 38, 2020
Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, deel 38, 2020
De hoogste terp van Friesland. Nieuw en oud onderzoek in Hogebeintum, 2019
Opgraving Sneek-Harinxmaland. Van vlaknederzetting in een veengebied tot afgetopte terp onder een kleipakket (=Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, Vol. 36), 2018
Van 2 juni tot en met 5 juli 2014 heeft het Terpencentrum van het Groninger Instituut voor Archeo... more Van 2 juni tot en met 5 juli 2014 heeft het Terpencentrum van het Groninger Instituut voor Archeologie (GIA) van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) een waarderend proefsleuvenonderzoek uitgevoerd op een overslibde terp in het plangebied Harinxmaland aan de noordkant van Sneek. De opgraving werd in februari van dat jaar voorafgegaan door een booronderzoek. De campagne was de tweede van drie veldwerkcampagnes die zijn uitgevoerd in het kader van een promotieonderzoek naar de Friese veenontginningen in de ijzertijd en Romeinse tijd. De keuze voor een locatie in het plangebied Harinxmaland komt voort uit een in 2005 uitgevoerd grootschalig booronderzoek van RAAP. Uit dat onderzoek is gebleken dat op veel plekken in dit plangebied onder het kleidek nog een intact ontginningslandschap, inclusief nederzettingen uit de periode late ijzertijd - Romeinse tijd, aanwezig is. Met de opgraving van een van die nederzettingen die als onderzoeksnaam Sneek-Harinxmaland heeft gekregen - is met succes een deel van die afgedekte archeologische informatie ontsloten.
Dit hoofdstuk bevat het vooronderzoek, de resultaten van het booronderzoek dat vooraf aan de opgraving is uitgevoerd, uitleg over het opgravingsplan dat is opgemaakt op basis van de boorresultaten, en informatie of de financiering en organisatie.
Opgraving Sneek-Harinxmaland. Van vlaknederzetting in een veengebied tot afgetopte terp onder een kleipakket (=Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, Vol. 36), 2018
Tijdens de opgraving heeft een geologisch onderzoek plaatsgevonden aan de natuurlijke en antropog... more Tijdens de opgraving heeft een geologisch onderzoek plaatsgevonden aan de natuurlijke en antropogene afzettingen die in de proefsleufprofielen ontsloten waren. Doel van dit aardkundig onderzoek was het paleolandschap te reconstrueren vanaf het einde van de bewoning in de midden-Romeinse tijd - wanneer opnieuw veen wordt gevormd (het zogenaamde Tinga-veen) - tot het moment dat het gebied voor het laatst overslibd raakt in het begin van de late middeleeuwen. Daarna werd het gebied door middel van een dijk afgeschermd van periodieke overstromingen (mogelijke stormvloeden niet meegerekend).
De reconstructie van het paleolandschap tot en met de vorming van het Tinga-complex is uitgevoerd door Aalbersberg (AGEA-advies) en wordt in een eerder hoofdstuk van deze bundel beschreven. Het onderzoek aan het Tinga-complex vormt daarmee de overlap tussen de studie van Aalbersberg en de hier besproken paleolandschappelijke studie.
Opgraving Sneek-Harinxmaland. Van vlaknederzetting in een veengebied tot afgetopte terp onder een kleipakket (=Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, Vol. 36), 2018
Uit de sporen en structuren van de opgraving Sneek-Harinxmaland komt een informatief verhaal naar... more Uit de sporen en structuren van de opgraving Sneek-Harinxmaland komt een informatief verhaal naar voren over de wisselwerking tussen mens en natuur over een periode van meer dan 2000 jaar. Door het onderling koppelen van de sporen die zijn blootgelegd in meerdere werkputten, die zowel aangelegd waren in de voormalige nederzetting als in de rondom gelegen betredingszone, kon de chronologische opbouw van deze vindplaats en de relatie met de vroegere omgeving gedetailleerd in kaart worden gebracht. Interessant is dat er naast antropogene fasen ook sprake is van tussentijdse natuurlijke fasen waarin het gebied niet bewoond of geëxploiteerd werd maar waarin de natuur het overnam.
Ter introductie op de verschillende spoortypen die in dit hoofdstuk en in de bijlagen aan bod zullen komen, worden eerst de meest in Sneek-Harinxmaland voorkomende spoortypen beschreven. Daarna wordt de totstandkoming van de datering en fasering van de sporen besproken. Vervolgens wordt per fase ingegaan op de aangetroffen sporen en structuren en wat deze betekenen voor de aard van die fase. Afgesloten wordt met een conclusie. De sporenkaarten zijn als bijlagen toegevoegd.
Opgraving Sneek-Harinxmaland. Van vlaknederzetting in een veengebied tot afgetopte terp onder een kleipakket (=Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, Vol. 36), 2018
De opgraving van een overslibde terp te Harinxmaland ten noorden van Sneek heeft een grote hoevee... more De opgraving van een overslibde terp te Harinxmaland ten noorden van Sneek heeft een grote hoeveelheid aan vondstmateriaal opgeleverd. Daaronder vallen ook resten van keramische artefacten (KAR) en verbrande kleiresten (VKL). Met de keramische artefacten worden objecten van aardewerk bedoeld die niet vallen onder het vaatwerk en met de term verbrande kleiresten worden de niet opzettelijk gebakken of verbrande resten van archeologische structuren, zoals haardplaten en resten van muren, aangeduid. Hoewel beide vondstcategorieën wellicht minder tot de verbeelding spreken dan vondsten van aardewerk, hout en metaal, leveren ook zij interessante gegevens op over de voormalige bewoning. In het bijzonder verschaffen ze informatie over de manier van wonen en over activiteiten op het gebied van huishoudelijke nijverheid. Daarmee kunnen deze vondstcategorieën ook indirect iets vertellen over de aard van de bewoning.
