Books by Ivo M . van Wijk
Nederlandse Archeologische Rapporten 076, 2022
The Early Neolithic burial ground of Elsloo is the oldest burial ground in the Netherlands (5250-... more The Early Neolithic burial ground of Elsloo is the oldest burial ground in the Netherlands (5250-4950 cal BC) and belonged to
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
Nederlandse Archeologische Rapporten 76, 2022
The Early Neolithic burial ground of Elsloo is the oldest burial ground in the Netherlands (5250-... more The Early Neolithic burial ground of Elsloo is the oldest burial ground in the Netherlands (5250-4950 cal BC) and belonged to
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identified as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, after 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
patterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
Something Out of the Ordinary? Interpreting Diversity in the Early Neolithic Linearbandkeramik and Beyond, 2016
The landscape in the southern part of the Netherlands is mainly structured in loess covered terra... more The landscape in the southern part of the Netherlands is mainly structured in loess covered terraces formed by the Meuse during the Pleistocene. The clustered and non-linear settlement pattern of the Early Neolithic Bandkeramik on these terraces differs substantially from what we know from the adjacent Bandkeramik settlement clusters.
Research in this region, the Graetheide cluster, has long been characterized by excavations of Elsloo, Geleen and Sittard. Apart from these well known settlements, more sites on both sides of the river Meuse have been excavated over the past century. They show, that in this differentiated landscape other locations than originally presumed have been selected, tested and used for settlement. This observation leads to different kinds of questions: How could they cultivate locations on the Lower or High Meuse Terrace, without the need for digging deep wells or fear of floods? What are their motivations for exploring new locations? Does a different site location also imply that they abandoned their traditional approach to settlement patterning and structure? Chronology of these sites is therefore a key factor.
This paper will argue that diversity in settlements is noticeable for Bandkeramik people adapting to the local environment, implying a profound knowledge of the landscape.
In the summer of 2013 a large excavation campaign revealed the layout of a late Bandkeramik settl... more In the summer of 2013 a large excavation campaign revealed the layout of a late Bandkeramik settlement on the Cannerberg, just south of the city of Maastricht, near
the Belgium border. The geographical location of the settlements is atypical, since most of the Dutch LBK
settlements are situated on the middle terraces, with the exception of several younger ones on the eastern side of the Meuse. The research was carried out by Archaeological
Research Leiden BV (Archol) in combination with the Faculty of Archaeology of Leiden University, the National Museum of Antiquities, KF InHeritage and many others.
Based on test trenching, the structure of the settlement was thought to have an open layout. This contrasts with most Dutch LBK settlements such as Elsloo, Stein and Sittard.
In total 3.5 ha were excavated, revealing the outlines of a small Bandkeramik village, encompassing at least 29 house yards. Based on the pottery chronology it is thought
that 4 to 5 house yards were present during each (ceramic) phase. The site has been dated to the Younger and Youngest phases of the Bandkeramik: phase 1d-2a. The house yards cluster and move across the settlement area. The house structures themselves are oriented east to west and consist merely of Modderman Type 2 houses. These are
two prominent features that distinguish this site from other known settlements in the Netherlands and the Graetheide settlement cluster. There seems to be little difference in material culture compared to other sites. Pottery, flint and stone tools typically conform to regional LBK standards. What
was most striking, however, was the enormous amount of flint that was present within three large refuse pits. They resemble the flint blade production workshops from
Verlaine-Petit Paradis and the settlement therefore may have played a comparable important role in social and economic distribution networks.
It is clear that the Cannerberg settlement already holds a special place within the Dutch Bandkeramik. This is not only based on its flint blade industry, but also because of its
striking geographical position, settlement structure and occupation dynamics.
During excavation habitation traces which could be roughly dated to the Late Bronze Age and Iron Age were documented.
A number of these locations were subsequently excavated and yielded various yards consisting of house plans and associated outbuildings and pits. The yards could be
dated to the Early Iron Age and first half of the middle Iron Age (ca. 800-400 BC). The Cannerberg is one of the first settlements on the loess soils of Southern Limburg
to yield clear Iron Age houseplans. In addition to the Early Iron Age farmyards a large ditch with a V-shaped cross-section
was found which has been dated to the Late Iron Age. The location of this ditch is remarkable as it cuts off a spit of land protruding from the Cannerberg. A possible
interpretation for this ditch is that we are dealing with a simple type of fortified settlement which are well known from the Late Iron Age.
The excavation yielded a small number of Roman period features among them a partial house plan and several pits and ditches. The features date between AD 50 and 150 and
probably represent a small rural settlement
More recent periods are represented by remains dating to the Dutch War of Independence against Phillip II of Spain (1566-1648) or later. Long elongated ditches
probably relate to one of the sieges of Maastricht. In addition earthworks belonging to a fortification dating to 1632 built by Prince Frederik Hendrik, the sovereign Prince
of Orange were identified on a digital elevation model. During the Second World War the caves in the Cannerberg were used for industrial purpose by the German occupying forces. Remains of allied fire bombs (incendiary cluster bombs) were found scattered over Cannerberg..
De vindplaats Hof van Limburg is gelegen op een glooiend terrein van een lössplateau dat doorsned... more De vindplaats Hof van Limburg is gelegen op een glooiend terrein van een lössplateau dat doorsneden wordt door een depressie die in eerste instantie van west naar oost loopt en vervolgens afbuigt naar het noorden. Deze depressie gaat buiten het onderzoeksgebied over in een lang droogdal in de richting van Einighausen en vervolgens naar Limbricht als beekje. Het lijkt er op dat deze depressie of natuurlijke laagte een belangrijke rol heeft gespeeld in de vorming van het archeologische landschap.
In opdracht van de gemeente Sittard-Geleen en de Vereniging Natuurmonumenten is in 2003 een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd. Tijdens het onderzoek werden nederzettingssporen
uit de vroege ijzertijd en de neolithische Stein-groep aangetroffen. Aanvullend op dit onderzoek is een vlakdekkend onderzoek van ongeveer 2 ha uitgevoerd in 2003 en 2010.
Tijdens de opgraving zijn sporen van het neolithicum tot en met de ijzertijd aangetroffen. De tot de Steingroep
te rekenen sporen bestaan uit een klein cluster waarvan een grote kuil de kern vormt. In het verlengde van deze kuil bevonden zich een drietal paalsporen die qua vulling sterk vergelijkbaar waren en waarvan er één ook een scherf van Stein-aardewerk heeft opgeleverd. Deze dateren vermoedelijk echter in het laat-neolithicum. Een Michelsberg-silokuil ligt geïsoleerd binnen de opgraving aangetroffen. De kuil
meet in totaal ongeveer 6 bij 6 m, waaraan nog een 2 m lange, smalle en ondiepe uitloop (mogelijk een erosiegeultje) verbonden is, en bestaat uit een buitenkuil die relatief snel na het uitgraven is dichtgegooid. Na opvulling van de buitenkuil zijn waarschijnlijk twee, mogelijk drie plekken opengebleven, hoewel die ook naderhand uitgegraven zouden kunnen zijn. De grootste van deze die lepelvormig is, meet ca. 3,3 x 1,8 m en vertoont met name in de onderste regionen een redelijk houtskoolrijke vulling. Ca. 5-10 cm boven de bodem van de kuil, die een iets aopende bodem vertoont, bevindt zich een schervenpakket dat in een rechthoekige concentratie lijkt te liggen. Het aardewerk is niet als complete potten maar als scherven op de grond terecht gekomen. Tussen en direct boven het aardewerk werd ook het grootste deel van het houtskool verzameld welke ter datering zijn aangeboden. De dateringen vallen in de tweede helft van de Steingroep. De functie van de kuilen blijft helaas onduidelijk.
