ဘာသာမန် (ဝါ) အရေဝ်မန် (အၚ်္ဂလိက်: Mon Language, ဗၟာ: မွန်ဘာသာစကား) ဂှ် ဒှ်ဂကောံအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် (Austroasiatic language) မဒှ် အရေဝ်တမ်မူလ ရးအာရှအဂၞဲမွဲရ၊၊ ဂကောံအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မဟီုဂးဒၟံင် ပ္ဍဲၝောအ်ဒေသအာရှအဂၞဲတုဲ ပ္ဍဲအိန္ဒိယ၊ ဘင်္ဂလာဒေသ်၊ နဳပဝ် ကေုာံ ဒေသပယျဵု ဍုင်ကြုက် လပါ်သၠုင်ကျာလေဝ် ပြးဇး နွံဒၟံင် ညိညကီုရ၊၊ ဂကူမဟီုအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် သီုဖအိုတ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နွံ (၁၆၈) ဂကူကီုလေဝ် ဆဂကူ ဗဳယေတ်နာမ်၊ ဂကူခမေန် ကေုာံ ဂကူမန်တအ်ဟေင် မၞုံကဵု ရာဇဝင် မဇၞော်လှဲလးရ၊၊

အရေဝ်မန်တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဇၞော်မောဝ်ကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲအခိင်ၜိုတ် မလောန်ကၠုင် သၞာံ ၅၅၀၀ သၞာံ အခိင် ဂကူမန်ကဵု ဂကူခမာ စပြးဇးရေင်သကအ် ဟီုမာန်ရ၊၊ နူအခိင်ၜိုတ် အေဒဳ (၃) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် စုက်လုက် ကုဂကူအန္ဒိယတုဲ လွဳစ မအက္ခရ်ညးတအ်တုဲ ဖန်ဗဒှ်ပတိုန် လိက်ဂကူဇကုရ၊၊ ရံင်ကဵု ပရေင်ယေန်သၞာင်မၞိဟ်တုဲ ဂကူမန် မစချူလိက် ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်အခိင်ၜိုတ် အေဒဳ ၃ ဗွဝ်ကၠံမဒှ်မာန်ရ၊၊ (ဆဂး လိက်တၟအ် ၜိုတ်မဂွံဆဵု နကဵုဘာသာမန်ဂှ် ပ္ဍဲအေဒဳ ၆ ဗွဝ်ကၠံ) ဂကူမန် ပ္ဍဲခေတ်ဒွါရဝတဳ (လၟုဟ်ဒၞာဲဍုင်သေံထာဲ ကဵု ဍုင်လဴ) ကေုာံ ဒၞာဲဍုင်ဗၟာ လၟုဟ်ရ၊၊ အရေဝ်မန်တ္ၚဲဏအ် စနူကဵု အေဒဳ (၃) ဗွဝ်ကၠံဏအ် ဟီုဂွံရ၊၊

လိက်မန် ခေတ် (၆) ဗွဝ်ကၠံဂှ် နကဵု ဗီုပြင်အက္ခရ် လိက်မန်ဒွါရဝတဳဂှ် တၞဟ်ခြာကဵု ခေတ်သဓီု ကဵု ဗုကာံ တၟာဂလိုင်ကီုလေဝ် ရံင်ကဵု မဝေါဟာရတအ် တုပ်ရေင်သကအ်တုဲ စၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် မွဲခေတ် မကော်စ အရေဝ်မန်တြေံ ဂွံရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန် ခေတ်အကြာ အေဒဳ ၆- ၁၂ ဗွဝ်ကၠံ ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မန်တြေံ မစၟတ်သမ္တီကေတ်မာန်ရ၊၊ အရေဝ်မန်လဒေါဝ်ဂှ် စနူ ၜိုတ် (၁၂-၁၅) ဗွဝ်ကၠံ မဒှ်အခိင် တၠညးမိစောဗု ဓမာန်ညး သၟိင်ဓမ္မစေတဳတုဲ လိက်ကြဴနူဂှ် ၁၅-၁၉ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဒှ် မန်တၟိ မြဴသာ်ဝွံ ပါ်ဂွံရ၊၊

ဂကူမန်ဂှ် ဒးဒုင်ဘဲပၞာန် ကုဗၟာမဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ပရေင်အရေဝ် လိက်မန်လေဝ် ပြံင်နှဴကုဗၟာ ဗွဲမဂၠိုင်ကီုရ၊၊ ဂကူမန် မဒးဒုင်ဘဲပၞာန် အံင်ဇေယျ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ၁၇၅၇ ဂှ် သီုဒးဒုင် ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူကီုတုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ဍန်လျစှ်ေအာ စဵုကဵုကြပ်ကၠက်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန်ဂွံ နွံစ ၜိုတ် ဒစာံ ကိုဋ်ဒှ်ရ၊၊ အကင

ဘာသာမန် (ဝါ) အရေဝ်မန်ဂှ် ဒှ်ဂကောံအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ်

(Austroasiatic language) မဒှ် အရေဝ်တမ်မူလ ရးအာရှအဂၞဲ၊၊ ဂကောံအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မဟီုဂးဒၟံင် ပ္ဍဲၝောအ်ဒေသအာရှအဂၞဲတုဲ ပ္ဍဲအိန္ဒိယ၊ ဘင်္ဂလာဒေသ်၊ နဳပဝ် ကေုာံ ဒေသပယျဵု ဍုင်ကြုက် လပါ်သၠုင်ကျာလေဝ် ပြးဇး နွံဒၟံင် ညိညကီုရ၊၊ ဂကူမဟီုအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် သီုဖအိုတ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နွံ (၁၆၈) ရ၊၊ 

မဂွံစၟတ်သမ္တီ ဂကောံဂကူမွဲဂကောံတုပ်ဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုတၠုင်လအာ အရေဝ်ရ၊၊ ဂကူသြသထြောအေရှတေတ်တအ်ဂှ် နွံကဵု ရမ္သာင်ၜါ ရမ္သာင်ဇြိုင် ကဵု ရမ္သာင်သာ ဥပမာ က (ရမ္သာင်သာ)၊ ရမ္သာင်ဇြိုင် ဒၞာဲက ဂှ် ဂ၊၊ ရမ္သာင်သာဂၠိင် ခ ဂှ် ကာလဒှ်အာ ရမ္သာင်ဇြိုင်ဂၠိင်မ္ဂး ဒှ်အာ ဃ၊၊ ညံင်ရဴ ဂကူမစုက်ကဵုဂကောံဂကူဂှ် ဂကူတိဗက်တဝ်ပါမာတအ် မၞုံကဵု ရမ္သာင်တိုန်စှ်ေဂှ် ပ္ဍဲဂကူသြသထြောအေရှတေတ် တအ် ဟွံမဲရ၊၊ တုဲပၠန် တၟေင် ရမ္သာင် ဂကူ သြသထြောအေရှတေတ် မွဲပၠန်ဂှ် ဒဒှ်မၞုံကဵု ရမ္သာင်မထတ် ရမ္သာင်ဇြိုဟ်တုဲ ပတိတ်ရမ္သာင် နကဵု ပိဗီု လ္ၚဵု ပန်ဗီုရ၊၊ နကဵုမန်မ္ဂး ပတိတ်ရမ္သာင် ပန်ဗီု (က ခ ဂ ဃ)၊၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ မအရေဝ်တမ် ဗီုကဵုမဂၞန်တအ်ဂှ် တုပ်ရေင်သကအ်ရ၊၊

ဥပမာ မအရေဝ် ဗွဲသၟဝ်ဝွံ သိဒ်ဝေလ် ကဵု ရော လ္ၚတ်ဂကောံဂကူသြသထြောအေရှတေတ်တုဲ ညးတအ် ဖန်ဗဒှ်တိုန် အရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ်-တမၠာ (Proto-Austroasiatic lexical proto-forms) ဂှ် မအရေဝ် လ္ၚဵုဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဏအ်ရ၊၊

·       *klɔʔ ‘all’ (အိုတ်) ·       *tum ‘all’ (အိုတ်သီု) ·       *bɔh, *buːh ‘ashes’ (ဗံင်) ·       *buŋ ‘belly’(ဗုင်) ·       *kluŋ ‘middle’ (လဒေါဝ်) ·       *ciːm, *ceːm ‘bird’ (ဂစေမ်) ·       *kap ‘to bite’ (ကိတ်) ·       *kat ‘to bite’ (ကိတ်) ·       *saːm ‘to bleed’ (ဆီ) ·      *ɟhaːm, *(b/m)haːm ‘to bleed’ (ဆီတိတ်) ·       *cʔaːŋ ‘bone’ (ဇုတ်) ·       *toːh ‘breast’ (တှ်) ·       *coːh ‘to ignite’ (စံင်)

·      *tɔːt, *tuːt ‘to ignite’ (တူ) ·       *-rsiːm ‘finger-nail’(သၞေမ်) ·       *rməl ‘cloud’ (မတ်ဗြဲ) ·       *ʔuːt ‘cloud(y)’ (ဗြဲအု) ·       *truh ‘to arrive’ (စိုပ်) ·      *kceːt ‘to die’ (ချိုတ်) ·       *ʔuək ‘to drink’ (သုင်) ·       *tiʔ ‘earth’ (တိ) ·       *caːʔ ‘to eat’ (စ) ·       *mat ‘eye’ (မတ်) ·       *mɔːh, *muːh, *muːs ‘nose’ (မုဟ်) ·      *muəj, *moːj ‘one’ (မွဲ) ·       *ʔiːʔ ‘person’ (ညး)

·       *mraʔ ‘person’ (မၞိဟ်) ·      *glɔːŋ ‘road, way’ (ဂၠံင်) ·       *riəs ‘root’ (ရိုဟ်) ·      *jɔl ‘to see’ (ဆဵု) ·      *tiək ‘to lie down, sleep’ (တိက်) ·       *ŋaːj ‘to speak’ (ဂး) ·      *s(ʔ)maɲ ‘star’ (သၞံင်) ·       *tmɔʔ ‘stone’ (တၟအ်) ·      *tŋiːʔ ‘sun, day’ (တ္ၚဲ) ·       *sntaʔ ‘tail’ (ဗတ) ·       *k(-)duər ‘wife’ (ကန္တဝ်/ဗြဴ) ·       *-ŋaːr ‘yellow’ (ဍာ်မိတ်)

အရေဝ်မန်ဂှ် မွဲအခိင်တေအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ဒှ် ဂကောံအရေဝ် မန်-ခမာ ကီုလေဝ် ဗွဲကြဴဏအ် အစာဘာသာဗေဒတအ် ဂွံတီကေတ် ဂကောံဂကူ မုဏ္ဍ (Munda) ကဵု နိဂဝ်ဘာရေသ (Nicobarese) မၞုံဒေသတၞဟ်တအ်လေဝ် မဆက်စပ် ဒၟံင် ကုအရေဝ်မန်-ခမာကီုတုဲ စၞးဂကောံအရေဝ်မန်-ခမာဂှ် ညးခုတ် ယၟုတၟိ သြသထြောအေရှတေတ်ရ၊၊ ညးပါ်လဝ် နူတမ်ဝါဒိ ၜိုတ်ဘဳစဳ ၆၃၀၀ (၈၃၀၀ သၞာံ မတုဲကၠုင်)ဂှ် နူဂှ် ပါ်တိတ်အာ မွဲက္ဍိုပ် ညးမကော်စ နိဂဝ်ဘာရေသ မဒှ်ဂကူ ဖျုန်လမ္စံက် မမံင် ပ္ဍဲတကအ်ဂမၠိုင်၊ ၜိုတ် ဘဳစဳ ၄၆၀၀ ဂှ် ပါ်တိတ်အာ ဂကူမဏ္ဍ မွဲက္ဍိုပ် မၞုံဒေသ ဍုင်အိန္ဒိယ လပါ်ပလိုတ်၊ ၜိုတ် ဘဳစဳ ၄၂၈၀ ဂှ် ဂကောံမန်-ခမာ မဒှ်ဂကူ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသ အာရှရးအဂၞဲတအ်ရ၊၊ ၜိုတ် ဘဳစဳ ၃၉၅၀ ဂှ် ပ္ဍဲဂကောံမန်-ခမာတအ်ဂှ် ကလေင်ပါ်တိတ်အာ ၜါဂကောံ။ မွဲလပါ်ဂှ် ဗွဲကြဴ ဒှ် အရေဝ်ဂကူပလံင်၊ ဝ၊ ဗဳယေတ်နာမ်တုဲ မွဲလပါ်ဂှ် ဗွဲကြဴ ဒှ်အာ ဂကူမန်၊ ခမေန်တအ်ရ၊၊ ဂကောံၜါဏအ် ကလေင်ပါ်ပၠန်ဂှ် ၜိုတ် ဘဳစဳ ၃၅၀၀ လပါ်လက္ကရဴညိ ဒှ်မာန်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန် တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မဇၞော်တိတ် နူဂကောံမန်-ခမာ နူၜိုတ်ဘဳစဳ ၃၅၀၀ တေအ် ဟီုမာန်ရ၊၊