Opgraving Sneek-Harinxmaland. Van vlaknederzetting in een veengebied tot afgetopte terp onder een kleipakket (=Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, Vol. 36), 2018
Tijdens het archeologisch veldwerk in Sneek-Harinxmaland zijn twaalf monsters genomen voor microm... more Tijdens het archeologisch veldwerk in Sneek-Harinxmaland zijn twaalf monsters genomen voor micromorfologisch onderzoek. Deze monsters zijn genomen uit verschillende archeologische sporen die in het veld van belang werden geacht voor de interpretatie van de vindplaats, maar waarvan de aard niet precies bepaald kon worden op basis van de veldwaarnemingen en eventueel materiaalonderzoek. Een meer gedetailleerde analyse van het bodemmateriaal waaruit deze sporen bestaan, zou aanvullende informatie kunnen opleveren over de aard van deze sporen. In de meeste gevallen was er in het veld al een vermoeden over de aard van de betreffende sporen en aan de hand van deze vermoedens zijn dan ook specifieke vraagstellingen opgesteld die met de micromorfologische analyse beantwoord dienden te worden (tabel 13.1). Indien er geen duidelijk vermoeden was, is de vraag gesteld of het micromorfologisch onderzoek de aard van het spoor zou kunnen aantonen.
Opgraving Sneek-Harinxmaland. Van vlaknederzetting in een veengebied tot afgetopte terp onder een kleipakket (=Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, Vol. 36), 2018
Tijdens het uitwerken van de sporen en structuren en het daaropvolgende specialistisch onderzoek ... more Tijdens het uitwerken van de sporen en structuren en het daaropvolgende specialistisch onderzoek kwam een grote hoeveelheid aan gegevens vrij over de ontwikkelingen en gebeurtenissen op de onderzoekslocatie door de eeuwen heen. Die informatie is opgetekend in de eerdere hoofdstukken van deze bundel. In de meeste daarvan is al gebruik gemaakt van de opgestelde fasering om het onderzochte materiaal chronologisch te duiden. In sommige gevallen is daarbij ook al een voorzichtige koppeling gemaakt tussen bepaalde vondsten en opgravingswaarnemingen of een eerste verband gelegd tussen vondsten van verschillende categorieën. In dit hoofdstuk wordt hierop voortgebouwd door de uitwerkingsgegevens te combineren met overeenkomstige waarnemingen van andere opgravingen om op die manier beter grip te krijgen op elke antropogene fase. De aandacht gaat daarbij telkens uit naar de (mogelijke) hoofdactiviteit uit de desbetreffende fase.
Om te beginnen wordt ingegaan op de aard van fase 2 (de eerste bewoningsfase: ca. 25 v.C. – 50 n.C.). Beargumenteerd wordt waarom in deze fase waarschijnlijk sprake is geweest van een gemengd bedrijf met een component akkerbouw op het ontwaterde veen. Vervolgens wordt ingegaan op de aard van fase 3 (ca. 50 n.C. – 100 n.C.), in welke fase de locatie en het omliggende gebied niet langer bewoond zijn, maar nog wel gebruikt worden voor activiteiten waarbij op de onderzoekslocatie dikke pakketten verbrand materiaal ontstaan. Vergelijkbare pakketten verbrand materiaal zijn bekend van enkele andere terpopgravingen en beargumenteerd zal worden dat de pakketten op de locatie Sneek-Harinxmaland het resultaat zijn van brandactiviteiten die vooral geassocieerd moeten worden met het bakken van aardewerk, mogelijk aangevuld met enkele andere activiteiten waarbij hitte en vuur vereist zijn.
In fase 4 (ca. 100 n.C. tot 150 n.C.) wordt de locatie en de omgeving opnieuw door boeren gebruikt. Fase 5 is gewijd aan het opnieuw verlaten van de site, de vorming van nieuw veen en de ontginning van dit nieuwe veen. Deze processen vonden plaats vanaf circa 150 n.C. tot in de tweede helft van de 8e eeuw. Aandacht zal worden geschonken aan de bijdrage die onderhavig onderzoek levert aan onderzoek aan de regionale landschappelijke ontwikkelingen. Als laatste wordt ingegaan op de vroegmiddeleeuwse zoutwinning rond Sneek waarvan tijdens de opgraving ook meerdere sporen zijn gevonden.
Opgraving Tjerkwerd-Arkum. Ontginning en hergebruik van een later verdwenen (klei-op-)veenlandschap (=Grondsporen: Opgravings- en onderzoeksrapporten van het Groninger Instituut voor Archeologie, Vol.46), 2019
Inleiding tot de GIA-opgraving. Bevat het vooronderzoek en gegevens over de opzet van het puttenp... more Inleiding tot de GIA-opgraving. Bevat het vooronderzoek en gegevens over de opzet van het puttenplan, de organisatie en de financiering.
Uploads
Peer reviewed articles by Marco Bakker
Before medieval dike building, the coastal area of the northern Netherlands was a wide, regularly inundated salt marsh area. Despite the dynamic natural conditions, the area was inhabited already in the Iron Age. The inhabitants adapted to this marine environment by living on artificial dwelling mounds, so-called terps. Terp habitation was a highly successful way of life for over 1500 years, and may be re-introduced as a useful strategy for present and future communities in low-lying coastal regions that are facing accelerated sea-level rise. This already has been recommended in several reports, but detailed knowledge of the technology of terp habitation is usually lacking. The aim of this paper is to present nearly two decades of archaeological research in the coastal
region of the northern Netherlands, in order to inform the current debate on the possibilities of adapting to the effects of climate change in low-lying coastal areas. It presents the multi-disciplinary methods of this research and its results, supplying details of terp construction and other strategies such as the construction of low summer dikes that are still useful today. The results and discussion of the presented research also make it possible to describe the conditions that must be met to make terp habitation possible. Terp habitation could have continued,
were it not for the considerable subsidence of inland areas due to peat reclamation. That made the entire coastal area increasingly vulnerable to the sea. In response to this threat, dike building began in the 11th or 12th
century, but these increasingly higher dikes decreased the water storage capacity and caused impoundment of seawater during storm surges. Moreover, accretion through sedimentation was halted from then on. Unlike terp habitation, the construction of high dikes therefore cannot be considered a sustainable solution for living in lowlying coastal areas in the long term.