Met name in het noordelijk deel en zuidoostelijke deel van het terrein zijn sporen uit de ijzertijd aangetroffen. Het gaat hierbij ten minste om twee losse leemextractiekuilen en een complex leemextractiekuilen, waarnaast een enkele kleine kuil en enkele paalsporen zijn ontdekt. In totaal zijn over het terrein een zestal clusters met ijzertijdsporen aangetroffen. De clusters met paalsporen en kuilen duiden op de aanwezigheid
van een nederzettingsterrein waarop in ieder geval 13 structuren zijn geïdentificeerd. De spiekers liggen
geclusterd aan de rand van het gebied waar ijzertijdsporen zijn waargenomen. Tussen de clusters bevinden zich relatief lege zones waar nagenoeg geen of weinig sporen zijn aangetroffen. Op basis van het aardewerk kan wel gezegd worden dat dit areaal voornamelijk in de vroege ijzertijd in gebruik is geweest tot in het begin van de midden-ijzertijd. De sporen zijn dan ook het restant van een relatief korte periode van gebruik.
De vindplaats is het beste te beschouwen als zijnde de randzone van een nederzetting. De nederzetting strekt zich verder uit naar het oosten en zal zich naar verwachting ook verder uitstrekken in noordelijke richting.
De verschillende clusters van kuilen en spiekers vertegenwoordigen verschillende activiteitenzones als ware het erf gestructureerd opgebouwd. Opmerkelijk is het voorkomen van een spieker die afgebrand lijkt te zijn. De laagte die door het plangebied loopt en in eerste instantie de verschillende clusters van elkaar lijkt te scheiden, dient eerder als een verbindend natuurlijk element gezien te worden. Het leverde bouw- en brandstoffen en verbond de bewoners met deze locatie.
More than 7000 years ago, groups of early farmers (the Linearbandkeramik, or LBK) spread over vas... more More than 7000 years ago, groups of early farmers (the Linearbandkeramik, or LBK) spread over vast areas of Europe. Their cultural characteristics comprised common choices and styles of execution, with a central meaning and functionality attached to ‘doing things a certain way’, over an enormous geographical area. However, recent evidence suggests that the reality was much more varied and diverse. The central question of this book is the extent to which notions of ‘uniformity’ and ‘diversity’ have caused a wider shift in archaeological perspective.
Using the LBK case study as a starting point, the volume brings together contributions by international specialists tackling the notion of cultural diversity and its explanatory power in archaeological analysis more generally. Through discussions of the domestic architecture, stone tool inventory, pottery traditions, landscape use and burial traditions of the LBK, this book provides a crucial reappraisal of the culture’s potential for adaptability and change.
Papers in the second part of the volume are devoted to archaeological case studies from around the globe in which the tension between diversity and uniformity has also proved controversial, including the Near Eastern Halaf culture, the North American Mississippian, the Pacific expansion of the Lapita culture, and the European Bell Beaker phenomenon. All provide exciting theoretical and methodological contributions on how the appreciation of cultural diversity as a whole can be moved forward. These papers expose diversity and uniformity as cultural strategies, and as such provide essential reading for scholars in archaeology and anthropology, and for anyone interested in the interplay between material culture and human social change.
Gedurende drie opgravingscampagnes is in 2006, 2012 en 2014 op het bekende bandkeramische nederze... more Gedurende drie opgravingscampagnes is in 2006, 2012 en 2014 op het bekende bandkeramische nederzettingsterrein van Elsloo-Koolweg opgegraven. Het betrof de plangebieden Joannes Riviusstraat en Paulus Potterstraat die beide ten behoeve van nieuwbouw archeologisch werden onderzocht. Speciaal in Elsloo heeft het onderzoek naar de Lineair Bandkeramische cultuur (5250-4950 v. Chr.) een lange geschiedenis.
De opgravingen (1958-1967) van Modderman in Elsloo hebben geleidt tot het vrijleggen van de tot nu toe grootste bandkeramische nederzetting in Nederland met in totaal 95
huisplattegronden. Met de sloop van enkele duplexwoningen aan de Joannes Riviusstraat en de Paulus Potterstraat deed zich de gelegenheid voor aansluitend aan het opgravingsterrein
van Modderman op te graven.
Tijdens de onderzoeken van Archol bv i.s.m. de Faculteit Archeologie van de Universiteit Leiden en met de hulp van vele vrijwilligers zijn aanvullend in totaal de resten van 19
bandkeramische huisplaatsen gevonden. Daarnaast bevonden zich in het terrein sporen die dateren in de late prehistorie en Romeinse tijd.
De van bescheiden omvang zijnde opgravingen in 2006, 2012 en 2014 hebben een schat aan gegevens opgeleverd die wederom meer informatie verschaen over de wellicht grootste bandkeramische nederzetting in deze contreien 7000 jaar geleden, in aanvulling op de opgravingen van o.a. Beckers en Modderman tussen 1930 en 1970.
De Maashorst is het grootste aaneengesloten natuurgebied van Noord-Brabant. Het wordt gekarakteri... more De Maashorst is het grootste aaneengesloten natuurgebied van Noord-Brabant. Het wordt gekarakteriseerd door een gevarieerde natuur, afgewisseld met landbouwgronden en staat bekend om zijn aardkundige monumenten als aardbreuken en wijstgronden. De Maashorst kent echter ook een bijzondere bewoningsgeschiedenis die tot ver in de prehistorie teruggaat.
In de afgelopen decennia zijn op de Maashorst een aantal spectaculaire archeologische vondsten gedaan, waaronder vorstengraven uit de vroege ijzertijd, een begraafplaats uit de late prehistorie, het grootste bronsdepot van Nederland uit de Romeinse tijd en een aantal vergeten dorpen uit de middeleeuwen. De rode draad in het bijbehorende verhaal vormt de relatie tussen de Maashorst en haar bewoners. Voegden de jager-verzamelaars en vroegste boeren zich nog naar hun omgeving, in de loop van de tijd gingen de bewoners het landschap van de Maashorst vormen. Men kapte bijvoorbeeld bossen voor de aanleg van akkers, waardoor heidevelden en later ook stuifzanden ontstonden. Die heidelandschappen namen een belangrijke rol in als graasgronden binnen de heidecult, een landbouwsysteem waarin mens en omgeving in evenwicht stonden. Tegenwoordig worden de heidevelden als natuur beschouwd maar feitelijk zijn het eeuwenoude cultuurlandschappen die verwijzen naar de geschiedenis van de Maashorst.
Verleden en toekomst van een bewogen landschap laat de ontwikkeling, de bewoning en het gebruik en betekenis van het landschap van de Maashorst van de prehistorie tot het heden zien. Tastbare herinneringen uit de (pre)historie zijn in het huidige landschap van de Maashorst nog steeds aanwezig. Samen met de bijzondere landschappelijke en aardkundige kenmerken geeft dit rijke cultuurhistorische verleden de Maashorst zijn huidige karakteristieke en unieke identiteit.