နူကဵု မန်ကဵုခမာ စပါ်ရေင်သကအ် ပ္ဍဲဘဳစဳ ၃၅၀၀ စဵုကဵု မစိုပ်ခေတ် စချူလိက် အေဒဳ (၃) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဟိုတ်နူ ဟွံမဲ ကုလိက်ဏီတုဲ မအရေဝ်ဝေါဟာရတအ် ဂွံလ္ၚတ်စ ဝါတ်ဒၟံင်ရ၊၊ အရေဝ် ပ္ဍဲအခိင်ဏအ်ဂှ် ကော်ခဴစ မန်တမၠာ (Proto-Mon) ရ၊၊

ပ္ဍဲၜိုတ် အေဒဳ (၁) ဂှ် ဂကူမန်တအ် စစုက်လုက် ကုအိန္ဒိယတုဲ ကေတ်အက္ခရ် အိန္ဒိယတုဲ ပ္ဍဲၜိုတ် အေဒဳ (၃) ဗွဝ်ကၠံ စချူကၠုင် လိက်ရ၊၊ ရံင်ကဵု ပရေင်ယေန်သၞာင်မၞိဟ်တုဲ ဂကူမန် စချူလိက်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်အခိင်ၜိုတ် အေဒဳ (၃) ဗွဝ်ကၠံ ဒှ်မာန်ရ၊၊ (ဆဂး လိက်တၟအ် ၜိုတ်မဂွံဆဵု နကဵုဘာသာမန်ဂှ် ပ္ဍဲအေဒဳ ၆ ဗွဝ်ကၠံ) ဂကူမန် ပ္ဍဲခေတ်ဒွါရဝတဳ (လၟုဟ် ဒၞာဲဍုင်သေံထာဲ ကဵု ဍုင်လဴ) ကေုာံ ဒၞာဲဍုင်ဗၟာ လၟုဟ်ရ၊၊ အရေဝ်မန်တ္ၚဲဏအ် စနူကဵု အေဒဳ (၃) ဗွဝ်ကၠံဏအ် ဟီုဂွံရ၊၊ လိက်မန်ခေတ် အကြာ အေဒဳ ၆၀၀ - ၁၀၀၀ မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဒွါရဝတဳ ကေုာံ သဓီုတအ်ဂှ် ကဵု လိက်မန် အကြာ ၁၀၀၀ - ၁၂၀၀၀ မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲသဓီု ကဵု ဗုကာံတအ်ဂှ် နကဵုဗီုပြင် မအက္ခရ် ၜိုန်ရ တၞဟ်ခြာတဴ ဗွဲမလောန်ကီုလေဝ် နကဵုအရေဝ် ဥပမာ မအရေဝ် ဂၠဴ လိက်တၟအ်ကျာ်ဖရပထုံ အေဒဳ ၆၀၀ ကဵု လိက်တၟအ်ဗုကာံ အေဒဳ ၁၂ ဗွဝ်ကၠံ ချူ ဇ္လောဝ် တုပ်ပ်ရ၊၊ ညံင်ရဴသာ်ဂှ်ကီု ထပှ်စှော် (ဒုံပေါဟ်စွသ်)၊ ဘာ (ဝိဟာရ်)၊ သၟာလှ်ေ သၟာဒယှ်ေ (ရန်လေဟ် ဇိဇိဟ်) တုပ်ရေင်သကအ်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ မန်တြေံ (Old Mon) ဂှ် မိက်ဂွံစၟတ်သမ္တီ နူအေဒဳ ၆၀၀ စဵုကဵုစိုပ် အေဒဳ ၁၂၀၀ ရ၊၊

ဍုင်မန်ဒွါရဝတဳဂှ် ဒးဒုင် ပလီုကု ခမေန်တုဲ စိုပ်သၞာံၜိုတ် အေဒဳ ၁၀၀၀ ဂှ် လိက်မန် နူဒေသဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် အောန်အာကွေဟ်ဟ်ရ၊၊ စၞးလိက်မန်ဂှ် လိက်ခမေန် လုပ်ကေတ်ထောအ်ဒၞာဲရ၊၊ လပါ်ဍုင်သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ ကဵု ဍုင်ဗုကာံဂှ် လိက်မန် ဇၞော်ဒၟံင်ဖိုဟ်ရ၊၊ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲခေတ် သၟိင်ကျာန်သေတ်တာဂှ် ၜိုန်ရ ညးဒှ် ဂကူဗၟာမွဲကီုလေဝ် အတိုင်အသိင်အဝဵုသြဇာညးဇၞော်ဂှ် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဟိုတ်နူလိက်မန်ဂှ် ဒှ်လိက်စကာရုင် ဒှ်လိက် မၞိဟ်မစကာဂၠိုင်တုဲ ဂွံဆဵုကေတ် လိက်တၟအ် မချူလဝ် ဗီုမန် ဂၠိုင်အိုတ်ရ၊၊ လိက်မန် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် သဒ္ဒါကီု၊ ဝေါဟာရဂမၠိုင်ကီု ကဆံင်သၠုင်အိုတ် ဟီုမာန်ရ၊၊ ဒၞာဲမအရေဝ် မန် ဟွံမဲတအ်ဂှ် လွဳစ မအရေဝ် သံသကြိုတ်/ပါဠိတုဲ ဖန်ဗဒှ်ပတိုန် အရေဝ်မန်ရ၊၊ မအရေဝ်လ္ၚဵု မအက္ခရ်မန်ဂှ် တြေံလောန်အာ မၞိဟ်စကာအောန်တုဲ တောဲဖျပ်လဝ် နကဵုပါဠိတုဲ ချူစုတ်လဝ်ရ၊၊ ဥပမာ အရေဝ် ရုံလောသ် ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန် ကြပ်ကၠေအ်ဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်(၁၂)ဗွဝ်ကၠံတုဲ ကရောမ်မွဲစွံကု ရုံလောသ်ဂှ် ညးတောဲဖျပ်စုတ် ကလျာဏမိတ္တ ရ၊၊ နကဵုဗီုဏအ် အဓိပ္ပါယ် ရုံလောသ် (မိတ်သဟာဲမချာဲ)ဂှ် ဂွံတီကေတ်ရ၊၊

အတိုင်ဝင်မ္ဂး သၟိင်အနဝ်ရထာ (အနုရုဒ္ဓ) ကၠုင်ဗတိုက် ဍုင်သဓီုတုဲ သီကေတ်ဏာ တၠပညာဂကူမန် နူဍုင်သဓီုတုဲ လိက်ပတ်မန် စိုပ်အာ ပ္ဍဲဗုကာံတုဲ ဇၞော်မောဝ်လဝ် ပ္ဍဲဗုကာံရ၊၊ ဆဂး ဒုင်သဇိုင် ကုသက်သဳဝင်တၟိ မပ္တံ ဗီုမအရေဝ်မန် မလုပ်စိုပ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဂကူနာနာဂှ်ကီု သက်သဳလိက်တၟအ် ဗီုကဵု လိက်တၟအ်မန် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကျောက်ဆည်း၊ လိက်ဍိုတ် မဂွံဆဵုကေတ် နူပၞက်ကျာ်စေတဳမွဲ ပ္ဍဲကွာန်ကျွန်းတော်ကျွန်းဂှ်ကီု ဒဒှ်ရ ဂကူမန် လိက်မန် မၞုံဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသတတ္ထဒေသ (ဒေသအညင် / အညာဒေသ)ဂှ် ကၠာနူခေတ် သဓီု ဟွံဂွံလီုဏီဂှ် ဂွံတီကေတ်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ တၠပညာဇၞော် ဗီုကဵုအစာဝင် မစ္စတာလုတ် ညးချူလဝ် ပ္ဍဲလိက် Old Kyaukse and the Coming of the Burmans (1959) ဂှ်ကီု ဗိုလ်မှူဘရှင် မချူလဝ် ပ္ဍဲလိက် အနော်ရထာအရင်က မြန်မာနိုင်ငံ ဂှ်ကီု၊၊ ညးတအ်ဟီု ပ္ဍဲဒေသတတ္ထဒေသ (ဍုင်ဗၟာ လပါ်လတူ)ဝွံ ဂကူမန်တြေံတအ် တန်တဴမံင်ကၠုင်လဝ် နူတမ်တေအ်ရ၊၊ ဗွဲကြဴ ဂကူပျူတအ် လုပ်စိုပ်ကၠုင်တုဲ ဒၞာဲအကြာ ဍုင်မန်ရာမည ကဵု ဍုင်မန်တတ္ထဒေသဂှ် ညးတအ် ပတန်ဍုင်သိသိတ် (သရေခေတ္တရာ)၊ ကြဴနူဂှ်ညိ ဂကူဗၟာတအ် လုပ်စိုပ်ကၠုင်တုဲ တန်တဴအာ အကြာဂကူမန်တအ်ရ၊၊ အရေဝ်ဝေါဟာရမန်ဂမၠိုင်လေဝ် ညးတအ်လွဳစရ၊၊ ဗွဲကြဴဏအ် ဂကူဗၟာတအ် ဓလီုပၠံင်ကေတ်အဝဵု နူမန်တုဲ လအ်ညိ ဂကူမန်လေဝ် ကၠေအ်ကၠက်အာရ၊၊

သၞာံ ၂၀၁၃ ဂှ် ပ္ဍဲမြစ်သား ဂွံဆဵုကေတ် လိက်တၟအ် မချူလဝ် ဗီုသံသကြိုတ်၊ ဗီုပါဠိ၊ ဗီုမန်၊ ဗီုပျူ ပန်ဘာသာရ၊၊ လိက်တၟအ်ဂှ် ထကးလီုလာ်ကွေဟ်ကွေဟ်ရ၊၊ ပ္ဍဲမုက်ဗီုပါဠိဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ယၟုသၟိင်ဍုင်ဗုကာံ မဇ္ဇဒေဝ၊ မဟဗ္ဗဎိပဇြန္တဒေဝ၊ ဗဇြိဘရဏဒေဝ၊၊ မဇ္ဇဒေဝဂှ် ဒှ်အပါနော်၊ မဟဗ္ဗဎိပဇြန္တဒေဝ ဂှ် ဒှ်မအံက်တုဲ ဗဇြိဘရဏဒေဝဂှ် ဒှ်ကောန်ရ၊၊ ယၟု ဗဇြဘရဏဒေဝဂှ် ပ္ဍဲလိက် ကျာ်တိတၞဟ်လေဝ် ကေင်ဆဵုဒၟံင်ကီုတုဲ ညးဂမၠိုင် စၟတ်သမ္တီလဝ် ညးဂှ် ဒှ်သၟိင်စောလူး မဒှ်ကောန် သၟိင် အနုရုဒ္ဓဒေဝ (အနော်ရထာ) ရ၊၊ ပ္ဍဲလိက်ဏအ် ညးဂှ် ဒှ်ကောန်သၟိင် အနုရုဒ္ဓဒေဝ ဟွံသေင်ဂှ် ဂွံတီကေတ်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ လတူ လိက်ဝင် မဒုင်သဇိုင် ကုလိက်ဝင် ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်တော်ကြီး၊ မှန်နန်းရာဇဝင် မဟီုလဝ် သၟိင်အနဝ်ရထာ မအာသီကေတ် ဍုင်သဓီုတုဲ ဂကူမန် မစိုပ်အာ ဍုင်ဗုကာံဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် ဂလာန်သၟာန် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ရ၊၊

တုဲပၠန် လိက်တၟအ် ကျာ်မနုဟဝ် နကဵုဘာသာဗၟာ မဂိုင်ဒိပ်လဝ် ပ္ဍဲတိုက်ရုင်လိက်တၟအ် နန်မာန္တလေဂှ်လေဝ် မချူလဝ် ပရူဒဒှ် သၟိင်မနုဟဝ် နူဍုင်သဓီု ဒးဒုင်ရပ်ဏာ စိုပ်အာဗုကာံတုဲ သွံလစိန်တုဲ ဒက်ပတန်လဝ် ကျာ်မနုဟဝ်၊ ရာဒၞာ ဘဝအဆက်ဆက် ဘဝသၟိင်ဟေင် ကဵုဂွံဒှ်ညိ၊ ဘဝမကျညး လ္ပကဵုဒှ်ညိ၊ ဂှ် ကာလလ္ၚတ်ရံင် ဗီုပြင် မအက္ခရ်ကီု၊ တၠုင်လအာ မအရေဝ်ကီုဂှ် ဒှ်ဒၟံင် လိက်ခေတ်ဗုကာံ ဟွံသေင်၊ မအက္ခရ်လ္ၚဵု စကာလဝ် ညံင်မအက္ခရ်ခေတ်ဗုကာံ၊ မအက္ခရ်လ္ၚဵု ဗွဲတၟေင် အက္ခရ် (ရ) ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် မအက္ခရ် ခေတ်ကုံဗင် (၁၈) ဗွဝ်ကၠံတုဲ နာဲဗဳထဝ် မန်ဇြာ ဟီု ဒဒှ်ရ လိက်ဝွံ ဒှ်လိက်တၟအ် မကၠောန်ကေတ်တ် သွက်ဂွံပခိုင်ကဵု ပေါမ်အာဂီု ပရူသၟိင်အနဝ်ရထာ မဂွံမာန်ဏာ ဍုင်သဓီုရ၊၊ ဒှ်လိက် မချူလဝ် ပ္ဍဲခေတ် ဘိုးတော်ဘုရား ကာလညးတအ် မချူလိက်ဝင်တၟိ မှန်နန်းရာဇဝင် ရ၊၊ ရန်တၟအ် ဘိုးတော်ဘုရား ဂွံချူလိက်ဝင်ဂှ် ရန်တၟအ်ကဵု ဂွံကလေင်ဆဝ်မ္ၚုဟ် စိုတ်ဓါတ်ဆာန်ဂကူဗၟာ ကြဴနူ အင်္ဂလိက် သီဂွံအာ ဍုင်ဒေသသကုတ်လပါ်သၟဝ်တုဲရ၊၊