Popular science articles by Marco Bakker
Netherlands. The preservation of organic material in these mounds is exceptional and it offers excellent possibilities for botanical research.
However, because of the intensive nature of this type of research only a relative small selection of samples can be studied.
This article stresses the need of good criteria for selecting the samples. Subsequently a number of different sample strategies and their usage are described. Additionally parameters are offered that can benefit the quality of the sample strategy used during an excavation and the final
selection of samples applied for botanical research. This selection should not solely be based upon the presumed quality of conservation, but should also reflect the differences in nature and periodization of the archaeological features and more importantly the research questions. Recent research has proven that this procedure, which evidently results in studying not so obvious features as well, delivers new and striking results concerning past subsistence and landscapes.
the remains of a terp (dwelling mound) in
the Bullepolder (Leeuwarden, province of
Friesland). During an earlier excavation in
2001 and 2002, archaeologists had found
traces of peat extraction in a clay-on-peat
landscape dating back to the Late Iron Age, and
it became clear that the terp had been raised
in the Roman Period. The recent excavation
confirmed the site’s occupation during the
Roman Period, but also brought to light remains
of an earlier habitation phase dating back to
the Middle Iron Age, when the area still was
part of a raised bog. This is an important result,
because until now it was generally assumed that
in the northern Netherlands the earliest peat
reclamations started in the Late Iron Age.
Book chapters by Marco Bakker
steilkantonderzoeken behandeld (Firdgum, Oosterbeintum, Dronrijp-Zuid en Dronrijp-Oost), evenals het aardewerk van drie al eerder gepubliceerde steilkanten (Anjum, Achlum en Jelsum).
Het onderzoek naar aardewerk en aanverwante vondstcategorieën
heeft belangrijke inzichten opgeleverd over verschillende aspecten van terpbewoning. De vroegste bewoning gaat op de meeste terpen terug tot de midden-ijzertijd, terwijl Jelsum ook al in de vroege ijzertijd werd bezocht. Aanzienlijk jonger zijn de terpen van Firdgum en Anjum, die op zijn vroegst vanaf de laat-Merovingische periode werden bewoond.
De terpen met bewoningsporen uit de ijzertijd en Romeinse tijd tonen dat de bewoningsomvang een piek bereikte in de 1e eeuw n.Chr., waarna in de loop van de midden-Romeinse tijd een sterke afname in de bewoning volgde. Voor Jelsum en mogelijk ook voor Oosterbeintum is het echter aannemelijk
dat ter plekke werd gewoond in de 4e eeuw, toen grote delen van het Fries-Groningse terpengebied waren verlaten. In de volksverhuizingstijd of pas vanaf de Merovingische periode nam de bewoningsomvang opnieuw toe. Hierbij geldt de kanttekening dat het aantal middeleeuwse aardewerkvondsten op een andere wijze het aantal bewoners lijkt te weerspiegelen dan de aantallen uit de ijzertijd en Romeinse tijd doen.
De aardewerkvondsten tonen dat de bewoners van alle onderzochte terpen in de Romeinse tijd in meer of mindere mate beïnvloed werden door aardewerkstijlen die buiten Friesland gebruikelijk waren, maar dat importaardewerk uit het Romeinse Rijk juist vrij zeldzaam was. Vroegmiddeleeuws importaardewerk komt aanzienlijk meer voor, maar hier treden wel verschillen op tussen de onderzochte terpen: de terpen in noordelijk Westergo (Achlum en Firdgum) bevatten meer importaardewerk uit de vroege middeleeuwen dan de andere onderzochte terpen. Daarbij moet echter opgemerkt worden dat in de meeste andere terpen weinig middeleeuwse lagen zijn aangesneden en er ook maar weinig inheems middeleeuws aardewerk is aangetroffen.
De mate waarin opspit de samenstelling van aardewerkcomplexen op terpen beïnvloedt, kon inzichtelijk worden gemaakt door het aardewerk uit de steilkanten per lagenpakket en per fase te behandelen. Duidelijk is dat het aandeel van opspit voor alle onderzochte steilkanten met een percentage van
minimaal 30% aanzienlijk is. Dit geldt vooral voor terpen die een lange bewoninggeschiedenis kennen, waardoor er relatief gezien meer kans was dat ouder aardewerk werd opgespit.
Dit hoofdstuk bevat het vooronderzoek, de resultaten van het booronderzoek dat vooraf aan de opgraving is uitgevoerd, uitleg over het opgravingsplan dat is opgemaakt op basis van de boorresultaten, en informatie of de financiering en organisatie.
De reconstructie van het paleolandschap tot en met de vorming van het Tinga-complex is uitgevoerd door Aalbersberg (AGEA-advies) en wordt in een eerder hoofdstuk van deze bundel beschreven. Het onderzoek aan het Tinga-complex vormt daarmee de overlap tussen de studie van Aalbersberg en de hier besproken paleolandschappelijke studie.
Ter introductie op de verschillende spoortypen die in dit hoofdstuk en in de bijlagen aan bod zullen komen, worden eerst de meest in Sneek-Harinxmaland voorkomende spoortypen beschreven. Daarna wordt de totstandkoming van de datering en fasering van de sporen besproken. Vervolgens wordt per fase ingegaan op de aangetroffen sporen en structuren en wat deze betekenen voor de aard van die fase. Afgesloten wordt met een conclusie. De sporenkaarten zijn als bijlagen toegevoegd.