Het archeologisch onderzoek in Nederland naar de vroegneolithische Lineaire Bandkeramiek cultuur ... more Het archeologisch onderzoek in Nederland naar de vroegneolithische Lineaire Bandkeramiek cultuur of LBK (5250-4950 v. Chr.) heeft een lange geschiedenis. Sinds de eerste vondsten in 1925 werken amateur- en beroepsarcheologen er aan om onze kennis van deze cultuur te vergroten. Naast grote opgravingen die door de Universiteit Leiden zijn uitgevoerd, heeft veel (meest kleinschaliger) onderzoek plaatsgevonden dat minstens belangrijke aanvullende gegevens kan bieden, zo niet een ander licht kan werpen op de bestaande beeldvorming. Buiten het onderzoek van de Universiteit zijn publicaties echter summier of ontbreken geheel, ook die betreffende de eerste bandkeramische opgravingen. Het NWO-Odyssee onderzoeksproject Terug naar de Bandkeramiek, ‘vergeten’ onderzoeken van de Bandkeramiek heeft deze ’vergeten’ opgravingen boven water gehaald.
Voor dit project is een selectie van deze kleinere bandkeramische opgravingen uitgewerkt en toegankelijk gemaakt voor (aansluitend) wetenschappelijk onderzoek als ook voor een groter publiek; daarnaast is er binnen het project kennisoverdracht geweest op een jongere generatie onderzoekers.
In deze publicatie wordt de rijke onderzoeksgeschiedenis besproken en verslag gedaan van de opgravingen van veertien bandkeramische vindplaatsen in de Graetheideregio alsmede het gebied ten noorden van Maastricht. De (her)analyses van de geselecteerde onderzoeken worden per vindplaats gepresenteerd en in een synthetiserend kader geplaatst. De aandacht gaat daarbij uit naar: nederzettingsstructuur en landschappelijke inkadering (Van Wijk & Amkreutz), de chronologie van het bandkeramisch aardewerk (Van de Velde), het vuursteengebruik en de -herkomst (De Grooth), de stenen werktuigen (Verbaas), het non-bandkeramisch aardewerk (Brounen), het gebruik van oker (Wijnen), en de bandkeramische cultuurgewassen (Bakels).
Als centraal thema wordt aan de hand van genoemde aspecten de bewoningsdynamiek ten oosten en westen van de Maas belicht Onder de algemene noemer van Lineaire Bandkeramiek blijkt een variabiliteit in het gebruik en herkomst van diverse gebruiksgoederen schuil te gaan die groter was dan aangenomen werd en die nu in onze analyses duidelijk naar voren komt.
De ‘vergeten’ onderzoeken van de Bandkeramiek krijgen op deze wijze alsnog de hun toekomende plaats in de onderzoeksgeschiedenis geboden.
‘Vergeten’ Bandkeramiek. Een Odyssee naar de oudste neolithische bewoning in Nederland, 2014
In September 2008 the Odyssey program started as a joint effort of the Netherlands
Organization... more In September 2008 the Odyssey program started as a joint effort of the Netherlands
Organization for Scientific Research, the National Centre for Cultural Heritage
and the Ministry of Education, Culture and Science. The main aim of this program
was the disclosure of unpublished archaeological research carried out between
1900 and 2000. It has been calculated that over 3500-4000 excavations that
were carried out in this period have never been published. The Odyssey project:
The LBK revisited: ‘forgotten’ research into the Bandkeramik occupation of the Low
Countries aimed to fill in a part of this gap for the early Neolithic farmers in the
Netherlands.
This report is the result of our research. It is mainly written in Dutch, but as
early Neolithic research transcends the Dutch borders we have chosen to provide
a summary of all the chapters of this report. The first 9 chapters (with exception
of chapter 3) have been translated completely as well as the summaries (chapter 27
and 28) and the synthesis (29). The chapters on the 14 excavations (chapter 10-
22) have been summarised with one exception: the excavation at Echt-Annendaal
(chapter 23) which has been fully translated. The specialist report on “archaeobotany”
(chapter 24), “non-LBK pottery” (chapter 25) and “characterisation of red
ochre” (chapter 26) have also been translated completely.
The report has been divided into six parts. Part 1 covers the outline of the
project, regarding methodology, landscape and historical background. Part 2 deals
with the sites on the western bank of the Meuse River. These sites all lie near the
municipality of Maastricht and are part of the Heeswater settlement cluster. Part
3 describes the sites on the eastern bank of the Meuse River, belonging to the
Graetheide settlement cluster. Part 4 covers the excavation at Echt-Annendaal, a
site which lies outside (north of ) the loess cover. Part 5 presents specialist research
on archaeobotany, non-LBK pottery and hematite. A summary of sites lying in the
two settlement clusters is provided in chapters 27 en 28. An elaborate synthesis is
presented in chapter 29.
Figures and tables are presented in the original (Dutch) chapters.
Papers by Ivo M . van Wijk
Nature ecology & evolution, 2024
During the sixth millennium bce, the first farmers of Central Europe rapidly expanded across a va... more During the sixth millennium bce, the first farmers of Central Europe rapidly expanded across a varied mosaic of forested environments. Such environments would have offered important sources of mineral-rich animal feed and shelter, prompting the question: to what extent did early farmers exploit forests to raise their herds? Here, to resolve this, we have assembled multi-regional datasets, comprising bulk and compound-specific stable isotope values from zooarchaeological remains and pottery, and conducted cross-correlation analyses within a palaeo-environmental framework. Our findings reveal a diversity of pasturing strategies for cattle employed by early farmers, with a notable emphasis on intensive utilization of forests for grazing and seasonal foddering in some regions. This experimentation with forest-based animal feeds by early farmers would have enhanced animal fertility and milk yields for human consumption, concurrently contributing to the expansion of prehistoric farming settlements and the transformation of forest ecosystems. Our study emphasizes the intricate relationship that existed between early farmers and forested landscapes, shedding light on the adaptive dynamics that shaped humans, animals and environments in the past.
ArcheoSciences, 2021
Large scale geophysical prospection of an archaeological landscape in the Netherland. – Integrate... more Large scale geophysical prospection of an archaeological landscape in the Netherland. – Integrated and multimethodological approach for archaeological interpretation. – Challenges for the prospecting and interpretation of multiperiod archaeological sites.
Proceedings of the National Academy of Sciences , 2022
with: Emmanuelle Casanova; Timothy D. J. Knowles; Alex Bayliss; Mélanie Roffet-Salque; Volker Hey... more with: Emmanuelle Casanova; Timothy D. J. Knowles; Alex Bayliss; Mélanie Roffet-Salque; Volker Heyd; Joanna Pyzel; Erich Claßen; László Domboróczki; Michael Ilett; Philippe Lefranc; Christian Jeunesse;
Arkadiusz Marciniak; Ivo van Wijk; Richard P. Evershed
Elsloo-Koolweg Revisited. Science-based perspectives on the burials and grave goods of the Linear Bandkeramik burial ground of Elsloo-Koolweg, 2022
The Early Neolithic burial ground of Elsloo is the oldest burial ground in the Netherlands (5250-... more The Early Neolithic burial ground of Elsloo is the oldest burial ground in the Netherlands (5250-4950 cal BC) and belonged to
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
Elsloo-Koolweg Revisited. Science-based perspectives on the burials and grave goods of the Linear Bandkeramik burial ground of Elsloo-Koolweg, 2022
The Early Neolithic burial ground of Elsloo is the oldest burial ground in the Netherlands (5250-... more The Early Neolithic burial ground of Elsloo is the oldest burial ground in the Netherlands (5250-4950 cal BC) and belonged to
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
Elsloo-Koolweg Revisited. Science-based perspectives on the burials and grave goods of the Linear Bandkeramik burial ground of Elsloo-Koolweg, 2022
The Early Neolithic burial ground of Elsloo is the oldest burial ground in the Netherlands (5250-... more The Early Neolithic burial ground of Elsloo is the oldest burial ground in the Netherlands (5250-4950 cal BC) and belonged to
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
The Cultural Heritage Agency provides knowledge and advice to give the future a past.