ဘုတ်ကျာ် ပ္ဍဲဍုင်ဗုကာံ ဗွဲတၟေင် ဘုတ်ကျာ် (မြင်းကပ္ပါ ဂူပြောက်ကြီး) ဂှ် ညးချူလဝ် ဗီုဝင်သာသနာကျာ် မပြးဇးကၠုင် ခေတ်အဆက်ဆက် သီုရုပ် သီုလိက် နကဵုဘာသာမန်ရ၊၊ သီုကဵု ပရူမကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲဍုင်သဳရိလင်္ကာ ပ္ဍဲအခိင် မပတန်ကျာ်ဂှ် ပရူသၟိင်သိင်္ဃိုရ် ဗီုမစဵုဒၞာသာသနာကျာ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကျာ်ဂှ်ရ၊၊ ပရူသၟိင်အနဝ်ရထာ မနိမန်နင် ပိဋကတ်ပိ နူသဓီု မကေတ်မာန် လတူလကျာ်အရည်ကြီးတအ်ဂှ် ဟွံဂွံဆဵုကေတ်ရ၊၊ ပရူမဆေင်ကဵု သာသနာ ကိစ္စဇၞော်ဂလိုင်ဏအ် ဟွံဗၟံက်ထ္ၜးလဝ်၊ စၞးဂှ် ချူလဝ် ပရူမကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲဍုင်သဳရိလင်္ကာဂှ် ထေက်ကဵု ဒးချပ်ရ၊၊ ဟိုတ်နူဟွံကေင်ဒှ်လဝ်တုဲ ဟွံဗၟံက်ထ္ၜး ဒှ်မာန်ရ၊၊

ရံင်ကဵု သက်သဳ လိက်တၟအ် မြစ်သား ဂှ်ကီု၊ ရံင်ကဵု လိက်မန် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဒေသဂှ် ကၠာဍုင်သဓီု ဟွံဂွံလီုဂှ်ကီု၊ ရံင်ကဵု ဗီုရုပ် ကေုာံလိက် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ မြင်းကပ္ပါ ဂူပြောက်ကြီးဂှ်ကီု၊ ရံင်ကဵု လိက်တၟအ် ပတောအ် မကၠောန်ကေတ်အတေင် သွက်ဂွံ ပခိုင်ကဵု ဝင်အနဝ်ရထာဂှ်ကီုတုဲ နာဲဗဳထဝ် မန်ဇြာ ညးဒစဵုဒစး လညာတ်မ္ဂး ဍုင်သဓီု မကျပၞာန်တုဲ ပိဋကတ်မန် နူသဓီု မစိုပ်အာ ဍုင်ဗုကာံတုဲ လိက်မန် ဇၞော်မောဝ် ပ္ဍဲဗုကာံရ၊၊ ညးထံက်ဂလာန် လတူ လညာတ် တၠပညာဝင်ဇၞော် မစ္စတာလုတ် ကဵု ဗိုလ်မှူဘရှင် မဟီုလဝ် ဒဒှ်ရ ဒေသဗုကာံဝွံ ဒှ်လဝ် ဒေသမန်တုဲ ဂကူဗၟာတအ် လုပ်ကၠုင်တုဲ ဗွဲကြဴ အုပ်ဓလီုကေတ်ထောအ် ဂကူမန်တအ်ဂှ်ရ၊၊ နာဲဗဳထဝ် မန်ဇြာ ညးရံင်ကဵု သက်သဳဗွဲလတူတုဲ ညးဟီု ပ္ဍဲဍုင်ဗုကာံဂှ် စဵုကဵု စိုပ် လထက်သၟိင် ကျာန်သေတ်တာ (ၐြဳတြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇ) ဂှ် ဒှ်လဝ် ဍုင်မန် သၟိင်ဨကရာဇ် ဂကူမန် ဖအိုတ်ရ၊၊ ဂကူဗၟာတအ် ဂၠိုင်ကၠုင်တုဲ ပ္ဍဲနန် ပ္ဍဲသကိုပ်ပၞာန်တအ်ဂှ် ဂကူဗၟာ ပါကၠုင်တုဲ ညးရံင်ကဵု ယၟုမ္ဂး ကျန်စစ်သား ကျန် ဂှ် မဒှ်အရေဝ်မန် က္လန် မဂွံအဓိပ္ပါယ် သကိုပ်ပၞာန်တုဲ သကိုပ်ပၞာန် ကျာန်သေတ်တာဏအ် သီကေတ် အဝဵုဍုင် နူသၟိင် ဗဇြဘရဏဒေဝ မဒှ်ဂကူမန်ရ၊၊ တၞောဝ်သၟိင်မန် နကဵုယၟု မအိုတ်ကဵု ဒေဝ ဂှ်လေဝ် အိုတ်အာ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ်ရ၊၊ စၞး ဒေဝ ဂှ် ဒှ်အာတၞောဝ်သၟိင် ဓမ္မရာဇ ရ၊၊ ရံင်ကဵု ယၟု ဗဇြဘရဏဒေဝ မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထဝါဲတုဲ၊ ဒေသရာမည ကေုာံ သဓီုဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲဗုကာံ ကၠာနူ သၟိန်ကျာန်သေတ်တာ လေဝ် ဒှ်မာန်ရ၊၊  ပ္ဍဲအခိင် သၟိင်ကျာန်သေတ်တာဂှ် ဒြဟတ်ဍုင်ဗုကာံဇၞော် အဝဵုဇၞော်တုဲ သြိုင်နန်တၟိတအ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ၊၊ ရံင်ကဵု လိက်တၟအ်ကျာ်ယှိုဲသဳခုင် မချူလဝ် ပရူညး ဒဒှ်ရ ညံင်ညးဍုင်ကွာန်တအ် ဂွံစွံရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ လတူညး၊၊ ဗွဲတၟေင် ဂကူမန်တအ် ညံင်ဂွံစွံဓဝ်ပတှ်ေ လတူညးဂှ်တုဲ ညးဝွံ ဒှ်မၞိဟ် ဂွိင်ဖေက် ဂကူမန်တအ် ကလေင်ပၠန်ကဵုညး၊ ဖန်ဇန် ညံင်မန်တအ် ဂွံညိင်ဝတ်တုဲ မချူလဝ်လိက်တၟအ် ယှိုဲသဳခုင်ဂှ် ဟီုမာန်ရ၊၊ သၟိင်ကျာန်သေတ်တာ ဟွံမဲတုဲ လိက်ဗၟာလေဝ် ခိုင်ကၠိုက် ဍိုက်ပေင်ကၠုင်တုဲ စၞးလိက်မန်ဂှ် လိက်ဗၟာ လုပ်ကေတ်ထောအ်ဒၞာဲရ၊၊

အဝဵုဍုင်ဗုကာံ ဒြဟတ်ဇၞော်တုဲ အရေဝ်မန်လေဝ် ဍိုန်အာရ၊၊ မန်ပ္ဍဲဒွါရဝတဳဂှ် ဒးဒုင်သီ ကုခမေန်တုဲ ပ္ဍဲဒၞာဲဟာရိဘုဉ္ဇယျ ဂှ် ဍုင်မန်မွဲ ကလေင်ဇၞော်မောဝ်တိုန်ပၠန်ရ၊၊ ပ္ဍဲခေတ် ၁၃ ဗွဝ်ကၠံဏအ် ဂကူမန် ကလေင်ၚုဟ်တိုန်ပၠန်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဏအ်ဂှ် စၟတ်သမ္တီကေတ် မန်လဒေါဝ် (Middle Mon)ရ၊၊ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဟာရိဉ္ဇယျဝွံလေဝ် ဂွံဆဵုကေတ် လိက်မန်တၟာဂလိုင်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်တုပ်ပ်ဂှ် လိက်သၟိင်ဗညာဥူ ခေတ်ဟံသာဝတဳလေဝ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကျာ်ဇြငံ နူကွာန်တဝန်းတော (ကွာန်တာ) ပွိုင်ဍုင်ဒလ၊၊ လိက်အခိင်ဏအ်ကီု နူဝါခရူဂှ် လီုတုဲ ဗှ်ဟွံဂွံ၊ ဂွံဆဵု ဆမအက္ခရ်မွဲၜါမဓဝ်ရ၊၊ မန်လဒေါဝ်ဏအ် ဂွံဆဵုကေတ် ဂၠိုင်အိုတ် ဒှ်အခိင်သၟိင်ဓမ္မစေတဳရ၊၊

မန်လဒေါဝ် ကဵု မန်တြေံ ၜိုန်ရ အခိင် ဟွံလအ်ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် တၞဟ်ခြာရေင်သကအ် တၟာဂလိုင်ရ၊၊ ဟိုတ်နူ ဒးမံင်သၟဝ်ဗၟာလအ်တုဲ အဝဵုသြဇာ လိက်ဗၟာ စလုပ်ပြံက်ကၠုင်ညိညရ၊၊ အရာတၞဟ်ခြာအိုတ် မန်တြေံ ကဵု မန်လဒေါဝ်ဂှ် မန်လဒေါဝ်ဂှ် ဓလေအ်ကုတ်ဖ္ဍန်ထောအ် ရမ္သာင်တအ်ရ၊၊ ဥပမာ မန်တြေံ ဒိရ်စာမ် ဂှ် -ိရ် ဂှ် ထပိုတ်ထောအ်တုဲ ဒှ်အာ ဒစာမ်၊ ဒုံပေါဟ် ဂှ် ဒှ်အာ ဒပဟ်၊၊ ရမ္သာင်ကၠာတအ်ဂှ် ကုတ်ထပိုတ် ဓလေတ်ထောအ်ရ၊၊

အပိုင်အခြာဝင်လိက်မန် ဂတဂှ်ပၠန်ဂှ် ဒှ်လိက် မန်တၟိအစ (Early Modern Mon) နူခေတ် (၁၅၀၀-၁၇၀၀) ဟီုဂွံရ၊၊ လိက်မန် ပ္ဍဲခေတ်ဏအ် အဝဵုသြဇာ လိက်ဗၟာ ပြံက်လုပ် ဓလီုဂွံ တၟာဂလိုင်ကီုလေဝ် နကဵုသဒ္ဒါမ္ဂး အခိုက်လိက်မန် ကတ်ကြိကမ် ဂှ် ဒၞာဲလ္ၚဵု ဂတရေင်သကအ် စနွံကၠုင်ရ၊၊ ဥပမာ လိက်ခၞိင်ကျာ်သြင်လာန်

သၟီမွဲ မဟိမု သိင်ဂသူရ မပ္ကင်ရင်တဴ ဍုင်မဟ်လမ္လိုမ်၊၊ မွဲကိုတ်တရဴလက္က်သာပ် သလးတုဲ မသောန်ဂနိင်ဝေါအ်၊၊

မွဲကိုတ်တရဴလက် ကသာပ် မဒှ်ကမ် ဂှ် စိုပ်အာ ဂတ၊ ကြိယာ သလး ၊ တုပ်အာ ကဵုဝါကျလိက်ဗၟာ ကတ်ကမ်ကြိ ရ၊၊ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် မကြိယာ ပမနာမ်ကီု၊ ဒၞာဲဝိသေသနမ္ဂး စုတ် မ ဂတကီုဂှ် ဆက်ထိင်လဝ်မာန်ဏီရ၊၊