Om te beginnen wordt ingegaan op de aard van fase 2 (de eerste bewoningsfase: ca. 25 v.C. – 50 n.C.). Beargumenteerd wordt waarom in deze fase waarschijnlijk sprake is geweest van een gemengd bedrijf met een component akkerbouw op het ontwaterde veen. Vervolgens wordt ingegaan op de aard van fase 3 (ca. 50 n.C. – 100 n.C.), in welke fase de locatie en het omliggende gebied niet langer bewoond zijn, maar nog wel gebruikt worden voor activiteiten waarbij op de onderzoekslocatie dikke pakketten verbrand materiaal ontstaan. Vergelijkbare pakketten verbrand materiaal zijn bekend van enkele andere terpopgravingen en beargumenteerd zal worden dat de pakketten op de locatie Sneek-Harinxmaland het resultaat zijn van brandactiviteiten die vooral geassocieerd moeten worden met het bakken van aardewerk, mogelijk aangevuld met enkele andere activiteiten waarbij hitte en vuur vereist zijn.
In fase 4 (ca. 100 n.C. tot 150 n.C.) wordt de locatie en de omgeving opnieuw door boeren gebruikt. Fase 5 is gewijd aan het opnieuw verlaten van de site, de vorming van nieuw veen en de ontginning van dit nieuwe veen. Deze processen vonden plaats vanaf circa 150 n.C. tot in de tweede helft van de 8e eeuw. Aandacht zal worden geschonken aan de bijdrage die onderhavig onderzoek levert aan onderzoek aan de regionale landschappelijke ontwikkelingen. Als laatste wordt ingegaan op de vroegmiddeleeuwse zoutwinning rond Sneek waarvan tijdens de opgraving ook meerdere sporen zijn gevonden.
Before medieval dike building, the coastal area of the northern Netherlands was a wide, regularly inundated salt marsh area. Despite the dynamic natural conditions, the area was inhabited already in the Iron Age. The inhabitants adapted to this marine environment by living on artificial dwelling mounds, so-called terps. Terp habitation was a highly successful way of life for over 1500 years, and may be re-introduced as a useful strategy for present and future communities in low-lying coastal regions that are facing accelerated sea-level rise. This already has been recommended in several reports, but detailed knowledge of the technology of terp habitation is usually lacking. The aim of this paper is to present nearly two decades of archaeological research in the coastal
region of the northern Netherlands, in order to inform the current debate on the possibilities of adapting to the effects of climate change in low-lying coastal areas. It presents the multi-disciplinary methods of this research and its results, supplying details of terp construction and other strategies such as the construction of low summer dikes that are still useful today. The results and discussion of the presented research also make it possible to describe the conditions that must be met to make terp habitation possible. Terp habitation could have continued,
were it not for the considerable subsidence of inland areas due to peat reclamation. That made the entire coastal area increasingly vulnerable to the sea. In response to this threat, dike building began in the 11th or 12th
century, but these increasingly higher dikes decreased the water storage capacity and caused impoundment of seawater during storm surges. Moreover, accretion through sedimentation was halted from then on. Unlike terp habitation, the construction of high dikes therefore cannot be considered a sustainable solution for living in lowlying coastal areas in the long term.
Netherlands. The preservation of organic material in these mounds is exceptional and it offers excellent possibilities for botanical research.
However, because of the intensive nature of this type of research only a relative small selection of samples can be studied.
This article stresses the need of good criteria for selecting the samples. Subsequently a number of different sample strategies and their usage are described. Additionally parameters are offered that can benefit the quality of the sample strategy used during an excavation and the final
selection of samples applied for botanical research. This selection should not solely be based upon the presumed quality of conservation, but should also reflect the differences in nature and periodization of the archaeological features and more importantly the research questions. Recent research has proven that this procedure, which evidently results in studying not so obvious features as well, delivers new and striking results concerning past subsistence and landscapes.
the remains of a terp (dwelling mound) in
the Bullepolder (Leeuwarden, province of
Friesland). During an earlier excavation in
2001 and 2002, archaeologists had found
traces of peat extraction in a clay-on-peat
landscape dating back to the Late Iron Age, and
it became clear that the terp had been raised
in the Roman Period. The recent excavation
confirmed the site’s occupation during the
Roman Period, but also brought to light remains
of an earlier habitation phase dating back to
the Middle Iron Age, when the area still was
part of a raised bog. This is an important result,
because until now it was generally assumed that
in the northern Netherlands the earliest peat
reclamations started in the Late Iron Age.
steilkantonderzoeken behandeld (Firdgum, Oosterbeintum, Dronrijp-Zuid en Dronrijp-Oost), evenals het aardewerk van drie al eerder gepubliceerde steilkanten (Anjum, Achlum en Jelsum).
Het onderzoek naar aardewerk en aanverwante vondstcategorieën
heeft belangrijke inzichten opgeleverd over verschillende aspecten van terpbewoning. De vroegste bewoning gaat op de meeste terpen terug tot de midden-ijzertijd, terwijl Jelsum ook al in de vroege ijzertijd werd bezocht. Aanzienlijk jonger zijn de terpen van Firdgum en Anjum, die op zijn vroegst vanaf de laat-Merovingische periode werden bewoond.
De terpen met bewoningsporen uit de ijzertijd en Romeinse tijd tonen dat de bewoningsomvang een piek bereikte in de 1e eeuw n.Chr., waarna in de loop van de midden-Romeinse tijd een sterke afname in de bewoning volgde. Voor Jelsum en mogelijk ook voor Oosterbeintum is het echter aannemelijk
dat ter plekke werd gewoond in de 4e eeuw, toen grote delen van het Fries-Groningse terpengebied waren verlaten. In de volksverhuizingstijd of pas vanaf de Merovingische periode nam de bewoningsomvang opnieuw toe. Hierbij geldt de kanttekening dat het aantal middeleeuwse aardewerkvondsten op een andere wijze het aantal bewoners lijkt te weerspiegelen dan de aantallen uit de ijzertijd en Romeinse tijd doen.