Literatuur 25 Bijlagen 27 licht naar het noordoosten (figuur 2). Vóór de opgraving werd het terre... more Literatuur 25 Bijlagen 27 licht naar het noordoosten (figuur 2). Vóór de opgraving werd het terrein gebruikt als speelplaats van de school en als groenstrook.
Uploads
Books by Ivo M . van Wijk
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identified as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, after 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
patterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
Research in this region, the Graetheide cluster, has long been characterized by excavations of Elsloo, Geleen and Sittard. Apart from these well known settlements, more sites on both sides of the river Meuse have been excavated over the past century. They show, that in this differentiated landscape other locations than originally presumed have been selected, tested and used for settlement. This observation leads to different kinds of questions: How could they cultivate locations on the Lower or High Meuse Terrace, without the need for digging deep wells or fear of floods? What are their motivations for exploring new locations? Does a different site location also imply that they abandoned their traditional approach to settlement patterning and structure? Chronology of these sites is therefore a key factor.
This paper will argue that diversity in settlements is noticeable for Bandkeramik people adapting to the local environment, implying a profound knowledge of the landscape.
the Belgium border. The geographical location of the settlements is atypical, since most of the Dutch LBK
settlements are situated on the middle terraces, with the exception of several younger ones on the eastern side of the Meuse. The research was carried out by Archaeological
Research Leiden BV (Archol) in combination with the Faculty of Archaeology of Leiden University, the National Museum of Antiquities, KF InHeritage and many others.
Based on test trenching, the structure of the settlement was thought to have an open layout. This contrasts with most Dutch LBK settlements such as Elsloo, Stein and Sittard.
In total 3.5 ha were excavated, revealing the outlines of a small Bandkeramik village, encompassing at least 29 house yards. Based on the pottery chronology it is thought
that 4 to 5 house yards were present during each (ceramic) phase. The site has been dated to the Younger and Youngest phases of the Bandkeramik: phase 1d-2a. The house yards cluster and move across the settlement area. The house structures themselves are oriented east to west and consist merely of Modderman Type 2 houses. These are
two prominent features that distinguish this site from other known settlements in the Netherlands and the Graetheide settlement cluster. There seems to be little difference in material culture compared to other sites. Pottery, flint and stone tools typically conform to regional LBK standards. What
was most striking, however, was the enormous amount of flint that was present within three large refuse pits. They resemble the flint blade production workshops from
Verlaine-Petit Paradis and the settlement therefore may have played a comparable important role in social and economic distribution networks.
It is clear that the Cannerberg settlement already holds a special place within the Dutch Bandkeramik. This is not only based on its flint blade industry, but also because of its
striking geographical position, settlement structure and occupation dynamics.
During excavation habitation traces which could be roughly dated to the Late Bronze Age and Iron Age were documented.
A number of these locations were subsequently excavated and yielded various yards consisting of house plans and associated outbuildings and pits. The yards could be
dated to the Early Iron Age and first half of the middle Iron Age (ca. 800-400 BC). The Cannerberg is one of the first settlements on the loess soils of Southern Limburg
to yield clear Iron Age houseplans. In addition to the Early Iron Age farmyards a large ditch with a V-shaped cross-section
was found which has been dated to the Late Iron Age. The location of this ditch is remarkable as it cuts off a spit of land protruding from the Cannerberg. A possible
interpretation for this ditch is that we are dealing with a simple type of fortified settlement which are well known from the Late Iron Age.
The excavation yielded a small number of Roman period features among them a partial house plan and several pits and ditches. The features date between AD 50 and 150 and
probably represent a small rural settlement
More recent periods are represented by remains dating to the Dutch War of Independence against Phillip II of Spain (1566-1648) or later. Long elongated ditches
probably relate to one of the sieges of Maastricht. In addition earthworks belonging to a fortification dating to 1632 built by Prince Frederik Hendrik, the sovereign Prince
of Orange were identified on a digital elevation model. During the Second World War the caves in the Cannerberg were used for industrial purpose by the German occupying forces. Remains of allied fire bombs (incendiary cluster bombs) were found scattered over Cannerberg..
In opdracht van de gemeente Sittard-Geleen en de Vereniging Natuurmonumenten is in 2003 een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd. Tijdens het onderzoek werden nederzettingssporen
uit de vroege ijzertijd en de neolithische Stein-groep aangetroffen. Aanvullend op dit onderzoek is een vlakdekkend onderzoek van ongeveer 2 ha uitgevoerd in 2003 en 2010.
Tijdens de opgraving zijn sporen van het neolithicum tot en met de ijzertijd aangetroffen. De tot de Steingroep
te rekenen sporen bestaan uit een klein cluster waarvan een grote kuil de kern vormt. In het verlengde van deze kuil bevonden zich een drietal paalsporen die qua vulling sterk vergelijkbaar waren en waarvan er één ook een scherf van Stein-aardewerk heeft opgeleverd. Deze dateren vermoedelijk echter in het laat-neolithicum. Een Michelsberg-silokuil ligt geïsoleerd binnen de opgraving aangetroffen. De kuil
meet in totaal ongeveer 6 bij 6 m, waaraan nog een 2 m lange, smalle en ondiepe uitloop (mogelijk een erosiegeultje) verbonden is, en bestaat uit een buitenkuil die relatief snel na het uitgraven is dichtgegooid. Na opvulling van de buitenkuil zijn waarschijnlijk twee, mogelijk drie plekken opengebleven, hoewel die ook naderhand uitgegraven zouden kunnen zijn. De grootste van deze die lepelvormig is, meet ca. 3,3 x 1,8 m en vertoont met name in de onderste regionen een redelijk houtskoolrijke vulling. Ca. 5-10 cm boven de bodem van de kuil, die een iets aopende bodem vertoont, bevindt zich een schervenpakket dat in een rechthoekige concentratie lijkt te liggen. Het aardewerk is niet als complete potten maar als scherven op de grond terecht gekomen. Tussen en direct boven het aardewerk werd ook het grootste deel van het houtskool verzameld welke ter datering zijn aangeboden. De dateringen vallen in de tweede helft van de Steingroep. De functie van de kuilen blijft helaas onduidelijk.
Met name in het noordelijk deel en zuidoostelijke deel van het terrein zijn sporen uit de ijzertijd aangetroffen. Het gaat hierbij ten minste om twee losse leemextractiekuilen en een complex leemextractiekuilen, waarnaast een enkele kleine kuil en enkele paalsporen zijn ontdekt. In totaal zijn over het terrein een zestal clusters met ijzertijdsporen aangetroffen. De clusters met paalsporen en kuilen duiden op de aanwezigheid
van een nederzettingsterrein waarop in ieder geval 13 structuren zijn geïdentificeerd. De spiekers liggen
geclusterd aan de rand van het gebied waar ijzertijdsporen zijn waargenomen. Tussen de clusters bevinden zich relatief lege zones waar nagenoeg geen of weinig sporen zijn aangetroffen. Op basis van het aardewerk kan wel gezegd worden dat dit areaal voornamelijk in de vroege ijzertijd in gebruik is geweest tot in het begin van de midden-ijzertijd. De sporen zijn dan ook het restant van een relatief korte periode van gebruik.