စပ်ကဵု ဗီုမပံင်အက္ခရ်ပၠန်လေဝ် အရာမဖဍန်ဖျေဟ် ဥပမာ -ော ဂှ် ဖ္ဍန်ဖျေဟ် -ွ ဥပမာ ကောန်၊ ကွန်၊၊ သၟိင် မ္ဂး သၟီ၊၊ တိမ် ဂှ် တီ၊၊ ဟိုတ်နူဖ္ဍန်ဖျေဟ်တုဲ ဂစိုတ်တအ်လေဝ် စထုဲကၠုင်ရ၊၊ သၞောဝ်လိက် မန်တြေံ ကြိယာမ္ဂး လ္ဇံက်တုဲ မနာမ်မ္ဂး ဒးပရးချူဂှ်လေဝ် သၞောဝ်တအ်ဂှ် ဟွံဗက်တုဲ ၜိုတ်ဖ္ဍန်ဂွံဂှ် ၜိုတ်လ္ဇံက်ဂွံဂှ် သီုဟွံမဲကဵု သၞောတ်ဝ် ဖ္ဍန် လ္ဇံက်အာ ရ၊၊

လိက်ခၞိင်ကျာ်မုဋ္ဌော မဒှ်လိက် ဒေအ် တၠညးဗညာဒလ မဒှ်သၟိင်ဥပ္ပရာဇ မချူလဝ်ဂှ် ဒှ်လိက် မန်တၟိ ဟီုဂွံရ၊၊ လိက်တအ်ဂှ် စှ်ေအာကိုန်ဂစိုတ်တၟာဂလိုင်တုဲ သဒ္ဒါမန် ကတ်ကြိကမ် လေဝ် ကလေင်မင်မဲမာန်ကၠုင်ပၠန်ရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲလိက်ဂှ်

သက္ကရာတ်ဍုင် ၁၁၁၀ ဂိတုပုဟ် ၁၄ မၟံက် တ္ၚဲ၆ ဒေံ တၠညး သၟီဥပ္ပရာဇာ ခနှံ ဇြပ်ပထာန် ဒယိုင်အတဟ် ၄၀ ဒယိုင်အဓါတ် သီုတမြောတ်ဒယိုင် ၉၀၊၊

စမ်ကဵုဂစိုတ်ပၠန်လေဝ် နကဵု ခၞမ်က္ဍိုပ် မွဲမဂှ် ဂစိုတ်အ် ဂစိုတ်မ်၊၊ ဂစိုတ်ယ် ဂှ် ဖ္ဍန် နကဵု သင်္ကေတ -ဲ (ပေါဲ၊ ဇာဲၚု၊ ဂအုဲ၊ )၊ ဂစိုတ်မ် ယဝ်ရခရိက္ဍိုပ် နွံမ္ဂး စုတ်ညံင် သွဵု အဳ၊ တုဲ ဒၞာဲလ္ၚဵုဂှ် သွဵုအဳ ဟာ၊ ဂစိုတ်ကမ်ဟာဂှ်၊ စထုဲကၠုင်ရ၊၊ ဂစိုတ်ဟ် ဖ္ဍန် နကဵုကွက်ဟ (ကြဳဇှ်)၊ သွဵု သြ -ော မခ္ဍန် ကွက်ဝ -ွ တုဲ ဝေါအ် ဂှ် ဒှ် ဝွံ၊ နောမ် ဂှ် ဒှ် နွံ၊ မောယ် ဂှ် ဒှ် မွဲ မပ္တံ မြဴသာ်ဝွံ တုပ်ကဵု လိက်မန်ခေတ်လၟုဟ်ရ၊၊

အရေဝ်မန် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ဂှ် တၞဟ်ခြာ ကုဗီုမချူလိက် တၟာဂလိုင်ရ၊၊ ဟိုတ်ဍေဟ်ဂှ် ဒၟာနူ ကြဴနူမန်မကျဍုင်တုဲ လိက်မန်ဂှ် နဒဒှ်လိက် မစကာရုင်မွဲဂှ် ဟွံဒှ်တုဲ မၞိဟ်မလေပ်လိက်မန်လေဝ် အောန်ကွေဟ်ဟ်ရ၊၊ မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် လေပ်ဆ အရေဝ်သၟးတုဲ ဒှ်အာ မွဲၜါဒတောဝ်တုဲဗက်မ္ဂး အရေဝ်ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် သ္ၚောဲအာကဵု ဗီုမချူလိက်ရ၊၊ ဟိုတ်နူ ဟွံဂွံထိင်ဒဝ်လဝ် နကဵုအက္ခရ်တုဲ (ဝါ) ဟိုတ်နူ မၞိဟ်မဟီုတအ် ဟွံဟီုဗက် အတိုင်အက္ခရ်တုဲ မဝေါဟာရ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် စကဵု အက္ခရ် (အ) ဟွံသေင်မ္ဂး (ဟ) ဂၠိုင်ရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲလိက်ဂှ် ချူ မြေက် ကီုလေဝ် ကာလဟီုမ္ဂး ဒှ်အာ အရေက်၊၊ ဖရံက် ဂှ် ဟီု ဟရံက်၊၊ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲ မဝေါဟာရ မပတိတ်ရမ္သာင်ဂၠိုင်နူမွဲဝဏ္ဏတအ်ဂှ် ဒှ်စဂၠိုင်ရ၊၊ အရေဝ်မန်ဂှ် စိုပ်အာ ကဆံင်လဵုရောမ္ဂး ယဝ်ရဗက်အရေဝ်တုဲ ချူမ္ဂး အဘိဓာန်မန်ဂှ် ဒၞာဲအက္ခရ် (အ) ကဵု ဒၞာဲအက္ခရ် (ဟ) ၜါဏအ်ရ တီုဂၠိုင်ဒၟံင်တုဲ ဒၞာဲဗျည်တၞဟ်တအ်ဂှ် လိက်ကြပ်ဟွံမဲ ဒှ်အာ မာန်ရ၊၊

ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် အရေဝ်မန်ဂှ် မၞိဟ်ဟီု နဒဒှ်အရေဝ်လၟိဟ်တ္ၚဲ နွံ ဗဒါဲ ဒစာံကိုဋ်ကီုလေဝ်၊ မၞိဟ်မချူလိက်မန် နဒဒှ်လၟိဟ်တ္ၚဲဂှ် နွံစ ၜိုတ် မွဲကိုဋ် ပြင်င်ရဒှ်မာန်၊၊

ဘာမဗ္တောန်လိက်မန်ဂှ် တ္ၚဲဏအ် နွံအောန်ကွေဟ်ဟ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဘာလကျာ်မန်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဗ္တောန်လိက်မန် ဆၜိုတ်ဗှ်ဒး ချူဒး (ဂစိုတ်စှ်အိုတ်)တုဲမ္ဂး ညးတအ် ဆက်ဗ္တောန်အာ လိက်ပါဠိ၊ သဒ္ဒါပါဠိ မဒှ်လိက်မဆေင်စပ် ကုဗုဒ္ဓဘာသာရ၊၊ လိက်မန်ဂှ် နဒဒှ် မဆက်စၠောအ် သွက်ဂွံဆက်ဗ္တောန်အာ လိက်ပါဠိဟေင်ရ ဗ္တောန်ကၠုင်ဒၟံင် ပ္ဍဲဘာပရိယတ္တိမန်တအ်ဂှ်၊၊

ပ္ဍဲအကြာသက္ကရာဇ် ၁၉၉၅ - ၂၀၀၀ ဂှ် ဗော်သင်ပံက်ဗ္တောန်လိက်တၟအ်မန် တအ် ကေင်ပံက်ကၠုင် ပရေင်ဗ္တောန်လိက်မန် ခေတ်နာနာ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်လိက်မန် ခေတ်နာနာ နဒဒှ် တန်ဗတောန်ဇမၠေအ် ကေင်နွံလဝ်ကီုရ၊၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ နကဵုပူဂဵုမွဲမွဲ လ္ၚတ်ကေတ်တ်လေဝ် နွံကီုရ၊၊ လိက်မန်ဂှ် ဟိုတ်မဒှ် လိက်တြေံ မကြပ်ကၠေအ်ဒၟံင်တုဲ ပ္ဍဲဓဝိုင်တၠပညာ ပ္ဍဲတက္ကသိုလ်ဂှ် မၞိဟ်လ္ၚတ်နွံကီုရ၊၊

ဘာကောန်ဂကူမန် မဒှ်ဘာတန်ဂှ်လေဝ် ညံင်ရဴ ဘာပရိယတ္တိ လပါ်သင်တအ်ကီု ဗ္တောန်ပရူနာနာ နကဵုလိက်မန်ရ၊၊ နကဵုဘာသာလိက်မန်မွဲ ဗွဲမစှ်ေသၞောတ် လ္ၚတ် သဒ္ဒါမန်၊ ဗီုဝေါဟာရမန် မပြံင်လှာဲကၠုင်တအ်ဂှ် ဟွံမဲဏီဖိုဟ်ရ၊၊ ဒၟာနူ ပရေင်လ္ၚတ်ဗ္တောန် လိက်မန် ဟွံမဲတုဲ အရာမပြံင်လှာဲကၠုင် အဆက်ဆက်တအ်ဂှ် အရာလဵု မဒှ်အရာမဍိုန်လျ အရာလဵု မဒှ်အရာမခိုဟ်ဂှ် မၞိဟ်မဂံင် ပါ်ပါဲဟီုဂး အောန်တုဲ ယဝ်ရ မၞိဟ်မွဲမွဲဟီုထံက်ထ္ၜးနင်မ္ဂး လတူမၞိဟ်ဂှ် နဒဒှ် မၞိဟ်ပလီုလိက်မန်မွဲဂှ်လေဝ် ဒးဒုင်ပၠောပ် တောဲစုတ် ဒုဟ်ဏီရ၊၊

ရမ္သာင်မန်ဂှ် ဒှ် ရမ္သာင် ဂကူ သြသထြောအေရှတေတ် မၞုံကဵု ၜါမွဲဆော (ဝါ) ၜါၜါ မွဲဆော ဥပမာ (က ခ ဂ ဃ)၊၊ ရမ္သာင်တမ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်ရမ္သာင် အ၊ မွဲမွဲရမ္သာင်မ္ဂး နွံကဵု ရမ္သာင် - သာ၊ သာဇြိုဟ်၊ ဇြိုင်၊ ဇြိုင်ဇြိုဟ် မြဴသာ်ဝွံ နွံပန်သာ်ရ၊၊ ညံင်ရဴ ဗျဉ်တအ် မၞုံကဵု ရမ္သာင်ၜါၜါဂှ်ကီု သွဵုမန် ၁၂ မဂှ်လေဝ် ပ္တိတ်ရမ္သာင်သာ ရမ္သာင်ဇြိုင် ဂွံသီုၜါရ၊၊

ပါ်နကဵု သ္ၚိအင်မ္ဂး

The registration of Mon phonemes
First registration/clear phonemes		Second registration/ breathy phonemes
	Peripheral voice		Peripheral voice
က	ခ	ဂ	ဃ
င	ငှ	ၚ/င	ၚှ
စ	ဆ	ဇ	ဇျ
ည	ညှ	ည	ညှ
ဍ		ဎ
တ	ထ	ဒ	ဓ
ဏ	ဏှ	န	နှ
ပ	ဖ	ဗ	ဘ
မ	မှ	မ	မှ
ယျ	ရှ	ယ	ရှ
ရ		ရ
ဠ	လှ	လ
ဝ	ဝှ/သွ	ဝ	ဇွ
သ	သြ	ဇြ	သ္ဇ
ဟ	ဟှ	သ္ၚ
ၜ	ၐ	ၝ	ၑ
အ		အ

တင်စၟတ်

ဗျဉ်မပ္တိတ် ရမ္သာင်ၜါ ည၊ မ၊ ယ၊ ရ၊ ဝ၊ အ၊ တအ်ဂှ် မိက်ဂွံပ္တိတ် ရမ္သာင်သာမ္ဂး ညးကွက်စုတ် -ှ ၊၊ ဥပမာ ကညှ၊ ကမၠောန်မှောင်မှ၊ မရှာတ်၊ အဝှံင်၊ ဗီုဗီုဏအ် ကေင်ကတဵုဒှ်လဝ် မွဲဝါကီုလေဝ် လၟုဟ်ဟွံဂွံဆဵုကေတ်ရ၊၊

ဟ ရမ္သာင်သာ၊ သ္ၚ ရမ္သာင်ဇြိုင်၊၊ ရမ္သာင်မန်ဒေသ ကၞောတ်ၜဳ မကော်စ မန်ရဝ် တအ်ဂှ် ညးတအ် မာန်ရမ္သာင်သာ ရမ္သာင်ဇြိုင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု ရမ္သာင် ဟ ဂၠိုင်နူ မန်ဒေသဇိုင်ၜဳ (မန်ရော) ညိဏီ ဟီုမာန်ရ၊၊ ဥပမာ သ္ၚု သ္ၚိ သ္ၚောဲ သ္ၚိတ် သ္ၚာဲ တအ်ဂှ် မန်ရောတအ် ပတိတ်ရမ္သာင် ဟ အိုတ်တုဲ နကဵုမန်ရဝ်ဟေင် ဗွဲမတၞဟ်ခြာ ညးတအ် ပတိတ်ရမ္သာင် ဇြိုင် မာန်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဒၞာဲလဵု ချူ ဟ ဒၞာဲလဵု မဒးချူ သ္ၚ ဂှ် ဒးပစာမ် ကဵုမန်ရဝ် ရ၊၊