De aardewerkvondsten tonen dat de bewoners van alle onderzochte terpen in de Romeinse tijd in meer of mindere mate beïnvloed werden door aardewerkstijlen die buiten Friesland gebruikelijk waren, maar dat importaardewerk uit het Romeinse Rijk juist vrij zeldzaam was. Vroegmiddeleeuws importaardewerk komt aanzienlijk meer voor, maar hier treden wel verschillen op tussen de onderzochte terpen: de terpen in noordelijk Westergo (Achlum en Firdgum) bevatten meer importaardewerk uit de vroege middeleeuwen dan de andere onderzochte terpen. Daarbij moet echter opgemerkt worden dat in de meeste andere terpen weinig middeleeuwse lagen zijn aangesneden en er ook maar weinig inheems middeleeuws aardewerk is aangetroffen.
De mate waarin opspit de samenstelling van aardewerkcomplexen op terpen beïnvloedt, kon inzichtelijk worden gemaakt door het aardewerk uit de steilkanten per lagenpakket en per fase te behandelen. Duidelijk is dat het aandeel van opspit voor alle onderzochte steilkanten met een percentage van
minimaal 30% aanzienlijk is. Dit geldt vooral voor terpen die een lange bewoninggeschiedenis kennen, waardoor er relatief gezien meer kans was dat ouder aardewerk werd opgespit.
Dit hoofdstuk bevat het vooronderzoek, de resultaten van het booronderzoek dat vooraf aan de opgraving is uitgevoerd, uitleg over het opgravingsplan dat is opgemaakt op basis van de boorresultaten, en informatie of de financiering en organisatie.
De reconstructie van het paleolandschap tot en met de vorming van het Tinga-complex is uitgevoerd door Aalbersberg (AGEA-advies) en wordt in een eerder hoofdstuk van deze bundel beschreven. Het onderzoek aan het Tinga-complex vormt daarmee de overlap tussen de studie van Aalbersberg en de hier besproken paleolandschappelijke studie.
Ter introductie op de verschillende spoortypen die in dit hoofdstuk en in de bijlagen aan bod zullen komen, worden eerst de meest in Sneek-Harinxmaland voorkomende spoortypen beschreven. Daarna wordt de totstandkoming van de datering en fasering van de sporen besproken. Vervolgens wordt per fase ingegaan op de aangetroffen sporen en structuren en wat deze betekenen voor de aard van die fase. Afgesloten wordt met een conclusie. De sporenkaarten zijn als bijlagen toegevoegd.
Om te beginnen wordt ingegaan op de aard van fase 2 (de eerste bewoningsfase: ca. 25 v.C. – 50 n.C.). Beargumenteerd wordt waarom in deze fase waarschijnlijk sprake is geweest van een gemengd bedrijf met een component akkerbouw op het ontwaterde veen. Vervolgens wordt ingegaan op de aard van fase 3 (ca. 50 n.C. – 100 n.C.), in welke fase de locatie en het omliggende gebied niet langer bewoond zijn, maar nog wel gebruikt worden voor activiteiten waarbij op de onderzoekslocatie dikke pakketten verbrand materiaal ontstaan. Vergelijkbare pakketten verbrand materiaal zijn bekend van enkele andere terpopgravingen en beargumenteerd zal worden dat de pakketten op de locatie Sneek-Harinxmaland het resultaat zijn van brandactiviteiten die vooral geassocieerd moeten worden met het bakken van aardewerk, mogelijk aangevuld met enkele andere activiteiten waarbij hitte en vuur vereist zijn.
In fase 4 (ca. 100 n.C. tot 150 n.C.) wordt de locatie en de omgeving opnieuw door boeren gebruikt. Fase 5 is gewijd aan het opnieuw verlaten van de site, de vorming van nieuw veen en de ontginning van dit nieuwe veen. Deze processen vonden plaats vanaf circa 150 n.C. tot in de tweede helft van de 8e eeuw. Aandacht zal worden geschonken aan de bijdrage die onderhavig onderzoek levert aan onderzoek aan de regionale landschappelijke ontwikkelingen. Als laatste wordt ingegaan op de vroegmiddeleeuwse zoutwinning rond Sneek waarvan tijdens de opgraving ook meerdere sporen zijn gevonden.
Bij de bespreking van de fasering wordt ook ingegaan op de dateringen van de verschillende fasen zoals deze kunnen worden bepaald aan de hand van het aardewerk en de beschikbare koolstofdateringen. Daarna volgt per fase een uitleg over de daarbij horende sporen en structuren.
In het onderdeel discussie wordt dieper ingegaan op enkele relevante waarnemingen. Afgesloten wordt met een conclusie waarin de resultaten uit het onderzoek worden samengevat.
Ter illustratie en verduidelijking van de gedefinieerde spoortypen en stratigrafische situatie, is gebruik gemaakt van een aantal foto’s van sporen en lagen uit de profielen en vlakken. De bron van de opgravingsgegevens, namelijk de spoorbeschrijvingen en de gedigitaliseerde veldtekeningen, zijn als bijlagen toegevoegd.
De twee oudste scherven stammen uit het begin van de late ijzertijd. Het gaat hier echter om eertijds al opgespit materiaal: beide scherven zijn ouder dan de lagen waarin ze zijn gevonden. Mogelijk stammen deze scherven uit het begin van de eerste bewoningsfase. Het kan ook zijn dat het gaat om de schaarse overblijfselen van menselijk activiteit kort voorafgaand aan de eerste bewoning.