De vindplaats is het beste te beschouwen als zijnde de randzone van een nederzetting. De nederzetting strekt zich verder uit naar het oosten en zal zich naar verwachting ook verder uitstrekken in noordelijke richting.
De verschillende clusters van kuilen en spiekers vertegenwoordigen verschillende activiteitenzones als ware het erf gestructureerd opgebouwd. Opmerkelijk is het voorkomen van een spieker die afgebrand lijkt te zijn. De laagte die door het plangebied loopt en in eerste instantie de verschillende clusters van elkaar lijkt te scheiden, dient eerder als een verbindend natuurlijk element gezien te worden. Het leverde bouw- en brandstoffen en verbond de bewoners met deze locatie.
Using the LBK case study as a starting point, the volume brings together contributions by international specialists tackling the notion of cultural diversity and its explanatory power in archaeological analysis more generally. Through discussions of the domestic architecture, stone tool inventory, pottery traditions, landscape use and burial traditions of the LBK, this book provides a crucial reappraisal of the culture’s potential for adaptability and change.
Papers in the second part of the volume are devoted to archaeological case studies from around the globe in which the tension between diversity and uniformity has also proved controversial, including the Near Eastern Halaf culture, the North American Mississippian, the Pacific expansion of the Lapita culture, and the European Bell Beaker phenomenon. All provide exciting theoretical and methodological contributions on how the appreciation of cultural diversity as a whole can be moved forward. These papers expose diversity and uniformity as cultural strategies, and as such provide essential reading for scholars in archaeology and anthropology, and for anyone interested in the interplay between material culture and human social change.
De opgravingen (1958-1967) van Modderman in Elsloo hebben geleidt tot het vrijleggen van de tot nu toe grootste bandkeramische nederzetting in Nederland met in totaal 95
huisplattegronden. Met de sloop van enkele duplexwoningen aan de Joannes Riviusstraat en de Paulus Potterstraat deed zich de gelegenheid voor aansluitend aan het opgravingsterrein
van Modderman op te graven.
Tijdens de onderzoeken van Archol bv i.s.m. de Faculteit Archeologie van de Universiteit Leiden en met de hulp van vele vrijwilligers zijn aanvullend in totaal de resten van 19
bandkeramische huisplaatsen gevonden. Daarnaast bevonden zich in het terrein sporen die dateren in de late prehistorie en Romeinse tijd.
De van bescheiden omvang zijnde opgravingen in 2006, 2012 en 2014 hebben een schat aan gegevens opgeleverd die wederom meer informatie verschaen over de wellicht grootste bandkeramische nederzetting in deze contreien 7000 jaar geleden, in aanvulling op de opgravingen van o.a. Beckers en Modderman tussen 1930 en 1970.
In de afgelopen decennia zijn op de Maashorst een aantal spectaculaire archeologische vondsten gedaan, waaronder vorstengraven uit de vroege ijzertijd, een begraafplaats uit de late prehistorie, het grootste bronsdepot van Nederland uit de Romeinse tijd en een aantal vergeten dorpen uit de middeleeuwen. De rode draad in het bijbehorende verhaal vormt de relatie tussen de Maashorst en haar bewoners. Voegden de jager-verzamelaars en vroegste boeren zich nog naar hun omgeving, in de loop van de tijd gingen de bewoners het landschap van de Maashorst vormen. Men kapte bijvoorbeeld bossen voor de aanleg van akkers, waardoor heidevelden en later ook stuifzanden ontstonden. Die heidelandschappen namen een belangrijke rol in als graasgronden binnen de heidecult, een landbouwsysteem waarin mens en omgeving in evenwicht stonden. Tegenwoordig worden de heidevelden als natuur beschouwd maar feitelijk zijn het eeuwenoude cultuurlandschappen die verwijzen naar de geschiedenis van de Maashorst.
Verleden en toekomst van een bewogen landschap laat de ontwikkeling, de bewoning en het gebruik en betekenis van het landschap van de Maashorst van de prehistorie tot het heden zien. Tastbare herinneringen uit de (pre)historie zijn in het huidige landschap van de Maashorst nog steeds aanwezig. Samen met de bijzondere landschappelijke en aardkundige kenmerken geeft dit rijke cultuurhistorische verleden de Maashorst zijn huidige karakteristieke en unieke identiteit.
Voor dit project is een selectie van deze kleinere bandkeramische opgravingen uitgewerkt en toegankelijk gemaakt voor (aansluitend) wetenschappelijk onderzoek als ook voor een groter publiek; daarnaast is er binnen het project kennisoverdracht geweest op een jongere generatie onderzoekers.
In deze publicatie wordt de rijke onderzoeksgeschiedenis besproken en verslag gedaan van de opgravingen van veertien bandkeramische vindplaatsen in de Graetheideregio alsmede het gebied ten noorden van Maastricht. De (her)analyses van de geselecteerde onderzoeken worden per vindplaats gepresenteerd en in een synthetiserend kader geplaatst. De aandacht gaat daarbij uit naar: nederzettingsstructuur en landschappelijke inkadering (Van Wijk & Amkreutz), de chronologie van het bandkeramisch aardewerk (Van de Velde), het vuursteengebruik en de -herkomst (De Grooth), de stenen werktuigen (Verbaas), het non-bandkeramisch aardewerk (Brounen), het gebruik van oker (Wijnen), en de bandkeramische cultuurgewassen (Bakels).
Als centraal thema wordt aan de hand van genoemde aspecten de bewoningsdynamiek ten oosten en westen van de Maas belicht Onder de algemene noemer van Lineaire Bandkeramiek blijkt een variabiliteit in het gebruik en herkomst van diverse gebruiksgoederen schuil te gaan die groter was dan aangenomen werd en die nu in onze analyses duidelijk naar voren komt.
De ‘vergeten’ onderzoeken van de Bandkeramiek krijgen op deze wijze alsnog de hun toekomende plaats in de onderzoeksgeschiedenis geboden.
Organization for Scientific Research, the National Centre for Cultural Heritage
and the Ministry of Education, Culture and Science. The main aim of this program
was the disclosure of unpublished archaeological research carried out between
1900 and 2000. It has been calculated that over 3500-4000 excavations that
were carried out in this period have never been published. The Odyssey project:
The LBK revisited: ‘forgotten’ research into the Bandkeramik occupation of the Low
Countries aimed to fill in a part of this gap for the early Neolithic farmers in the
Netherlands.
This report is the result of our research. It is mainly written in Dutch, but as
early Neolithic research transcends the Dutch borders we have chosen to provide
a summary of all the chapters of this report. The first 9 chapters (with exception
of chapter 3) have been translated completely as well as the summaries (chapter 27
and 28) and the synthesis (29). The chapters on the 14 excavations (chapter 10-
22) have been summarised with one exception: the excavation at Echt-Annendaal
(chapter 23) which has been fully translated. The specialist report on “archaeobotany”
(chapter 24), “non-LBK pottery” (chapter 25) and “characterisation of red
ochre” (chapter 26) have also been translated completely.
The report has been divided into six parts. Part 1 covers the outline of the
project, regarding methodology, landscape and historical background. Part 2 deals
with the sites on the western bank of the Meuse River. These sites all lie near the
municipality of Maastricht and are part of the Heeswater settlement cluster. Part
3 describes the sites on the eastern bank of the Meuse River, belonging to the
Graetheide settlement cluster. Part 4 covers the excavation at Echt-Annendaal, a
site which lies outside (north of ) the loess cover. Part 5 presents specialist research
on archaeobotany, non-LBK pottery and hematite. A summary of sites lying in the
two settlement clusters is provided in chapters 27 en 28. An elaborate synthesis is
presented in chapter 29.