စပ်ကဵု ရော ကဵု ရဝ် (အာအလဵုရော) ဂှ်လေဝ် သွဵု သြ / -ော ဂှ် ဟိုတ် နူပတိတ် ရမ္သာင်သာ ကဵု ရမ္သာင်ဇြိုင်တုဲ တၞဟ်ခြာအာ ရေင်သကအ်ရ၊၊ မန်ကၞောတ်ၜဳ ဂှ် ရမ္သာင်ဇြိုင်၊ မန်ဇိုင်ၜဳ ဂှ် ရမ္သာင်သာ၊၊ ရမ္သာင်ဟွံတုပ် (dialect) မန်ကၞောတ်ၜဳ ကဵု မန်ဇိုင်ၜဳတအ်ဂှ် ဟိုတ်နူစကာ ရမ္သာင်ဇြိုင် ကဵု ရမ္သာင်သာ တၞဟ်တုဲ ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ရမ္သာင်မန်ကၞောတ်ၜဳ ဂှ် မန်ဇြိုင်၊ ရမ္သာင်မန်ဇိုင်ၜဳဂှ် မန်သာ ဗီုဏအ် စၟတ်သမ္တီ ဗွဲသာမညဂွံကီုရ၊၊

ပ္ဍဲပစ္စပ္ပန်ဝွံ စၟတ်သမ္တီလဝ် ဗျဉ်မန် သီုဖအိုတ် နွံ (၃၅) မ ရ၊၊ ဗျဉ်မန်ဂှ် နူတမ်တေအ် နိဿဲကေတ်လဝ် အက္ခရ် နူအိန္ဒိယ မဒှ်ဂကူ တၞောဝ်ဗဳဇ အရေဝ် ဟွံတုပ် ကုမန်တုဲ ရမ္သာင်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ဖ္ဍိုက်ဗပေင် ကုရမ္သာင်မန် ဟွံမာန်တုဲ နူမန်မစချူလိက်တေအ်ရ၊၊ ဥပမာ ဗျဉ် ၜ ဂှ် ညးတအ် ဖန်ဗဒှ်ပတိုန်တၟိတုဲ ဒၞာဲရမ္သာင်ဇြိုင်ဂှ် ညးတအ် လ္ဇံက် ဗျဉ် မ ကဵု ဗ (မ္ဗ) တုဲ ချူကၠုင် ၝ ရ၊၊ လၟုဟ် ၝ ဂှ် နဒဒှ် ဗျဉ်တၞဟ်မွဲမဂှ် တန်တဴကၠုင်ရ၊၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ သင်္ကေတဗျဉ်တၞဟ် ဟွံမဲဏီတုဲ မန်လ္ဇံက် ဗျဉ်ၜါတုဲ ဗဒှ်ဒၟံင်တၟိ စဵုကဵုလၟုဟ် ၜိုန်ရ လိက်မန် ဒှ်ဂွံလဝ် ပေင်အာ လ္ၚီထပှ်ကၠံသၞာံရလေဝ် ဟွံတုဲဒှ်ဏီရ၊၊

လိက်မန်ဂှ် နူစ လိက် မန်တၟိ မကတဵုဒှ်တုဲ အရာမဖ္ဍန်တအ် ကတဵုဒှ်လောန်ၜက်အာတုဲ ညးမလ္ၚတ်လိက်မန် နကဵုနဲကဲစှ်ေစှ်ေ ဗီုကဵု ကျာ်ဇၞော်ဝေဒဂူတအ် ချပ်ကၠုင် ညံင်ဂွံချူ ဂစိုတ်ပေင်င် ကတဵုဒှ်ကၠုင်ကီုလေဝ် ဟွံအံင်ဇၞး၊၊ ဗွဲကြဴဏအ် ကျာ်ဇၞော်အစာ ဝေဒဉာဏ နွံပိုန် ဘာထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ ဍုင်အဝ်သတေလျာ ဂှ် ညးဂစာန်ကၠုင် ဖျေဟ်ကၠုင် ကိုန်ဂစိုတ် သွက်လိက်မန် နွံကီုရောင်ဂှ် ဂွံညာတ်ကေတ် ပ္ဍဲလိက် ညးမပတိတ်လဝ် ဇၟန်လိက်မန်တြေံတြဟ် ကေုာံ ကဗျအလင်္ကာမန်ဂမၠိုင် ကေုာံ လိက် ရာဇာဝံသကထာ ညးမဗိုင်ရီုလဝ်တုဲ ကျာ်ဇၞော်အစာဝင်္က ဥတ္တမ မဟာထေရ် မပတိတ်လဝ်ဂှ်ရ၊၊ လ္ၚတ်ရံင် လိက်အစာဝေဒဉာဏ မ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ်

ဂစိုတ်ဂမၠိုင် နကဵုသင်္ကေတ ခဍမ်က္ဍိုပ် (-ံ) မွဲမဂှ် ဆဂစိုတ်မ် မွဲမဟေင် မစကာတုဲ လိက်မဒှ်အာကိုန်ဂစိုတ် ဗီုကဵု ဟွံ ဂွံ ဝွံ သွံ ယွံ စွံ တအ်ဂှ် ၜိုန်ရ ဒှ်ဂစိုတ် ဟ် အ် ကီုလေဝ် ဟိုတ်ဟွံထုဲနှဴ ကုလိက်တၞဟ်တုဲ ဆက်စကာအာ နဒဒှ်လိက်ကိုန်ဂစိုတ် အတိုင်ဂှ်ရ၊၊ သၟေဟ်နူဂှ် ညးချူအာ အတိုင်ဂစိုတ်ပေင်င်ရ၊၊ ဥပမာ ထောံ - ထောအ်၊ ဍေံ - ဍေဟ်၊ တြုံ - တြုဟ်၊ တုဲပၠန် ဗီုကဵု ကွက် သ တအ်ဂှ်လေဝ် ဗွဲမကၠးဖ္ဍး ညးစကာကၠုင်ရ၊၊

နာဲဗဳထဝ် မန်ဇြာ လေဝ် ညာတ်ကေတ် ဗီုကျာ်ဇၞော်အစာ ဝေဒဉာဏတုဲ စှ်ေစိုတ်တုဲ ညးလေဝ် ချူအာ အတိုင် ကျာ်ဇၞော်ဝေဒဉာဏ ကီုရ၊၊

လိက်မွဲမွဲ ချူမွဲဗီု ပတိတ်ရမ္သာင် ဂွံနာနာသာ်ဂှ် ဒှ်လိက် မစကာရုင် ဟွံဂွံ၊ ဒှ်လိက် မစကာ နဒဒှ် လိက်ညးဂမၠိုင် မစကာ ဟွံဂွံရ၊၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ပရေင်မဒှ်သံသယ၊ ပရေင်ကယျာန်ဓဝါတ်တအ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန်ရ၊၊ အစာလ္ၚဵုတအ်ဟီု လိက်မန်ဂှ် ဒးရံင်ကဵုတၠုင်လအာဝါကျတုဲ ဒးဗှ်ပတိတ်ရမ္သာင်ရ၊၊ ဇၟာပ်ဒၞာဲဂှ် ဒးချူဝါကျပေင်င်တွဵုဟွံသေင်ရ၊၊ ဗွဲတၟေင် လိက်ခတဵုမွဲမွဲတအ်ဂှ် ဝါကျပေင်င် ညးဟွံချူရ၊၊ ဥပမာ လိက်ခတဵု ယၟုကွာန်မွဲ ချူလဝ် ကွာန်ကံ၊၊ ညးပလုင်မွဲ စိုပ်ကၠုင် ကွာန်ဂှ်တုဲ ဒးဗှ် ကွာန်ကအ် ဟာ၊ ကွာန်ကဟ် ဟာ၊ ကွာန်ကင် ဟာ၊ သံသယ ဗွဲမဂၠိုင် ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ၊၊ ဇကုမချူလဝ်ဂှ် ရန်တၟအ် ညံင်ညးဂမၠိုင် ဂွံတီတုဲ မချူကီုလေဝ် ဟိုတ်နူလိက်ဒှ်ဒၟံင် ဗီုဂှ်တုဲ ပၟိက်ဇကုဂှ် ဟွံစိုပ်တရဴရ၊၊ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပ္ဍဲလိက် ပေါတ်သတာ မဆဝ်မ္ၚုဟ် ညးဍုင်ကွာန်တအ်ဂှ်လေဝ် ဇၟာပ်ဒၞာဲ ချူဝါကျပေင်င် ဟွံဂွံကီုရ၊၊ ဥပမာ ဒေါံ ဂှ် ဒးဗှ် ဒေါမ်ဟာ၊ ဒေါအ်ဟာ၊ ဒေါင်ဟာ၊ သံသယ ဗွဲမဂၠိုင် ကတဵုဒှ်မာန်ရ၊၊ မွဲပၠန် ပ္ဍဲကွတ်ပညာဂတာပ်ခေတ် လိက်မွဲ တက်ဏာတုဲ ကဵုစက်ဗှ်ကဵုရ၊၊ စက်ဂှ် မၞိဟ်ဟွံသေင် ဂွံဗစာရဏာဂွံ ဒၞာဲဏအ် ဒးဗှ်တအ် ဒၞာဲဏအ် ဒးဗှ်တမ်၊၊ တုဲပၠန် ရမ္သာင်တအ်ဂှ် မၞိဟ်ပၠောပ်လဝ်တုဲ အတိုင်ဂှ်ဟေင်ရ စက်ဂှ်ဗှ်ဏာ၊၊ ကာလကၠောန်ပရဝ်ဂရောမ် ဗီုဏအ်မ္ဂး ပ္ဍဲ ဒၞာဲ ဥပမာ တံ ဂှ် ဗီုလဵု ပိုဲဂွံ စုတ်ရမ္သာင်ရော၊၊ ဒးစုတ် ရမ္သာင် တအ် ဟာ၊ တမ် ဟာ၊ တဟ် ဟာ၊၊ စုတ်ထောအ် သီုဖအိုတ်မ္ဂး

ဥပမာ လိက်မွဲဝါကျ

ကွးဘာတံ ဂၠာဲဒၟံင် သွဟ်လိက်ဟွံဆဵု၊၊ ဂှ် ကာလဍဵုဒၞာဲ ကဵုစက်ဗှ်ပတိုန်မ္ဂး စက်ဂှ်ဒးဗှ်

ကွးဘာတမ်တအ်တဟ် ဂၠာဲဒၟံင် သွဟ်လိက်ဟွံဆဵု၊၊

ညံင်ရဴသာ်ဂှ်ကီု စက်တြာဲဘာသာ မကၠာဲစၠောအ် လိက်တအ်ဂှ်

တံ ဂှ် ဗီုလဵု ကဵုစက်ဂှ်ကၠာဲရော၊၊

ညးတံ ဂှ် ကဵုစက်ကၠာဲ they ဟာ the original person ဟာ၊၊

ပါဲနူဂှ်တုဲ ပ္ဍဲကိစ္စသၞောဝ်လေဝ် ဥပမာ လိက်ကသုက်မွဲ ချူလဝ် နကဵုဘာသာမန်

တိဝွံ ဒှ်တိမၞိဟ်တံ

မ္ဂး လိက်ကသုက်ဏအ် ကာလစိုပ်အာ ရုင်နာဲဗစာမ္ဂး

ညးဗက်ခဗုတ်မွဲဂှ် ဗှ်

တိဝွံ ဒှ်တိမၞိဟ်တမ်

ညးဗက်ခဗုတ်တၞဟ်မွဲဂှ်ဗှ်

တိဝွံ ဒှ်တိမၞိဟ်တအ်

ကာလဂှ် နာဲဗစာဂှ် ဗီုလဵုဂွံဗစာဏီရော၊၊ ယဝ်ရ နာဲဗစာ ဗှ် မၞိဟ်တမ် မ္ဂး မၞိဟ်ရာန်လဝ် လက္ကရဴဂှ် ဟွံဂွံရ တိဂှ်၊၊ မၞိဟ်တမ် မၞိဟ်ကၠာဂှ် ဂွံဏာ တိဂှ်ရ၊၊ ယဝ်ရ နာဲဗစာဂှ် ဗှ် မၞိဟ်တအ် မ္ဂး သီုညးဖအိုတ် မဆေင် ကုတိဂှ် ပိုင်ပြဳ သီုညးဖအိုတ်တုဲ ညးၜါဂှ် ပရအ်ကေတ် ညးမွဲ ကဝက်ကဝက်ရ၊၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေင် တအ်ဂှ် ပံက်အဓိပ္ပါယ် လှဲနူဂှ်ညိပၠန် မဆေင်ကဵု မၞိဟ်ဂလိုင်မ္ဂး တိဂှ် ဒှ်အာတိကွာန်ပိုင် ညးလဵုလေဝ် ဟွံပိုင်ရ၊၊

