Osobowość analna – typ osobowości, wprowadzony przez Sigmunda Freuda (obok osobowości oralnej i fallicznej)^[1].

Zgodnie z psychoanalityczną koncepcją rozwoju psychoseksualnego, powstaje w wyniku fiksacji podczas fazy analnej w drugim i trzecim roku życia dziecka. Charakterystyczne cechy osobowości analnej skupiają się wokół uporu, uporządkowania i czystości.

W zależności od przebiegu fazy analnej cechami osobowości, które mogą się rozwinąć w tej fazie są^[2]:

• oszczędność, skąpstwo i sknerstwo np. odmawianie sobie wielu rzeczy, na które można sobie pozwolić;
• porządek, rzetelność, punktualność;
• pedantyzm i sztywność (uznawanie każdej wypowiedzi jako poważną, bez charakteru żartobliwego);
• upór;
• skłonność do perseweracji – zaburzenie psychiczne, polegające na powtarzaniu tych samych słów lub ruchów^[3];
• kolekcjonowanie i przywiązanie do przedmiotów;
• nieustanna irytacja, brak dobrego nastroju, nieumiejętność cieszenia się życiem;
• zachowywanie dystansu i podejrzliwości wobec innych ludzi;
• impulsywność, agresja i sadyzm (społeczny i seksualny);
• wrogość i opryskliwość;
• tendencja do tyranii i dyktatury;
• gloryfikowanie systemu kar oraz dyscypliny;
• nieumiejętność spontanicznego działania;
• narcyzm;
• produktywność i twórczość np. artystyczna, rzeźbiarska;
• szlachetność, filantropia oraz umiejętność radzenia sobie w realnym życiu.