Figures and tables are presented in the original (Dutch) chapters.
Papers by Ivo M . van Wijk
Arkadiusz Marciniak; Ivo van Wijk; Richard P. Evershed
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
The Cultural Heritage Agency provides knowledge and advice to give the future a past.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identified as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, after 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
patterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
Research in this region, the Graetheide cluster, has long been characterized by excavations of Elsloo, Geleen and Sittard. Apart from these well known settlements, more sites on both sides of the river Meuse have been excavated over the past century. They show, that in this differentiated landscape other locations than originally presumed have been selected, tested and used for settlement. This observation leads to different kinds of questions: How could they cultivate locations on the Lower or High Meuse Terrace, without the need for digging deep wells or fear of floods? What are their motivations for exploring new locations? Does a different site location also imply that they abandoned their traditional approach to settlement patterning and structure? Chronology of these sites is therefore a key factor.
This paper will argue that diversity in settlements is noticeable for Bandkeramik people adapting to the local environment, implying a profound knowledge of the landscape.
the Belgium border. The geographical location of the settlements is atypical, since most of the Dutch LBK
settlements are situated on the middle terraces, with the exception of several younger ones on the eastern side of the Meuse. The research was carried out by Archaeological
Research Leiden BV (Archol) in combination with the Faculty of Archaeology of Leiden University, the National Museum of Antiquities, KF InHeritage and many others.
Based on test trenching, the structure of the settlement was thought to have an open layout. This contrasts with most Dutch LBK settlements such as Elsloo, Stein and Sittard.
In total 3.5 ha were excavated, revealing the outlines of a small Bandkeramik village, encompassing at least 29 house yards. Based on the pottery chronology it is thought
that 4 to 5 house yards were present during each (ceramic) phase. The site has been dated to the Younger and Youngest phases of the Bandkeramik: phase 1d-2a. The house yards cluster and move across the settlement area. The house structures themselves are oriented east to west and consist merely of Modderman Type 2 houses. These are
two prominent features that distinguish this site from other known settlements in the Netherlands and the Graetheide settlement cluster. There seems to be little difference in material culture compared to other sites. Pottery, flint and stone tools typically conform to regional LBK standards. What
was most striking, however, was the enormous amount of flint that was present within three large refuse pits. They resemble the flint blade production workshops from
Verlaine-Petit Paradis and the settlement therefore may have played a comparable important role in social and economic distribution networks.
It is clear that the Cannerberg settlement already holds a special place within the Dutch Bandkeramik. This is not only based on its flint blade industry, but also because of its
striking geographical position, settlement structure and occupation dynamics.
During excavation habitation traces which could be roughly dated to the Late Bronze Age and Iron Age were documented.
A number of these locations were subsequently excavated and yielded various yards consisting of house plans and associated outbuildings and pits. The yards could be
dated to the Early Iron Age and first half of the middle Iron Age (ca. 800-400 BC). The Cannerberg is one of the first settlements on the loess soils of Southern Limburg
to yield clear Iron Age houseplans. In addition to the Early Iron Age farmyards a large ditch with a V-shaped cross-section
was found which has been dated to the Late Iron Age. The location of this ditch is remarkable as it cuts off a spit of land protruding from the Cannerberg. A possible
interpretation for this ditch is that we are dealing with a simple type of fortified settlement which are well known from the Late Iron Age.
The excavation yielded a small number of Roman period features among them a partial house plan and several pits and ditches. The features date between AD 50 and 150 and
probably represent a small rural settlement
More recent periods are represented by remains dating to the Dutch War of Independence against Phillip II of Spain (1566-1648) or later. Long elongated ditches
probably relate to one of the sieges of Maastricht. In addition earthworks belonging to a fortification dating to 1632 built by Prince Frederik Hendrik, the sovereign Prince
of Orange were identified on a digital elevation model. During the Second World War the caves in the Cannerberg were used for industrial purpose by the German occupying forces. Remains of allied fire bombs (incendiary cluster bombs) were found scattered over Cannerberg..
In opdracht van de gemeente Sittard-Geleen en de Vereniging Natuurmonumenten is in 2003 een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd. Tijdens het onderzoek werden nederzettingssporen
uit de vroege ijzertijd en de neolithische Stein-groep aangetroffen. Aanvullend op dit onderzoek is een vlakdekkend onderzoek van ongeveer 2 ha uitgevoerd in 2003 en 2010.
Tijdens de opgraving zijn sporen van het neolithicum tot en met de ijzertijd aangetroffen. De tot de Steingroep
te rekenen sporen bestaan uit een klein cluster waarvan een grote kuil de kern vormt. In het verlengde van deze kuil bevonden zich een drietal paalsporen die qua vulling sterk vergelijkbaar waren en waarvan er één ook een scherf van Stein-aardewerk heeft opgeleverd. Deze dateren vermoedelijk echter in het laat-neolithicum. Een Michelsberg-silokuil ligt geïsoleerd binnen de opgraving aangetroffen. De kuil
meet in totaal ongeveer 6 bij 6 m, waaraan nog een 2 m lange, smalle en ondiepe uitloop (mogelijk een erosiegeultje) verbonden is, en bestaat uit een buitenkuil die relatief snel na het uitgraven is dichtgegooid. Na opvulling van de buitenkuil zijn waarschijnlijk twee, mogelijk drie plekken opengebleven, hoewel die ook naderhand uitgegraven zouden kunnen zijn. De grootste van deze die lepelvormig is, meet ca. 3,3 x 1,8 m en vertoont met name in de onderste regionen een redelijk houtskoolrijke vulling. Ca. 5-10 cm boven de bodem van de kuil, die een iets aopende bodem vertoont, bevindt zich een schervenpakket dat in een rechthoekige concentratie lijkt te liggen. Het aardewerk is niet als complete potten maar als scherven op de grond terecht gekomen. Tussen en direct boven het aardewerk werd ook het grootste deel van het houtskool verzameld welke ter datering zijn aangeboden. De dateringen vallen in de tweede helft van de Steingroep. De functie van de kuilen blijft helaas onduidelijk.
Met name in het noordelijk deel en zuidoostelijke deel van het terrein zijn sporen uit de ijzertijd aangetroffen. Het gaat hierbij ten minste om twee losse leemextractiekuilen en een complex leemextractiekuilen, waarnaast een enkele kleine kuil en enkele paalsporen zijn ontdekt. In totaal zijn over het terrein een zestal clusters met ijzertijdsporen aangetroffen. De clusters met paalsporen en kuilen duiden op de aanwezigheid
van een nederzettingsterrein waarop in ieder geval 13 structuren zijn geïdentificeerd. De spiekers liggen
geclusterd aan de rand van het gebied waar ijzertijdsporen zijn waargenomen. Tussen de clusters bevinden zich relatief lege zones waar nagenoeg geen of weinig sporen zijn aangetroffen. Op basis van het aardewerk kan wel gezegd worden dat dit areaal voornamelijk in de vroege ijzertijd in gebruik is geweest tot in het begin van de midden-ijzertijd. De sporen zijn dan ook het restant van een relatief korte periode van gebruik.
De vindplaats is het beste te beschouwen als zijnde de randzone van een nederzetting. De nederzetting strekt zich verder uit naar het oosten en zal zich naar verwachting ook verder uitstrekken in noordelijke richting.