ဟိုတ်ဂှ်ရ လိက်မန်ဂှ် ညးမၞုံကဵု ညာဏ်ဗစာ ဒိုဟ်ဇဳတအ် ထေက်ကဵု သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်တုဲ ညံင်ဂွံဝေင်ပါဲ အရာမဒှ်သံသယျတအ်တုဲ သွက်ဂွံ မဖျေဟ်ကိုန်ဂစိုတ်လိက် (linguistic standardisation) ဂှ် အာတ်မိက်ဒၟံင် ဗွဲမဇၞော် ကုဒြဟတ်ရ၊၊

လိက်မန်ဂှ် ၜိုန်ရ တၠပညာဂကူမန် မလောန်ကၠုင် နူကဵု ၁၅၀၀ သၞာံတေအ် စဒက်ပ္တန်လဝ်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူ တၠပညာဂကူပိုဲ အခိင်တေအ် ညးတအ် ကၠိုဟ်အခိုက်အလိုက်ရမ္သာင်တုဲ ညးတအ် ဒုင်သဇိုင် ကုရမ္သာင်မန်တုဲ မဒက်ခၞံလဝ်ဂှ်ရ ဍိုက်ပေင်ဒၟံင်တုဲ သွက်ဂွံဒး ခၞံဗဒှ်ဗီုပြင်တၟိ၊ ဂစိုတ်တၟိ၊ ကၟက်တၟိ ဗီုဏအ် ဟွံမဲပၟိက်ရ၊၊ ဥပမာ ဗီုကဵုလိက်ဗၟာတအ် ဟိုတ်ဟွံကၠိုဟ် အခိုက်ရမ္သာင်ဂကူဇကုတုဲ ကပ်ပဳကေတ် နူမန်အတိုင်ဂှ်တုဲ စိုပ်ခေတ်အင်ဝဂှ် တၞဟ်နဂွံကိတ်ညဳ ကုအရေဝ်ဂကူဇကုတုဲ ဒးဖန်ဗဒှ်ပတိုန် မပ္တံ (ဝစ္စနှစ်လုံးပေါက်၊ အောက်ကမြစ်၊ သေးသေးတင်) တအ်ရ၊၊ ညံင်ရဴဗၟာတအ်ကီု သေံတအ်လေဝ် ဗီုဂှ်ကီုရ၊၊ ညံင်ဂွံကိတ်ညဳ ကုအရေဝ်ဇကုတုဲ ဗွဲကြဴဏအ် ဒးခၞံပတိုန် (မာဲအေက် (၁)၊ မာဲဒွန်(၂)၊ မာဲစက်တြဳ(၃)၊ မာဲစက်စတုတ္တာ (၄)တအ်ရ၊၊

ဆဂး လိက်မန်ဂှ် နူကဵုသၞာံ မလောန်ကၠုင် ၜိုတ် ၅၀၀ သၞာံတေအ်ရ ဟိုတ်နူဒၞာဲမထိင်ပညဳပညပ်ဟွံမဲတုဲ ပရေင်ခ္ဍန်ချူ၊ နာနာသာ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်တုဲ လၟုဟ်မ္ဂး စိုပ်အာကဆံင် မထေက်ကဵု သ္ဒးသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ရ၊၊ ညံင်ဂွံဖျေဟ် ကိုန်ဂစိုတ်လိက် မကော်စ ဗီုအင်္ဂလိက် (Linguistic standardisation) ဂှ် နွံပၟိက်ကၠုင်ရ၊၊ အရေဝ်ဘာသာလဵု ဟွံဟီု အရာဗီုဏအ် ညးတအ် ဒးကၠောန်ကၠုင်လဝ် ဖအိုတ်ရ၊၊ ပိုဲဂွံဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ကိုန်ဂစိုတ်လိက်မန်မာန်ဂှ် ပိုဲဒးကၠိုဟ်လဝ် ဗီုပြင်လိက်မန် မပြံင်လှာဲကၠုင်လဝ် ခေတ်အဆက်ဆက်ရောင်၊၊

လိက်မန်ဂှ် လုကဴပွိုင် မသုန်ကၠံသၞာံ ဓရံက်ဓရာ်ကၠုင်ဒၟံင်ဂှ် ပိုဲဂွံဖျေဟ်ကိုန်ဂစိုတ်မာန်ဂှ် ပိုဲဒးဖျေဟ်စွံလဝ် တင်ဂၞင်သၞောတ်မွဲထေက်ရ၊၊ ကာလဂှ်ဟေင် ပိုဲဂွံဆက်ကၠောန်ရ၊၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ယဝ်ရပိုဲတအ် ဒုင်သဇိုင် ကုလိက်မန် မချူလဝ် ၅၀၀ သၞာံ လပါ်လက္ကရဴရမ္ဂး ဗီုလဵုလေဝ် ပိုဲအာဂတဂှ် ဟွံမာန်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုလညာတ်အဲမ္ဂး

1. ဂစိုတ်တအ်ဂှ် ဒးဖျေဟ်လဝ် ကိုန်ဂစိုတ်ရောင်၊၊ ဥပမာ ခၞံက္ဍိုပ်မွဲမဂှ် ပစၞးကဵု ဂစိုတ်နာနာ ဗီုဏအ် ဒးဝေင်ပါဲရောင်၊၊ အရာဏအ် သောင်အာတုဲမ္ဂး ပွမချူတုပ် ပ္တိတ်ရမ္သာင် ဟွံတုပ်တအ်ဂှ် အိုတ်အာရ၊၊
2. အရာမချူတုပ် ကလိဂွံ အဓိပ္ပါယ်တၞဟ်ခြာတအ်ဂှ် ဒးဖန်ဗဒှ် ညံင်ဂွံချူတၞဟ်ခြာရောင်၊၊
3. မအရေဝ်မွဲ မကြိယာဟာ မနာမ်ဟာ အရာၜါဏအ် ညာတ်ဗက် ဒးပါ်ဂွံရောင်၊၊

အရာပိသာ်ဏအ် ပိုဲတအ် ထေက်ကဵု ဒးဖျေဟ်လဝ် ဓရိမ် သၞောတ်ဝ်တုဲ ဆက်ဖန်ဇန် ဖျေဟ်အာဗီုပြင်မာန်မ္ဂး ကမၠောန်ပိုဲ မိက်ဂွံဖျေဟ်ကိုန်ဂစိုတ်လိက်မန်ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန်ရ၊၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေင်မ္ဂး ဗီုလဵုလေဝ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန် ဟွံသေင်ရ၊၊

ပ္ဍဲလိက်မန်တ္ၚဲဏအ် အရာခမၞန်ဂစိုတ်မွဲမဂှ် ပစၞးဂစိုတ်နာနာမ္ဂး အရာလဵုပစၞးဂစိုတ်လဵုရောဂှ် တီကေတ်ဟွံမာန်ရ၊၊ ဗွဲတၟေင် ခဍမ်က္ဍိုပ် (ံ) မွဲမဂှ် ပစၞး ဂစိုတ် မ်၊ ဂစိုတ် အ်၊ ဂစိုတ် ဟ်၊ ဂစိုတ် င်၊ မ္ဂး ကာလပိုဲဒးချူလိက် အလုံမွဲဝါကျ ဟွံသေင်မ္ဂး ဗီုလဵုပိုဲဂွံဗှ် တီကေတ်ဟွံမာန်ရ၊၊ ပါဲနူဂှ်ပၠန် ဂကူမန် ဂတဏအ် မသုန်စှ်ောသၞာံ ဟွံကၠေအ်ကၠက်ဏီမ္ဂး စက်ဗွဟ်လိက်မန် မံက်ဂတဝ်ကၠုင်မ္ဂး ဥပမာ လိက် မချူလဝ် (တံ) ဂှ် စက်ဂှ် ဂွံဗှ် (တအ်)ဟာ၊ (တဟ်)ဟာ၊ (တမ်)ဟာ၊ (တင်)ဟာဂှ် ဗီုလဵုလေဝ် ဒှ်ဟွံမာန်ရ၊၊ လိက်မန် ပ္ဍဲစက်ဂတာပ်ခေတ် ယဝ်ရပၠောပ်ဟွံမာန်မ္ဂး လိက်မန်ဂွံစကာ ဍာ်ဇမၠိင် ဒှ်ဟွံမာန်ရ၊၊

တုဲပၠန် လိက်မွဲမ ဗှ်ဂွံဒၟံင် ရမ္သာင် မဂၠိုင်ကဵုဗီု၊ အဓိပ္ပါယ်တိတ်ဒၟံင် ဂၠိုင်ကဵုဗီုမ္ဂး လိက်ဂှ် နဒဒှ်လိက်ရုင် ဥပမာ လိက်မဂွံချူလိက်သၞောဝ်၊ လိက်ကသုက်တအ်ဂှ် ချူဟွံဂွံရ၊၊

ချူတုပ် အဓိပ္ပါယ်တၞဟ်ခြာဏအ်လေဝ် ဒှ်အရာမပကဵု ညံင်ဂွံကံက်အဓိပ္ပါယ် လိက်မချူလဝ် ဗၠေတ်ကီုရ၊၊ တုဲပၠန် ဂတဏအ် အတိုင်မဟီုလဝ် ဗွဲလတူတေအ်ရ၊၊ ယဝ်ရ ဂကူမန် ဟွံကၠေအ် ပ္ဍဲအကြာ မသုန်စှ်ောသၞာံဏအ်မ္ဂး စက်တြာဲဘာသာ နူအရေဝ်မန် ကၠာဲစၠောအ် ဘာသာဂကူသအာင် မံက်ဂတဝ်ကၠုင်တွဵုရ၊၊ လၟုဟ် နကဵုဘာသာဗၟာဂှ် စမံက်ကၠုင်ရ၊၊ ယဝ်ရ ချူတုပ် အဓိပ္ပါယ်တၞဟ်ခြာ နွံဂၠိုင်ဒၟံင်မ္ဂး စက်တအ် ကၠာဲဘာသာဗၠေတ်အာမာန်ရ၊၊

လိက်ဂကူမွဲမွဲ ကဆံင်နွံဗီုလဵုရောမ္ဂး ဒးၜတ်ကၞာတ်ကဵု သဒ္ဒါ (ဝါ) သၞောတ်ဝ်လိက်ရ၊၊ သဒ္ဒါဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု မအရေဝ်ဂမၠိုင် မပ္တံကဵု မကြိယာ မနာမ် ကေုာံ ဝိဘတ်ဂမၠိုင်ရ၊၊ အရာတအ်ဏအ် သောင်ရောင်ကၠးဖ္ဍးဒၟံင် ဗီုလိက်မန်ခေတ်တြေံတေအ်မ္ဂး ဗှ်ဏာလိက်ဂှ် မွဲပိုဒ် သွက်ဂွံဒှ် သံသယ ဟွံမဲ၊ ကၠိုဟ်အာပေင်င်ရ၊၊ တုဲပၠန် ကာလဒးကၠာဲစၠောအ် ဘာသာ နကဵုစက်ကီု နကဵုမၞိဟ်ကီု လောဲသွာတုဲ ဗၠေတ်အောန်ရ၊၊

ဟီုကၠးကၠးမ္ဂး အရာဗွဲလတူပိသာ်ဝွံ ဒှ်အရာအဓိက သွက်လိက်ဘာသာမွဲမွဲ ဂွံဒှ်လိက် မဂွံစကာရုင်ဂွံ၊ ဂွံစကာ ပ္ဍဲအရာဌာန်ဂတ မပ္တံကဵု ပ္ဍဲစက်တအ်ဂွံရ၊၊

ပ္ဍဲလိက်ဗွဟ်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ဂစိုတ်သီုဖအိုတ် နွံ (၁၀) ရ၊၊

ကာလဂစိုတ်မပံင်ကဵု ဒၞာဲသွဵု အာ (အာ်) ကဵု သွဵု သြ (အော်) မ္ဂး ခ္ဍန်တုဲ ဂစိုတ်စုတ် လတူကၞာတဲရ၊၊ နကဵုနဲခ္ဍန်ဗီုဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲလိက်မန် မတုဲကၠုင် အကြာ ၂၀၀-၃၀၀ တေအ် ခ္ဍန်ကၠုင်ၜါဂစိုတ်၊ ဂစိုတ် (တ်) ကဵု ဂစိုတ် (က်) ရ၊၊ ဆဂး ဗွဲကြဴ ညးတအ်စၟတ်သမ္တီထောအ် ဂစိုတ်(တ်)ဂှ် ဟွံဆက်ခ္ဍန်ဗီုဂှ်တုဲ ဆက်ဂစိုတ် (က်)မွဲဟေင် စကာရ၊၊ နကဵုလညာတ်အဲ ဟိုတ်ဒၞာဲသွက်ဂွံဒှ် သံသယ ဟွံမဲတုဲ အတိုင်မၞုံဗီုပြင်လၟုဟ်ဂှ် ပိုဲတအ် ဆက်စကာအာထေက်ဒၟံင်ရ၊၊