In de tweede bewoningsfase wordt een podium opgeworpen. Deze fase kenmerkt zich door een explosieve stijging in de hoeveelheid aardewerk. Het is echter goed mogelijk dat een deel van het aardewerk uit de vorige fase stamt, aangezien voor de podiumbouw mogelijk ook grond uit oudere cultuurlagen is gebruikt.
In de derde bewoningsfase was naast materiaal uit de vroeg-Romeinse tijd ook materiaal in gebruik dat gangbaar is voor de midden-Romeinse tijd. Wel laat deze bewoningsfase een afname in aardewerk te zien.
De vierde bewoningsfase, gedateerd in de midden-Romeinse tijd, leverde nog minder aardewerk op. Mogelijk is de terp toen maar kort in gebruik geweest of is er sprake van een periodiek dan wel seizoensmatig gebruik. Op basis van alleen het aardewerk is dat niet te zeggen. Na de midden-Romeinse tijd is het een lange tijd stil op de terp. De eerste scherven die weer worden aangetroffen stammen uit de late middeleeuwen. Middeleeuws aardewerk is helemaal schaars.
Uit de gevonden weefgewichten en spinklosjes blijkt dat men in ieder geval in de late ijzertijd en vroeg-Romeinse tijd lokaal weefde en spon. Verder zijn er veel resten gevonden van grof gebakken deksels en platen die uit dezelfde periode en/of het begin van de midden-Romeinse tijd stammen. Dergelijke objecten worden vaak in verband gebracht met kookwerkzaamheden. Een waterput uit de Romeinse tijd bevatte een forse aardewerken ring. Vermoedelijk gaat het hier om een standring om een pot of een ander voorwerp te ondersteunen.
Interessant is de grote hoeveelheid complete en bijna complete potten die zijn gevonden. Deze vondsten stammen uit de eerste drie bewoningsfasen. De meeste kwamen uit gedempte sloten en waterputten. Mogelijk heeft dit te maken met een gebruik om een aanzienlijk deel van de (oude) huisraad weg te gooien wanneer herbouw van de woning plaatsvindt of de terp verlaten wordt.
Though applying this new contextual method takes more time than using the conventional method, this approach gives a better general understanding of the pottery and habitation history of the site, making it worth the effort. The combination of pottery types in the oldest settlement layers, combined with the find of a loom weight in the same context, date the beginning of permanent habitation in Jelsum to around 400 BCE. Though a few stone grit tempered potsherds in a deeper located salt marsh layer point to earlier human activity in the vicinity, these could not be linked to traces of actual habitation here. The number of pottery finds increases in higher and younger layers, peaking in layers from the 1st century CE. The amount of pottery declines in younger layers, perhaps reflecting a decreasing population on the terp. However, during the supposed habitation hiatus of the Frisian Terp Area in the 4th century CE, the terp settlement of Jelsum was still occupied. This demonstrates that the Frisian area was not entirely abandoned. The last pottery in context dates from the early Middle Ages, which probably indicates that from this period onwards occupation was located on another part of the terp.
Op een gegeven moment slibde (een deel van) het slotensysteem aan weerszijde van de kade dicht. Dit proces bleek niet precies te dateren. Wegens het siltige karakter van de overslibbingslagen gaat het zeer waarschijnlijk om een kortstondig proces. Bij het daarna uitbaggeren van de sloten werd de oostelijke sloot van de structuur naar het oosten iets verlegd, waarna de structuur verbreed en mogelijk ook verhoogd werd. Uit de aangetroffen ophogingslagen blijkt dat de rug van de structuur een aantal malen is opgehoogd. De uiteindelijke hoogte van de rug kon niet worden bepaald omdat de top ervan is opgenomen in de huidige bouwvoor.
Aan het einde van de 2e eeuw of in de eerste helft van de 3e eeuw raakten de sloten van het oude verkavelingssysteem voorgoed buiten gebruik en slibden ze dicht met klei. De structuur functioneerde toen al niet meer als waterkering want al eerder werd deze doorgraven om op die manier een directe verbinding te creëren tussen verkavelingssloten aan weerszijden van de structuur. Deze doorgraving kon niet gedateerd worden. Na dichtslibbing van de sloten vormde zich veen in de sloten. In de sloten ten oosten van de structuur trad deze veengroei eerder op dan in de sloten ten westen van de structuur. Uiteindelijk verwerd het hele gebied tot een rietmoeras getuige een dunne, venige kleihorizont die ook buiten de sloten is aangetroffen. Vermoedelijk in de 6e of 7e eeuw stopte de veenvorming en raakte het gebied opnieuw overslibd met klei. Later in de middeleeuwen werd het gebied opnieuw ontgonnen en op een andere manier ingericht.
Tussen 4 en 10 september 2018 heeft het Groninger Instituut voor Archeologie een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd op een verstoord terpterrein bij Warniahuizen (Oldeboorn, Friesland). Dit gravend onderzoek volgde op de inspectie van het terrein door bureau Haska op 23 augustus, nadat de grondgebruiker de provincie Fryslân op de hoogte had gesteld dat hier bij agrarische werkzaamheden een tot dan toe onbekende terp was verstoord. Omdat het terpterrein dusdanig verstoord was geraakt door deze werkzaamheden, werd een proefsleuvenonderzoek noodzakelijk geacht om de archeologische informatie veilig te stellen.
Uit het onderzoek is gebleken dat de locatie twee bewoningsfasen heeft gekend. De eerste bewoning vond plaats in de Karolingische periode (ca. 750-900). Daartoe werd het hoogveen ontgonnen. Sporen van bewoning uit die fase betreffen oude loopvlakken, mogelijke woonlagen, een waterput en nederzettingsafval waaronder vroeg kogelpotaardewerk en importaardewerk afkomstig uit productiecentra rond Badorf, Mayen en Walberberg. Ook zijn er enkele scherven gittermuster-aardewerk aangetroffen. Of de locatie tijdens deze eerste bewoningsfase al veranderde van vlaknederzetting naar lage terp is onzeker. Door verstoring van sporen tijdens latere fasen is dat niet op te maken.