De verschillende clusters van kuilen en spiekers vertegenwoordigen verschillende activiteitenzones als ware het erf gestructureerd opgebouwd. Opmerkelijk is het voorkomen van een spieker die afgebrand lijkt te zijn. De laagte die door het plangebied loopt en in eerste instantie de verschillende clusters van elkaar lijkt te scheiden, dient eerder als een verbindend natuurlijk element gezien te worden. Het leverde bouw- en brandstoffen en verbond de bewoners met deze locatie.
Using the LBK case study as a starting point, the volume brings together contributions by international specialists tackling the notion of cultural diversity and its explanatory power in archaeological analysis more generally. Through discussions of the domestic architecture, stone tool inventory, pottery traditions, landscape use and burial traditions of the LBK, this book provides a crucial reappraisal of the culture’s potential for adaptability and change.
Papers in the second part of the volume are devoted to archaeological case studies from around the globe in which the tension between diversity and uniformity has also proved controversial, including the Near Eastern Halaf culture, the North American Mississippian, the Pacific expansion of the Lapita culture, and the European Bell Beaker phenomenon. All provide exciting theoretical and methodological contributions on how the appreciation of cultural diversity as a whole can be moved forward. These papers expose diversity and uniformity as cultural strategies, and as such provide essential reading for scholars in archaeology and anthropology, and for anyone interested in the interplay between material culture and human social change.
De opgravingen (1958-1967) van Modderman in Elsloo hebben geleidt tot het vrijleggen van de tot nu toe grootste bandkeramische nederzetting in Nederland met in totaal 95
huisplattegronden. Met de sloop van enkele duplexwoningen aan de Joannes Riviusstraat en de Paulus Potterstraat deed zich de gelegenheid voor aansluitend aan het opgravingsterrein
van Modderman op te graven.
Tijdens de onderzoeken van Archol bv i.s.m. de Faculteit Archeologie van de Universiteit Leiden en met de hulp van vele vrijwilligers zijn aanvullend in totaal de resten van 19
bandkeramische huisplaatsen gevonden. Daarnaast bevonden zich in het terrein sporen die dateren in de late prehistorie en Romeinse tijd.
De van bescheiden omvang zijnde opgravingen in 2006, 2012 en 2014 hebben een schat aan gegevens opgeleverd die wederom meer informatie verschaen over de wellicht grootste bandkeramische nederzetting in deze contreien 7000 jaar geleden, in aanvulling op de opgravingen van o.a. Beckers en Modderman tussen 1930 en 1970.
In de afgelopen decennia zijn op de Maashorst een aantal spectaculaire archeologische vondsten gedaan, waaronder vorstengraven uit de vroege ijzertijd, een begraafplaats uit de late prehistorie, het grootste bronsdepot van Nederland uit de Romeinse tijd en een aantal vergeten dorpen uit de middeleeuwen. De rode draad in het bijbehorende verhaal vormt de relatie tussen de Maashorst en haar bewoners. Voegden de jager-verzamelaars en vroegste boeren zich nog naar hun omgeving, in de loop van de tijd gingen de bewoners het landschap van de Maashorst vormen. Men kapte bijvoorbeeld bossen voor de aanleg van akkers, waardoor heidevelden en later ook stuifzanden ontstonden. Die heidelandschappen namen een belangrijke rol in als graasgronden binnen de heidecult, een landbouwsysteem waarin mens en omgeving in evenwicht stonden. Tegenwoordig worden de heidevelden als natuur beschouwd maar feitelijk zijn het eeuwenoude cultuurlandschappen die verwijzen naar de geschiedenis van de Maashorst.
Verleden en toekomst van een bewogen landschap laat de ontwikkeling, de bewoning en het gebruik en betekenis van het landschap van de Maashorst van de prehistorie tot het heden zien. Tastbare herinneringen uit de (pre)historie zijn in het huidige landschap van de Maashorst nog steeds aanwezig. Samen met de bijzondere landschappelijke en aardkundige kenmerken geeft dit rijke cultuurhistorische verleden de Maashorst zijn huidige karakteristieke en unieke identiteit.
Voor dit project is een selectie van deze kleinere bandkeramische opgravingen uitgewerkt en toegankelijk gemaakt voor (aansluitend) wetenschappelijk onderzoek als ook voor een groter publiek; daarnaast is er binnen het project kennisoverdracht geweest op een jongere generatie onderzoekers.
In deze publicatie wordt de rijke onderzoeksgeschiedenis besproken en verslag gedaan van de opgravingen van veertien bandkeramische vindplaatsen in de Graetheideregio alsmede het gebied ten noorden van Maastricht. De (her)analyses van de geselecteerde onderzoeken worden per vindplaats gepresenteerd en in een synthetiserend kader geplaatst. De aandacht gaat daarbij uit naar: nederzettingsstructuur en landschappelijke inkadering (Van Wijk & Amkreutz), de chronologie van het bandkeramisch aardewerk (Van de Velde), het vuursteengebruik en de -herkomst (De Grooth), de stenen werktuigen (Verbaas), het non-bandkeramisch aardewerk (Brounen), het gebruik van oker (Wijnen), en de bandkeramische cultuurgewassen (Bakels).
Als centraal thema wordt aan de hand van genoemde aspecten de bewoningsdynamiek ten oosten en westen van de Maas belicht Onder de algemene noemer van Lineaire Bandkeramiek blijkt een variabiliteit in het gebruik en herkomst van diverse gebruiksgoederen schuil te gaan die groter was dan aangenomen werd en die nu in onze analyses duidelijk naar voren komt.
De ‘vergeten’ onderzoeken van de Bandkeramiek krijgen op deze wijze alsnog de hun toekomende plaats in de onderzoeksgeschiedenis geboden.
Organization for Scientific Research, the National Centre for Cultural Heritage
and the Ministry of Education, Culture and Science. The main aim of this program
was the disclosure of unpublished archaeological research carried out between
1900 and 2000. It has been calculated that over 3500-4000 excavations that
were carried out in this period have never been published. The Odyssey project:
The LBK revisited: ‘forgotten’ research into the Bandkeramik occupation of the Low
Countries aimed to fill in a part of this gap for the early Neolithic farmers in the
Netherlands.
This report is the result of our research. It is mainly written in Dutch, but as
early Neolithic research transcends the Dutch borders we have chosen to provide
a summary of all the chapters of this report. The first 9 chapters (with exception
of chapter 3) have been translated completely as well as the summaries (chapter 27
and 28) and the synthesis (29). The chapters on the 14 excavations (chapter 10-
22) have been summarised with one exception: the excavation at Echt-Annendaal
(chapter 23) which has been fully translated. The specialist report on “archaeobotany”
(chapter 24), “non-LBK pottery” (chapter 25) and “characterisation of red
ochre” (chapter 26) have also been translated completely.
The report has been divided into six parts. Part 1 covers the outline of the
project, regarding methodology, landscape and historical background. Part 2 deals
with the sites on the western bank of the Meuse River. These sites all lie near the
municipality of Maastricht and are part of the Heeswater settlement cluster. Part
3 describes the sites on the eastern bank of the Meuse River, belonging to the
Graetheide settlement cluster. Part 4 covers the excavation at Echt-Annendaal, a
site which lies outside (north of ) the loess cover. Part 5 presents specialist research
on archaeobotany, non-LBK pottery and hematite. A summary of sites lying in the
two settlement clusters is provided in chapters 27 en 28. An elaborate synthesis is
presented in chapter 29.
Figures and tables are presented in the original (Dutch) chapters.
