विश्व बैङ्क
 World Bank logo | |
| आदर्श वाक्य | विश्वलाई गरिबी मुक्त बनाउन कार्यरत |
|---|---|
| गठन | जुलाई 1945 |
| प्रकार | Monetary International Financial Organization |
| कानुनी वैद्यता | सन्धि |
| प्रधान कार्यालय | वासिङ्टन, डी.सी., अमेरिका |
सदस्यता | १९० राष्ट्र (IBRD)[१] 173 countries (IDA)[१] |
प्रमुख व्यक्ति |
|
मूल सङ्गठनहरू | विश्व बैङ्क समुह |
| वेबसाइट | worldbank |
विश्व बैंक अन्तर्राष्ट्रिय वित्तीय संस्था हो जसले पूँजीगत परियोजनाहरू सञ्चालन गर्ने उद्देश्यले कम र मध्यम आय भएका देशका सरकारहरूलाई ऋण र अनुदान प्रदान गर्दछ। विश्व बैंक अन्तर्राष्ट्रिय पुनर्निर्माण र विकास बैंक (आईबीआरडी) र अन्तर्राष्ट्रिय विकास संघ (आईडीए) को सामूहिक नाम हो, जुन विश्व बैंक समूहको स्वामित्वमा रहेको पाँच अन्तर्राष्ट्रिय संगठनहरू मध्ये दुई हो। यसको स्थापना सन् १९४४ को ब्रेटन वुड्स सम्मेलनमा अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष सँग मिलेर भएको थियो। ढिलो सुरुवात पछि, यसको पहिलो ऋण फ्रान्सलाई सन् १९४७ मा थियो। सन् १९७० को दशकमा यसले विकासोन्मुख देशहरूलाई ऋण दिने कुरामा ध्यान केन्द्रित गर्यो र सन् १९८० को दशकमा यो अभियानबाट टाढा रह्यो। विगत ३० वर्षदेखि यसले गैरसरकारी संस्था र वातावरणीय समूहहरूलाई आफ्नो ऋण पोर्टफोलियोमा समावेश गरेको छ। यसको ऋण रणनीति संयुक्त राष्ट्र संघको दिगो विकास लक्ष्यहरू, साथै वातावरणीय र सामाजिक सुरक्षा उपायहरूबाट प्रभावित छ।
सन् २०२२ सम्म विश्व बैंकको अध्यक्ष र २५ कार्यकारी निर्देशकहरू, साथै २९ विभिन्न उपाध्यक्षहरू छन्। आईबीआरडी र आईडीएमा क्रमशः १८९ र १७४ सदस्य देश छन्। अमेरिका, जापान, चीन, जर्मनी र बेलायतसँग सबैभन्दा बढी मतदान गर्ने शक्ति छ । विकासोन्मुख देशहरूमा गरिबी कम गर्नका लागि बैंकले ऋण दिने लक्ष्य राखेको छ। बैंकले धेरै विश्वव्यापी साझेदारी र पहलहरूमा संलग्न छ, र जलवायु परिवर्तनलाई सम्बोधन गर्ने दिशामा काम गर्ने भूमिका लिन्छ । विश्व बैंकले धेरै प्रशिक्षण शाखाहरू सञ्चालन गर्दछ, र यसले स्वच्छ वायु पहल र संयुक्त राष्ट्र विकास व्यवसायसँग काम गर्दछ। यो खुला डाटा पहल भित्र काम गर्दछ र खुला ज्ञान भण्डार होस्ट गर्दछ।
विश्व बैंकको मुद्रास्फीतिलाई बढावा दिने र आर्थिक विकासलाई हानि पुर्याउने विषयमा आलोचना गरिएको छ। सन् १९८८ र २००० मा विरोध प्रदर्शन पनि भएका थिए। कोभिड-१९ महामारीको सामना गर्न बैंकको शासन र प्रतिक्रियाको आलोचना पनि भएको छ। राष्ट्रपति डेभिड मालपासले जलवायु परिवर्तनको वैज्ञानिक सहमतिलाई चुनौती दिँदै कडा आलोचनाको सामना गर्नुपरेको थियो। उनलाई अजय बाङ्गाले जलवायु कार्यको समर्थन गर्दै प्रतिस्थापन गरेका थिए।