Mogelijk nog in de loop van de Karolingische periode werd de locatie weer verlaten. Het gebied was toen door bodemdaling - veroorzaakt door het ontwateren van het veen – ook vatbaar geworden voor overstromingen. Dit blijkt uit enkele spoellagen van klei die over de cultuurlagen uit de eerste bewoningsfase heen liggen. Het gebied veranderde nu in een klei-op-veengebied.
In de volle middeleeuwen (ca. 1050-1250) raakte de locatie in de vorm van een lage terp opnieuw bewoond; tot deze fase behoren ook sporen van terplagen. Of de locatie na 1250 nog bewoond was, valt te betwijfelen. Er is namelijk geen aardewerk aangetroffen dat met zekerheid uit die periode dateert. Het is mogelijk dat dit aardewerk samen met een deel van de andere bewoningssporen door (sub)recent ploegen en andere grondwerkzaamheden van de locatie is verdwenen. Enkele restanten van schone kleilaagjes boven de lagen uit deze fase wijzen erop dat er in de omgeving, nadat de locatie verlaten was, tijdens overstromingen opnieuw klei is afgezet.
Uit de Nieuwe tijd dateert de huidige bouwvoor. Deze bevat naast resten van modern afval ook enkele stukken terpaardewerk. Dit is zeer waarschijnlijk aangevoerd met terpaarde van afgegraven terpen uit de Friese kleigebieden. Hiervan bericht ook een krantenartikel uit 1924 waarin het perceel als ‘bemodderd wei- en hooiland’ te huur wordt aangeboden.
Van 1 juni tot en met 3 juli 2015 heeft het Terpencentrum van het Groninger Instituut voor Archeologie (GIA) een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd in een terprestant in de Bullepolder, gelegen ten noorden van Leeuwarden. Deze opgraving was de laatste in een serie van drie opgravingen die zijn uitgevoerd in het kader van een promotieonderzoek naar de Friese veenontginningen gedurende de ijzertijd en Romeinse tijd. De twee eerdere opgravingen waren Wartena-Noord (2013) en Sneek-Harinxmaland (2014). Het promotieonderzoek werd in 2011 voorafgegaan door de GIA-opgraving van een vroege veenontginningsnederzetting bij Arkum.
Het gravend onderzoek van Leeuwarden-Bullepolder leverde veel informatie op, niet alleen over de geschiedenis van de nederzetting, maar ook over de start en ontwikkeling van de vroege Friese veenontginningen. Tot de opgraving van 2015 werden de vroege veenontginningen in NoordNederland gezien als een fenomeen dat in de late ijzertijd begon. Enkele oudere aardewerkvondsten uit het voormalige veengebied leken hoogstens te wijzen op eerdere maar beperkte betreding van het veen. Door de vondst van een nederzetting uit de midden-ijzertijd in Leeuwarden-Bullepolder is dat beeld veranderd. Mede op grond van de resultaten van een opgraving bij Wirdum in 2016 van een ongeveer even oude nederzetting op het veen en andere oude vondsten in en rond Leeuwarden, is nu vast komen te staan dat al in de midden-ijzertijd delen van de veenranden grootschalig ontgonnen werden en bewoond raakten.
Het onderzoek leverde tevens gegevens op over de nog aanzienlijke archeologische waarde die dit soort zwaar aangetaste voormalige terpterreinen kunnen hebben. Het onderzoek van 2015 toonde namelijk aan dat ondanks de commerciële afgraving en het later ploegen van de locatie, er in de diepere ondergrond nog veel archeologische sporen resteerden, variërend van sloten en greppels, tot waterputten en sporen van huizen in de vorm vanhoutresten en vloerlagen. In plaats van op de archeologische locatie te bouwen heeft men er bij de uitbreiding van de woonwijk dan ook voor gekozen om de vindplaats te ontzien en verstorende werkzaamheden te beperken tot het graven van enkele sleuven voor nutsvoorzieningen en deze archeologisch te laten begeleiden
Van 2 juni tot en met 5 juli 2014 heeft het Terpencentrum van het Groninger Instituut voor Archeologie (GIA) van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) een waarderend proefsleuvenonderzoek uitgevoerd op een overslibde terp in het plangebied Harinxmaland aan de noordkant van Sneek. De opgraving werd in februari van dat jaar voorafgegaan door een booronderzoek. De campagne was de tweede van drie veldwerkcampagnes die zijn uitgevoerd in het kader van een promotieonderzoek naar de Friese veenontginningen in de ijzertijd en Romeinse tijd. De keuze voor een locatie in het plangebied Harinxmaland komt voort uit een in 2005 uitgevoerd grootschalig booronderzoek van RAAP. Uit dat onderzoek is gebleken dat op veel plekken in dit plangebied onder het kleidek nog een intact ontginningslandschap, inclusief nederzettingen uit de periode late ijzertijd - Romeinse tijd, aanwezig is. Met de opgraving van een van die nederzettingen die als onderzoeksnaam Sneek-Harinxmaland heeft gekregen - is met succes een deel van die afgedekte archeologische informatie ontsloten.
Met de opgraving bij Arkum van een vindplaats van een verwachte hoge archeologische waarde is inzicht verkregen in de datering, aard en ontwikkeling de vroegste bewoning op deze plek. Vooral de koppeling tussen sporen uit het vlak en die in de profielen over de meerdere werkputten, heeft het mogelijk gemaakt om verschillende bevindingen met elkaar in verband te brengen. Juist hierdoor bleek het mogelijk de chronologische opbouw van de vindplaats gedetailleerd in kaart te brengen en vervolgens erachter te komen welke strategieën op agrarisch gebied men volgde bij het ontginnen en bruikbaar houden van het landschap.