ဂစိုတ် (င်) ဂှ် ပ္ဍဲလိက်ပါဠိ ဒၞာဲလ္ၚဵု ခ္ဍန် နကဵု ခ္ဍမ်က္ဍိုပ် ဥပမာ (တာဝတိံ)၊ ကိံ၊ သ္မိံ၊ တအ် နွံရ၊၊ ဒုင်သဇိုင် လိက်ပါဠိဏအ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုလိက်မန်လေဝ် ခ္ဍန် နကဵုခၞံက္ဍိုပ်မွဲမ နွံစဒှ်ကီုရ၊၊ ပုံ (ပုင်) ဆဂး စကာအောန်အာရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုလညာတ်အဲ ကာလပိုဲချူဗီုပါဠိမ္ဂး အတိုင်ဗီုပါဠိချူအာတုဲ ကာလချူဗီုမန်မ္ဂး ချူဂစိုတ်ပေင်င်မ္ဂး ခိုဟ်အိုတ်ရ၊၊

ဂစိုတ်ကတ် နွံစှ်မဂှ် အတိုင်ဗီုလၟုဟ် ဆက်စကာအာရ၊၊ ဒၞာဲလ္ၚဵုဂစိုတ် နကဵု(တ်) ဒၞာဲလ္ၚဵု ဂစိုတ်နကဵု (ဋ်) ဒှ်တမ်ရ၊၊ ဥပမာ ဖေက်လကိုတ်၊ ၝောအ်ကိုဋ်၊၊ ကိုတ် ၜါဂှ် ချူဗီုပြင်ဟွံတုပ်၊၊ ပိုတ်ချောဲ၊ လိက်မွဲပိုဒ်၊ အရာတအ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာခိုဟ်ရ၊၊

ဂစိုတ် (န်)  ဏအ်လေဝ် အခက်အခုဲဟွံမဲ၊၊ ဆက်စကာအာ အတိုင်ဗီုလၟုဟ်ဂှ် ထေက်ရ၊၊

ဂစိုတ် (ပ်) လေဝ် သွက်ဂွံ ဒးပတိုန်သဳကၠဳ ဟွံမဲရ၊၊

ဂစိုတ် (မ်) ရံင်ကဵု သင်္ကေတ သွဵု အံ၊ ရမ္သာင် မတုပ်ကဵု ကမ်တုဲ ပ္ဍဲကဵု ခ္ဍန်ချူ နကဵု ခ္ဍမ်က္ဍိုပ်မွဲမ ( -ံ ) ပ္ဍဲကာလ မပံင်ကဵု သွဵု အာ (အာံ)၊ သွဵု ဥ (အုံ)၊ သွဵုသြ (အောံ)ရ၊၊ ပါဲနူဂှ် မဂှ် စုတ်စုတ် ပ္ဍဲခ္ဍိက္ဍိုပ် ပ္ဍဲကာလမပံင်ကဵု သွဵု ဣိ (အီ) ကေုာံ သွဵုအး (အီု)ရ၊၊

ဂစိုတ်(ယ်)ဂှ် ရံင်ကဵု သင်္ကေတ သွဵု အဲ၊ ရမ္သာင်မတုပ်ကဵု ကယ် တုဲ ပ္ဍဲကဵုခ္ဍန်ချူ နကဵုလလဲက္ဍိုပ် ( -ဲ ) ရ၊၊ အရာဏအ်လေဝ် ဟိုတ်နူကဵု ဟွံထုဲကဵု ဂစိုတ်တၞဟ်တုဲ သွက်ဂွံ ဒးသဳကၠဳဟွံမဲရ၊၊

ဂစိုတ်(ဝ်) ဂှ် ကာလမခ္ဍန် ချူဂှ် ပ္ဍဲဒၞာဲမၞုံကဵု ခရိက္ဍိုပ်ဂှ် သံက်စုတ်အလာံ လတူ ခရိက္ဍိုပ်ရ၊၊ ခရိက္ဍိုပ် ကဵု ဝ ဟိုတ်မတုပ်တုဲ ချူခ္ဍန် ကၠုင်ဗီုဏအ်တုဲ ပ္ဍဲခေတ် လိက်ကောန်ပျူလၟုဟ် တုပ်ကဵုအာ ခဝေမွဲရ၊၊ အရာဏအ်လေဝ် ဟိုတ်နူ ဟွံထုဲနှဴ ကုဂစိုတ်တၞဟ်တုဲ သွက်ဂွံ ဒးသဳကၠဳ ဟွံမဲကီုရ၊၊

ဂစိုတ်(ဟ်) ဂှ် ကာလမချူခ္ဍန်ဂှ် ဟ စၞးမချူဂတဂှ် ပ္ဍဲကာလမပံင်သွဵု အ (အှ်)၊ သွဵုဨ (အှ်ေ)တအ်ဂှ် ကွက်စုတ် သၟဝ်ဗျဉ်ဂှ်ရ၊၊

ဖ္ဍန်ဂစိုတ်(ဟ်) နွံမွဲပၠန်ဂှ် ခ္ဍမ်က္ဍိုပ်မွဲမ ( -ံ ) ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒၞာဲမပံင်ကဵုသွဵုဨ (ဍေံ၊ တေံ) တအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ကီုရ၊၊ အရာဏအ် ထေက်ကဵု ဒးသဳကၠဳ ဗစာရဏာရ၊၊

ဂစိုတ် (အ်)ဂှ် ကာလမခ္ဍန်ချူမ္ဂး နကဵု ခ္ဍမ်က္ဍိုပ်မွဲမ ( -ံ ) ဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကာလမပံင်ကဵုသွဵု အ ကဵု သွဵု သြ ဂှ် မလေပ်ချူစဒှ်ရ၊၊

ခဍမ်က္ဍိုပ် (-ံ) မွဲမဂှ် ပစၞး ဂစိုတ် မ်၊ ဂစိုတ် အ်၊ ဂစိုတ် ဟ်၊ (ဂစိုတ် င်) မ္ဂး ကာလပိုဲ ဆဵုမလိက်မွဲမဓဝ် ဥပမာ (ဒေါံ) မ္ဂး ဗီုလဵုဂွံဗှ်ရော၊၊ ညံင်ရဴဂှ်ကီု (တံ) ဂှ် ဗီုလဵုဂွံဗှ်ရော၊၊ အရာဏအ်ဂှ် ဗဒှ်ကဵု ညံင်လိက်မန်ပိုဲ ဟွံခိုင်ကၠိုက်၊ ပကဵုလိက် ညံင်ဂွံဒှ် လိက်စကာလိက်ရုင် ဟွံဂွံမွဲရ၊၊

ပၞောဝ်ကဵုဂစိုတ်ပန်ဂှ် နကဵုဂစိုတ်လဵုမွဲ ဂွံရုဲကေတ်ရောဂှ် နကဵုပူဂိုလ်အဲ ချပ်ကၠုင်တၟာလအ်ရ၊၊ ဗွဲကြဴ ဂွံဆဵုကေတ် လိက်ကျာ်ဇၞော်အစာဝေဒဉာဏ နွံပိုန် ဘာမန် ဍုင်အဝ်သတေလျာဂှ် ညးဖျေဟ်ထောအ် သ္ဂုတ်သွာတ်ပိုတ်တ် ဆဂစိုတ် (မ်) မွဲဟေင် ညးခ္ဍန် နကဵု (ခဍမ်က္ဍိုပ်)တုဲ သၟေဟ်တအ်ဂှ် ညးဂစိုတ်ပေင်င် ဖအိုတ်ရ၊၊ ကျာ်ဇၞော်အစာ ဝေဒဉာဏဂှ် ဒှ်တၠဳပိုန် မလ္ၚတ်လိက်မန် ခေတ်အဆက်ဆက်တုဲ သီုဒှ်ညးမၞုံကဵု လညာတ်မလှဲလး ပရေင်အနာဂတ်ကီု သီုကဵုပစ္စုပ္ပန်မွဲရ၊၊ အဲညာတ်ကေတ် နဲကဲညးတုဲ နဲကဲညးဂှ် ကိတ်ညဳဂၠိုင်အိုတ် ခိုဟ်အိုတ်ရတုဲ အဲလေဝ် ချူဗက်အာ အတိုင်ဗီု ကျာ်ဇၞော်ဝေဒဉာဏ ကီုရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ မအက္ခရ် ဗီုကဵု ဖျေဟ်၊ ထောအ်၊ ဍေဟ် ကွေဟ်၊ တြုဟ်၊ တွဟ်၊ တကအ်၊ တအ်ဂှ် အဲချူဂစိုတ်ပေင်င်ရ၊၊ ညံင်ရဴကျာ်ဇၞော်ကီု ပ္ဍဲအက္ခရ် သွဵုသြ မဖ္ဍန်လဝ် နကဵုကွက်(ဝ)တုဲ မဂစိုတ်လဝ် ဂစိုတ် (အ်) လ္ၚဵု ဂစိုတ် (ဟ်) တအ်ဟေင် နဒဒှ် လိက်ကိုန်ဂစိုတ်မွဲဂှ် အဲဆက်စကာအာ အတိုင်ဗီုတြေံရ၊၊ ဥပမာ (ဟွံ၊ ဂွံ၊ ယွံ၊ သွံ၊ ဝွံ၊ စွံ၊ နွံ) တအ်ရ၊၊

ကၟက် ကဵု လဇံက် ၜါဝွံ ဗီုဟွံတုပ်ဂှ် မိက်ဂွံချူပတိုန်ထ္ၜးဏာညိရ၊၊

တင်ရန်တၟအ် ကၟက် ဇေတ်တ်ဂှ် တၞဟ်နဂွံဗဒှ်ပတိုန် ရမ္သာင်ဗျဉ်တၟိရ၊၊ အရေဝ်မန်ပိုဲဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵုရမ္သာင်ပန်

ဥပမာ

ရမ္သာင်သာ	သာဇြိုဟ်	ရမ္သာင်ဇြိုင်	ဇြိုင်ဇြိုဟ်
က	ခ	ဂ	ဃ
င	ငှ	ၚ	ငှ
စ	ဆ	ဇ	ဇျ
သ	သြ	သ္ၚ	သ္ဇ
ၜ	ၑ	ၝ	ၐ

အက္ခရ် သွဵု ကဵု ဗျဉ် မန်ပိုဲဂှ် ပိုဲကလိဂွံ နူကဵုအိန္ဒိယ၊၊ ရမ္သာင်အိန္ဒိယဂှ် ဗပေင်ကဵု ရမ္သာင်မန် ဟွံမာန်တုဲ မန်တမၠာတအ် ဗဒှ်ပတိုန်ဗျဉ်ဇကုတၟိလေဝ်နွံ၊ ဗျဉ်ၜါလ္ဇံက်တုဲ ဖန်ဗဒှ်ပတိုန် ရမ္သာင်တၟိလေဝ်နွံရ၊၊ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် ဗျဉ် ၜ ဂှ် မန်ပိုဲတမၠာတအ် ဗဒှ်ပတိုန်လဝ်ကေတ်တ်တုဲ သွက်ရမ္သာင်ဇြိုင် ဒၞာဲၜဂှ် ညးလ္ဇံက် ဗျဉ် မ ကဵု ဗ တုဲ ညးဂွံရမ္သာင် ၝ ရ၊၊ ညံင်ရဴဂှ်ကီု သွက်ရမ္သာင်ဇြိုဟ် ဇ ဂှ်၊ ဗျဉ် ဇ ဂှ် ညးကွက်စုတ် ယ ဇ္ယ/ တုဲ ညးဂွံ ဗျဉ် ဇျ ရ၊၊ သွက်ရမ္သာင်ဇြိုင် ဒၞာဲ ဟ ဂှ် ညး ဗဂပ်စုတ် သ ကဵု င ၊ သ္ၚ၊၊ ဒၞာဲရမ္သာင်ဇြိုဟ် သ္ၚ ဂှ် ညးဗဂပ် သ ကဵု ဇ တုဲ ညးဂွံရမ္သာင် သ္ဇ (သ္ဇင်/ဇြင်)၊၊ တၞဟ်နဂွံဂွံရမ္သာင် ကျ တုဲ က ကဵု ယ၊ တၞဟ်နဂွံဂွံရမ္သာင် ကြ တုဲ က ကဵု ရ၊ တၞဟ်နဂွံဂွံရမ္သာင် ကွ တုဲ က ကဵု ဝ၊ တၞဟ်နဂွံဂွံ ရမ္သာင် ကၠ တုဲ က ကဵု ဠ/လ၊ တၞဟ်နဂွံဂွံ ရမ္သာင် မှ တုဲ မဂှ် ကွက်စုတ် ဟ၊၊ မပ္တံ မြဴသာ်ဝွံ မန်ပိုဲ ခၞံဗဒှ်ကၠုင်လိက်ရ၊၊ လက်သန်ကၟက် ပိုဲမဂွံဆဵုဒၟံင် တ္ၚဲဏအ် ဗီုကဵု ( ၞ ၊ ၟ ၊ ၠ) တအ်ဂှ် ပြံင်လှာဲကၠုင် နူကဵုဗီုပြင် ဗျဉ်ဓမ္မတာ န၊ မ၊ လ၊ နူခေတ်တြေံတေအ်ဖအိုတ်ရ၊၊