Arkadiusz Marciniak; Ivo van Wijk; Richard P. Evershed
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
The Cultural Heritage Agency provides knowledge and advice to give the future a past.
Over the past years much emphasis in research into the LBK Neolithic has benefited from both isotopic and DNA investigations, which have arguably brought us closer to the lifeways of these early farmers. At the same time these methods have necessarily been aimed at those regions where organic preservation allows them to be effective. To some extent the results of these endeavours have also outmatched the extent to which they have been recoupled to archaeological evidence at the level of sherds, flint and features.
In this contribution it is argued that careful analysis of settlement evidence and patterning also leads to new hypotheses on LBK habitation patterns, exchange and mobility. This has been done for the study area of Dutch and adjacent Belgian Limburg, a loess region on the northwestern fringe of the LBK distribution, with little to no archaeological organical preservation. The analysis has been carried out by synthesizing material from over 90 years of LBK excavations, present in museum collections, provincial depots and with amateur archaeologists. This is resulting in new perspectives regarding settlement structure, pottery traditions and lithic exchange networks, in combination with XRF-analysis of sherds and ochre composition. In general it is complementary to the picture dominated by the well-published large settlement excavations of Geleen, Sittard, Elsloo and Stein, yet the synthesis of this new evidence from old excavations proves to be more than merely ‘scraping the barrel’ and indicates that the view from field archaeology still has a lot to offer. It emphasizes that answering behavioural questions and issues of mobility remains possible with these ‘traditional’ data sources and that new scientific methods may benefit from recursive interaction with the archaeology from the trench.
Met hulp van studenten, amateurs, jonge onderzoekers en iets minder jonge specialisten worden 13 opogravingen opnieuw uitgewerkt. Het odyssee onderzoek behelst niet alleen het opnieuw bekijken en beschrijven van de vele vondsten. We proberen ook de vondsten in hun context te zetten. Dat is voor de meeste opgravingen niet al te moeilijk maar vooral voor de 'oudjes' (opgravingen van voor 1940) blijkt dat moeilijk te zijn. Omdat uitgebreide dagrapporten meestal ontbreken, zijn we afhankelijk van de briefwisselingen tussen diverse personen waar verslag wordt gedaan van de werkzaamheden. Het briefarchief van het RMO bood ons toegang tot de vele brieven die geschreven werden. Verscheidenen hebben al geprobeerd de puzzel van het grachtenstelsel van de Caberg op te lossen (Disch, Louwe Kooijmans en Thanos) en ook wij menen weer een duit in het zakje te mogen doen.
Als afstudeerproject zou ik namelijk bandkeramische 2 sites gaan opgraven in Sittard. Noodopgravingen t.g.v. nieuwbouw aan de opgravingsgrenzen van Modderman.
Bij de eerste blikken over het opgravingsterrein sloeg de schrik mij om mijn hart. Een door regen en sneeuw geteisterd vlak van dolle löss dat bezaait was met puin en leidingsleuven. Daartussen lag ook nog eens een 1A huis perfect geconserveerd werd mij gezegd. Ik kon mijn ogen niet geloven. Ik was weer in Roermond aanbeland. Het deed mij het meest denken aan de Franse loopgraven tijdens de Eerste Wereldoorlog waar menig dissel de frontsoldaten om de oren moet hebben gevlogen.
Volop scepsis toog ik aan de slag en warempel tussen het puin kwam de ene na de andere huisplattegrond tevoorschijn. Hoewel 60% van het totale opgravingsvlak totaal verstoord was, konden de restanten van maar liefst 4 huizen uit de bandkeramiek geborgen worden. Op deze manier werd onder andere de vermoedelijke grens van de nederzetting verder noordelijk geplaatst. Ondanks het puin, bleek het merendeel van de sporen, tegen mijn gevoel in, toch goed bewaard te zijn gebleven. En dat 1A huis dat perfect was geconserveerd…. Ik heb eigenhandig elke paal van dat huis lopen couperen maar dat huis dat stond er! Tot vermaak van Harry Vromen natuurlijk met wie ik samen aan het opgraven was.
Het feit blijft echter staan dat de bandkeramische sporen redelijk ongeschonden onder het puin vandaan kwamen.
Hetzelfde werd vorig jaar wederom zichtbaar tijdens een proefsleuvenonderzoek op en om een fabrieksterrein in Beek. Onder het asfalt, de stol en vulzand kwamen de bandkeramische sporen goed geconserveerd tevoorschijn. Aangezien het glooiende fabrieksterrein niet afgegraven was maar juist aangepast was aan de terreingesteldheid, werden de sporen niet meer aangetast. Het asfalt blijkt juist als een “beschermende” deken te hebben gewerkt.
Onder andere deze waarnemingen tezamen met andere praktijkvoorbeelden werd, toen Archol een verwachtings/beleidskaart voor de gemeente Stein moest maken, als leidraad gebruikt. De gemeente Stein wil namelijk graag binnen de bestaande bebouwde kom inbreiden. Tijdens een inventarisatie van alle archeologische waarnemingen binnen deze gemeente bleek dat er een enorme rijkdom aan archeologische vindplaatsen aanwezig was. En waarschijnlijk ten nadele van de gemeente bleek dat juist binnen de bebouwde kom nog veel aanwezig was. Ons advies was, als gevolg van onze eerdere waarnemingen dat waarschijnlijk onder de nog bestaande huizen en straten nog veel archeologie intact zou zijn.
Een eerste testcase bood zich gelijk aan tijdens de eindpresentatie van de verwachtingskaart. Direct aangrenzend aan de bekende bandkeramische nederzetting van Elsloo werden oude huurwoningen vervangen door nieuwe appartementen. Aangezien de nederzetting niet is begrensd, zouden de sporen onder de weg gewoon moeten doorlopen. Een uitgelezen kans dus om 50 jaar nadat de eerste huizen werden opgegraven wederom onderzoek uit te voeren met nieuwe methoden en nieuwe ideeën.
Het probleem was echter dat de helft van het plangebied was overbouwd en onderkelderd.
We therefore welcome contributions which reflect on:
• the specific social mechanisms which may connect ethnic groups at larger spatial scales
• the role of material culture in sustaining and altering these mechanisms
• the way in which ruptures relate to reorientations of group identities, whether as cause or effect
• the kinds of situation in which new ethnic identities may arise, including, but not being limited to instances of migration
• the extent to which traditions of practice and behaviour are ways of mediating culture change
Contributors are requested to present their research into the aforementioned topics.
Important dates
The deadline for the submission of papers is 15 March 2017
The deadline for early bird registration is 30 April 2017
Organisers: Ivo van Wijk (Archol BV, The Netherlands), Luc Amkreutz (National Museum of Antiquities, The Netherlands), Daniela Hofmann (University of Hamburg, Germany), Fabian Haack (Landesmuseum Württemberg, Germany) and David Fontijn (Leiden University, The Netherlands)
Supervisors: Ivo van Wijk, Luc Amkreutz, Daniela Hofmann and Fabian Haack
Address: http://www.eaa2017maastricht.nl/
More information E-mail: i.vanwijk@archol.nl
23th EAA Meeting Maastricht 2017
Expositie
Vanaf zondag 26 juni 2022 kunt u in het Historiehuis van de Maasvallei een jaar lang een bijzondere expositie over de Bandkeramiekers bezoeken. De expositie met unieke vondsten uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, is ingericht door Ivo van Wijk en Luc Amkreutz (RMO), mede-auteur van een nieuw boek over de Bandkeramische cultuur.