De eerste menselijke activiteit in het gebied is te plaatsen in de late ijzertijd en wordt weerspiegeld in een oud loopvlak en een ontginningsloot die gegraven werd om het venige land te ontwateren. De eerste bewoning startte vervolgens met een vlaknederzetting direct op het veen (bewoningsfase I). Dit blijkt uit bewoningssporen in de vorm van enkele vloerniveaus, enkele waterputten en de aanwezigheid van een haard. Interessant is dat in ieder geval een deel van de eerdere ontginningsloot werd gedempt om plaats te maken vooreen rechthoekig slotenpatroon. De afmetingen van het door de sloten begrensde terrein, gekoppeld aan de daarop aangetroffen bewoningssporen, doen vermoeden dat hier een NNO georiënteerd woonstalhuis heeft gestaan. Dat er vee werd gehouden blijkt archeologisch uit vertrappingsporen van runderhoeven naast een drinkpoel. Een intensief gebruik van het landschap direct om de woonplaats blijkt uit de aanleg van dwarssloten die met onderlinge afstand van ca. 10 m afwaterden op een brede sloot. Door deze ontwatering erodeerde de veenlaag. Dit zorgde voor verlaging van het maaiveld en een verdere vernatting van het gebied.
De bewoners richten in de daaropvolgende fase, die moet zijn begonnen aan het einde van de late ijzertijd, een kernpodium op van klei (bewoningsfase II). Hiervoor moesten de sloten rondom de woonplaats uit de vorige fase worden gedempt. Er werd langs de flanken van het podium een nieuwe ring van sloten aangelegd. Gedurende deze fase werd ook de drinkpoel voor het vee gedempt en werden nieuwe sloten gegraven in de directe omgeving van de terp, nu op een regelmatige onderlinge afstand van ongeveer 7 m. Hiervoor werden de dwarssloten uit de vorige fase gedempt, gezien het feit dat sommige van de oude slootvullingen deels oversneden worden door sloten uit deze periode.
De terp werd verlaten halverwege de vroeg-Romeinse tijd, getuige een natuurlijk laag die over de sporen van de voorafgaande fase ligt. Opvallend is dat deze laag in de top bestaat uit met schone laagjes klei geband, verkoold organisch materiaal waarvan de vorming onzeker is. Aan de basis bestaat deze laag uit venig materiaal. Dit gegeven is samen met de doorgaande kleilaagjes een duidelijke indicatie dat de terp destijds onbewoond was.
In de 2e helft van de 1e eeuw raakte de terp opnieuw bewoond (bewoningsfase III). In deze periode werden meerdere waterputten gegraven. Rond de terp werd een dikke gehomogeniseerde laag gevormd toen (een deel van) de onderliggende, met klei gebande laag uit de vorige fase en opgebracht materiaal met veel nederzettingsafval met elkaar vermengd raakten. Van een afwateringspatroon in de vorm van greppels of sloten in het gebied direct om de terp zijn geen sporen gevonden. Intensief agrarisch gebruik van dit gebied in de vorm van akkerbouw kan echter niet worden uitgesloten en is zelfs zeer aannemelijk gezien hetvuile, doorgemengde uiterlijk van de genoemde gehomogeniseerde laag rondom de terp. Rond 100 n.C. wordt de plek andermaal verlaten en vormde zich opnieuw veen. Deze veenhorizont kon gevolgd worden in alle profielen als een dunne, zwarte band. De veenvorming stopte door een toegenomen invloed van de zee. Bovenop de zwarte band ligt een pakket klei met een dikte van twintig centimeter, dat gezien zijn zware structuur is afgezet in een rustig milieu.
Ergens in de 2e helft van de 2e eeuw n.C. moeten de omstandigheden weer gunstiger zijn geworden voor agrarisch gebruik en zelfs bewoning. Vanaf dat moment was er sprake van bodemvorming rondom de terp. Het ringslotenpatroon aan de flank werd hersteld en op de terp onstonden enkele dunne vuile lagen (bewoningsfase IV). Het enige spoor dat wijst op meer dan alleen betreding, is een waterput. Omdat er geen ‘Driesum-aardewerk’ is aangetroffen moet een definitieve verlating hebben plaatsgevonden omstreeks het begin van de 3e eeuw. In de periode daarna liet de zee rondom de voormalige woonplaats een laag van zware klei achter. De jongste, niet moderne sporen, bestaan uit enkele middeleeuwse sloten en ingravingen die in verband moeten staan met het middeleeuwse buurtschap Arkum (bewoningsfase V).
Een proefkartering werd uitgevoerd in de zomer van 2012 op de terp Dronrijp-Zuid toen de steilkant van deze terp werd opgegraven door het GIA in het kader van het ‘Terpenproject Steilkantonderzoek Friesland’.
De start van het pilotproject was in 2012 toen het Terpencentrum op verzoek van de provincie met studenten een veldkartering uitvoerde op de provinciale terp bij Berlikum. De pilot kreeg een vervolg in 2015 met de kartering op enkele terpen ten westen van Dongjum en in 2016 met een kartering op de terp Wijnaldum-Tjitsma. In 2017 heeft provincie Fryslân het GIA de opdracht gegeven om een verder vervolg aan het pilotproject te geven. Tijdens dit vervolg zijn de eerder uitgevoerde veldkarteringen voor zover mogelijk verder uitgewerkt (in die zin dat de gedane vondsten werden gesplitst) en enkele nieuwe veldkarteringen uitgevoerd. De veldkartering op de provinciale terp aan de Schalsumerweg ten westen van Peins was hiervan de eerste op 1 maart 2017.