နကဵုသၞောတ်လိက်မန် နူခေတ်တြေံမ္ဂး မကြိယာမ္ဂး ၜိုတ်ပကောံဂွံ (ဝါ) ၜိုတ်လ္ဇံက်ဂွံဂှ် ညးလ္ဇံက်တုဲ မနာမ်မ္ဂး ၜိုတ်ပရးဂွံဂှ် ညးပရးရ၊၊ ဥပမာ မကြိယာ ကၠုင် ဂှ် အရေဝ်မန်တြေံ တ္လုင်၊ ပကြိယာအနာဂတ် ဂတဂှ် ဒးစုတ် သ မ္ဂး ညးချူ ဗီုဏအ်ရ၊၊ သ္တ္လုင်၊၊ တ္လုင် မကြိယာဂှ် မိက်ဂွံပ မနာမ်မ္ဂး တလုင် ညးပရးထောအ်ရ၊၊ နကဵုလိက်ခေတ်တြေံမ္ဂး တိရ်လုင်၊ ခေတ်လဒေါဝ် တလုင် ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၞောဝ်လိက်မန်မွဲဂှ် ကြိယာမ္ဂး ၜိုတ်ပ္ကောံလ္ဇံက်ဂွံဂှ် လ္ဇံက်တုဲ မနာမ်မ္ဂး ၜိုတ်ပရးဂွံဂှ် ဒးပရးရ၊၊ ဥပမာ တကအ်၊ နကဵုယၟုကီု၊ နကဵုမနာမ်ကီုမ္ဂး ဒးပရးချူ တကအ် ၊၊ တကအ် စကာ နဒဒှ် မကြိယာမ္ဂး ဒးလ္ဇံက်ရ၊၊ ဥပမာ လဒေါဝ်ၜဳဂှ် တိတ္ကအ်တိုန်ကၠုင်၊၊ 

လဇံက်အက္ခရ် နွံမွဲပၠန်ဂှ် ဥပမာ လမျီု၊ ရမ္သာင်/ရမျာင်၊ ဂမျိုင်၊ ဂမြင်၊ ကမြဴ၊၊ တအ်ဂှ် တၞဟ်နဂွံဂွံ ရမ္သာင်ဗျဉ်မွဲမွဲတုဲ ကွက်စုတ်လဝ် ညံင်ရဴ ဇ ကွက် စုတ် ယ ဒှ်အာ ဇျ ဟွံသေင်ရ၊၊ လမ်ယီုဂှ် တၞဟ်နဟွံမိက်ကဵုဗှ် လမ် ယီု ဗီုဏအ်တုဲ လ္ဇံက်ထောအ် အက္ခရ်ၜါဂှ် လမ္ယီု/လမျီု၊ ညံင်ရဴသာ်ဂှ်ကီု ရမ်သာင် ဂှ် ရမ္သာင်/ရမျာင်၊ ဂမ်ယိုင် ဂှ် ဂမ္ယိုင်/ဂမျိုင်၊ ဂမ်ရင် ဂှ် ဂမြင်၊ ကမ်ရဴ ဂှ် ကမြဴ၊ ဗီုဏအ် နွံကၠုင်ရ၊၊ အရာဏအ်လေဝ် အဲစှ်ေစိုတ် စကာအာအတိုင်ဂှ် ဂွံဒၟံင်ရ၊၊ ရမ္သာင်ဂှ် ဟိုတ်နူဒှ် လဇံက်လဝ် ယ ဟွံသေင်တုဲ တၞဟ်နမိက်ဂွံကဵုတၞဟ်ခြာအာ နူကဵုတၞဟ်တုဲ ချူ ရမ္သာင် ကွက်စုတ်သ သၟဝ်ဂှ် ကၠးကၠးဂှ် ခိုဟ်အိုတ်ရောင်ညာတ်ရ၊၊

လဆောဝ်မ္ဂး အခိင်လဵု ပိုဲစကာ ဟ၊ အခိင်လဵု ပိုဲစကာ သ္ၚ ဂှ် မလေပ်ဒှ် သံသယမာန်ရ၊၊ ဟ ရမ္သာင်သာ၊ သ္ၚ ရမ္သာင် ဇြိုင်၊၊ ရမ္သာင်မန်ဒေသ ကၞောတ်ၜဳ မကော်စ မန်ရဝ် တအ်ဂှ် ညးတအ် မာန်ရမ္သာင်သာ ရမ္သာင်ဇြိုင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု ရမ္သာင် ဟ၊ ဂၠိုင်နူ မန်ဒေသဇိုင်ၜဳ (မန်ရော) ညိဏီ မိက်ဂွံဟီုရ၊၊ ဥပမာ သ္ၚု၊ သ္ၚိ၊ သ္ၚောဲ၊ သ္ၚိတ်၊ သ္ၚာဲ၊ တအ်ဂှ် မန်ရောတအ် ပတိတ်ရမ္သာင် ဟ ဖ္အိုတ်တုဲ နကဵုမန်ရဝ်ဟေင် ဗွဲမတၞဟ်ခြာ ညးတအ် ပတိတ်ရမ္သာင် ဇြိုင် မာန်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဒၞာဲလဵု ချူ ဟ ဒၞာဲလဵု မဒးချူ သ္ၚ ဂှ် ဒးပစာမ် ကဵုမန်ရဝ် ရ၊၊

လိက်မန် နူကဵုခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် သွဵု သြ / -ော ဂှ် ဖ္ဍန်ထောအ် နဒဒှ် ကၟက်(ဝ) စကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲလိက်တၟအ်ခေတ်သၟိင်ဓမ္မစေတဳ ဂွံဆဵုကေတ် (ကွန်ဝုတ်သၟိင်မာရ်) ညံင်ရဴမန်ကီု ပ္ဍဲဗၟာလေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ကီုရ၊၊ ဥပမာ ဗၟာချူ (လွန်၊ မွန်၊ ဆွမ်း) တအ်ဂှ် သွဵုသြ ဖ္ဍန် နဒဒှ်ကွက် (ဝ) ဖ္အိုတ်ရ၊၊

သွံ ဂှ် နူတမ် ကၠုင်နူ သောအ်၊၊ နွံ ဂှ် နူတမ် ကၠုင်နူ နောမ်/ နောံ၊၊ ဟွံ ဂှ် နူတမ် ကၠုင်နူ ဟောအ်၊၊ ဂွံ ဂှ် နူတမ် ကၠုင် နူ ဂေါအ်၊၊ ယွံ ဂှ် နူတမ် ကၠုင်နူ ယောအ်၊၊ စွံ ဂှ် နူတမ်ကၠုင်နူ စောအ်၊၊ ဝွံ ဂှ် နူတမ် ကၠုင်နူ ဝေါအ်၊၊ အခဝ်တအ်ဏအ်ဂှ် ဟိုတ်နူဍေဟ်ဒှ်အာ အက္ခရ်ကိုန်ဂစိုတ် ဟွံထုဲအာကဵု အရာတၞဟ်ရတုဲ စွံလဝ်အတိုင်ဏအ်၊ စကာအာ အတိုင်ဏအ်မ္ဂး ဒးရးဒၟံင်ရ၊၊

လိက်မန်ပိုဲဂှ် ဇုဇဗဴလပိုဲ ဒုင်သဇိုင် ကုရမ္သာင်မန်တုဲ မခၞံဗဒှ်လဝ်ဂှ်ရ ၜိုန်ရ အာယုက်လိက်မန် ပေင်အာ ၁၅၀၀ သၞာံရလေဝ် သီုဟွံဒးပလေဝ် ဟွံဒးထပ်မွဲသာ် ဆက်စကာအာ အတိုင်တြေံဂွံဒၟံင်ဖိုဟ်ရ၊၊ နူကဵုသၞာံ ၜိုတ် မသုန်ကၠံ လပါ်လက္ကရဴဂှ် လိက်မန်ဂှ် စထုဲထံင် နှဴဖြံင်ကၠုင်တုဲ သွက်ဂွံကလေင်ထိင် ဖျေဟ်ကိုန်ဂစိုတ်လိက်မန်ဂှ် နွံပၟိက်ကၠုင် ဗွဲမဇၞော်ဒြဟတ်ရ၊၊ ပ္ဍဲအရာမဖျေဟ်ကိုန်ဂစိုတ်လိက်မန်ဏအ်ဂှ် ပိုဲတအ် ဒးလ္ၚတ် သၞောတ်သၞောဝ်လိက်မန် နူခေတ်တြေံ အောန်အိုတ် လိက်မန်မချူလဝ် ၅၀၀ သၞာံ လပါ်လတူတအ်တုဲဟေင် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ်ထေက်ရ၊၊

ပိုဲကလေင်သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဖအိုတ်မ္ဂး စပ်ကဵုမချူဂှ် ပိုဲဒးစွံသတိ သွက်ဂွံလ္ၚတ် နွံၜါသာ်၊ စပ်ကဵုဂစိုတ် ကေုာံ လဇံက် မလိက်ရ၊၊ ဂစိုတ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် သင်္ကေတ (ခဍမ်က္ဍိုပ်) မွဲမဓဝ် ပစၞးကု ဂစိုတ်ပန်ဂစိုတ်ဂှ် ပိုဲတအ် ထေက်ကဵု ဒးဝေင်တုဲ ပိုဲတအ် ထေက်ကဵု ဒးရုဲစှ်ကေတ် ခဍမ်က္ဍိုပ်ဂှ် ပစၞးကုဂစိုတ်မွဲဟေင်ထေက်ရ၊၊ အတိုင်ပၟိက် ကျာ်ဇၞော်အစာဝေဒဉာဏမ္ဂး ခဍမ်က္ဍိုပ်ဂှ် ပစၞး ဂစိုတ်(မ်)မွဲဟေင်ရထေက်၊၊ နကဵုပူဂိုလ်အဲလေဝ် စှ်ေစိုတ် ပၟိက်ကျာ်ဇၞော်တုဲ ချူကၠုင် အတိုင်ဂှ်ကီုရ၊၊

စပ်ကဵုကၟက် ကဵု လဇံက်ဂှ် ဒၞာဲနွံ လ္ဇံက်ဂွံမ္ဂး လ္ဇံက်စုတ်ဖအိုတ် ဗီုဏအ် ပဟွံထေက်ရ၊၊ အတိုင် အခိုက်သၞောဝ်လိက်မန်မ္ဂး ကၟက်ဂှ် သွက်ဂွံဂွံကလိဂွံ ရမ္သာင်ဗျဉ်မွဲမွဲတုဲ ညးဖန်ပကောံဗျဉ်ၜါ (ဝါ) ကွက်ဗျဉ်ၜါတုဲ ပတိတ်ဗဒှ် ရမ္သာင်တၟိရ၊၊ ဥပမာ ဗျဉ် မ ကဵု ဗျဉ် ဗ ၜါဏအ် လ္ဇံက်တုဲ ကလိဂွံ ရမ္သာင် ၝ ရ၊၊ လဇံက်ဂှ် နကဵုသၞောဝ်လိက်မန်မ္ဂး ပ္ဍဲဒၞာဲမကြိယာမ္ဂး လ္ဇံက်တုဲ ချူ၊ ပ္ဍဲမနာမ်မ္ဂး ပရးတုဲ ချူရ၊၊ ဥပမာ တကအ် နကဵုမနာမ်မ္ဂး ပရးချူရ၊၊ တကအ်ခၟိုင်၊၊ နဒဒှ် မကြိယာမ္ဂး လ္ဇံက်တုဲချူရ၊၊ ဥပမာ ပ္ဍဲလဒေါဝ်ၜဳဂှ် တိတ္ကအ်တိုန်ကၠုင်၊၊

အရာကိစ္စဇၞော်မွဲပၠန်ဂှ် တၞဟ်နဂွံဝေင်ပါဲ အရာမကံက်အဓိပ္ပါယ်ဗၠေတ်တုဲ မဝေါဟာရ ရမ္သာင်တုပ်တအ်ဂှ် ညံင်ဂွံချူတၟေင် မကော်ဂး ရမ္သာင်တုပ် ချူတၟေင် ဂှ် ဖန်ဗဒှ်ကဵုဂၠိုင်င်ညိ၊၊ ဥပမာ ပၟတ်ဂဵု၊ ပူဂိုလ်၊၊ တက္ကသိုလ်၊ ဗၜေအ် သဵု၊၊ မင်မဲ၊ မၞိဟ်မွဲၜါ၊၊ သြိုင်သ္ၚိ၊ ကသိုင်ကၞိ၊၊ ခိုဟ်သန်၊ ထဝ်သြန်၊၊ လိက်မွဲပိုဒ်၊ ဗာ်ထပိုတ်၊၊ မြဴသာ်ဝွံ ဒှ်တမ်ရ၊၊

• အခိုက်အလိုက် ရမ္သာၚ်မန်