Kelâmın ana konularından birisini teşkîl eden "ilâhî sıfatlar" konusunun, el-Akîdetü't-Tahâviyye üzerine yazılmış olan Gaznevî ve İbn Ebi'l-İzz şerhleri merkezinde ele alınmasını amaçlayan bu çalışma; ilâhî sıfatlara dair genel bakış açısı sunan bir giriş, Tahâvî ve eserine dair özet bilgilendirme, söz konusu iki şerhte ilâhî sıfatların ele alınış şekillerinin mukayesesi ve bu mukayeseden elde edilen sonuçları ihtiva etmektedir. Ayrıca bu çalışma, Mâtürîdî gelenek ile Ehl-i hadîs ekolüne yakın Hanefî kelâm geleneğinin mukayesesini de sunmaktadır.

Korku (havf), insanın Allah katındaki durumu hakkında hissettiği korku ve kaygıları ifade etmek üzere kullanılan bir kavramdır. Sadece “Havf ” kelimesiyle yaklaşık 125 ayette işlenmekte olan bu mevzu, müteradifi olan haşyet kavramıyla Kur’ân’da korkunun en çok ifade edildiği kavramlar olarak yer almaktadır. Dünyevî ve uhrevî korkular başta olmak üzere peygamberler de dâhil, beşer olarak insan için söz konusu olan bütün korku türleri farklı ayetlerde Kur’ân’da yer almıştır. Öte yandan güven anlamındaki “Emn” ve umut anlamındaki “Recâ” kavramları da korkunun zıddı olarak çalışmamızda yer verilen hususlardandır. Dünya ve ahiret dengesini gözeten İslâm dini, mensuplarına daima korku ve ümit arasında olmayı (beyne’l-havfi ve’r-recâ) tavsiye etmektedir. Makale Kur'ân'da geçen belli kökler üzerinden korkunun semantik analizini yapmayı hedeflemektedir.

Öz Bu çalışmada, Kur'an'da insan göğsünün iki eylemi olarak kullanılan d-y-k (‫)ضيق‬ ve ş-r-h ((‫شرح‬ kavramaları ele alınacaktır. D-y-k kelimesi sözlükte, genişliğin zıddı olan darlık, fakirlik, cimrilik ve üzüntü gibi anlamlara gelmektedir. Mecazî olarak da kalpteki şüphe anlamında kullanılır. Kur'an'da kelimenin bu anlamlarda kullanıldığı ayetlerde iman etmeyenlerin çektiği ruhi sıkıntı, yükseğe çıkan birinin nefes almakta çektiği zorluğa benzetilmektedir. Yine Kur'an'da savaştan geri kalanlara yeryüzünün dar gelmesi, vicdanlarının kendilerini düşürdüğü zor durumu anlatmaktadır. Diğer ayetlerde peygamberlerden Hz. Lût'un halkının cinsel sapıklıklarından duyduğu ıstıraba yer verilirken, Hz. Musa'nın pelteklikten çektiği konuşma sıkıntısı ve kardeşi Harun ile desteklenme talebi dile getirilmektedir. Hz. Muhammed ile ilgili olan ayetlerde ise, müşriklerin Kur'an ayetleri hakkında ileri sürdüğü şiir ve sihir gibi iftiraların kendisine verdiği sıkıntıya karşı, "Rabbini hamd ile tespih et." (el-Hicr 15/98) emriyle teselli edildiğini görmekteyiz. Bir ayette de eşinin evinde iddet süresini geçirmek için bekleyen boşanmış kadına "Onları sıkıştırıp kendilerine zarar vermeye kalkışmayın." (et-Talâk 65/6) ifadesiyle evden çıkıp gitmesi için baskı yapılmaması belirtilmektedir. Bunun zıddı olan ş-r-h kelimesinin lügat anlamları eti yarıp kızartmaya hazırlamak için inceltmek, bir şeyi genişletmek, mecaz olarak da kapalı ve izaha muhtaç olan şeyleri açıklayıp tefsir etmek anlamlarında kullanılmaktadır. Buradan hareketle, Allah'ın bir kişinin göğsünü genişletip yapmak istediği işe kalbini meylettirmesi, böylece Allah'ın hidayetini dilediği kişiyi İslâm nuru ile buluşturmasına değinilir. Hz. Musa'nın dilindeki bağın verdiği sıkıntıyı, "Rabbim! Gönlüme ferahlık ver." (et-Tâha 20/25) isteği ile göğüslemeye çalışmasının dile getirildiği bir ayet de bulunmaktadır. Hemşehrilerinin inat ve inkârcılıklarından bunalan Hz. Muhammed'in ise "Senin kalbini açıp genişletmedik mi?" (el-İnşirah 94/ 1-3) denilerek sırtını büken ağırlıklardan kurtarılıp isminin yüceltilmesiyle ferahlatıldığı görülmektedir.

Bu çalışmada, Kur’an’da insan göğsünün iki eylemi olarak kullanılan d-y-k (ضيق ) ve ş-r-h ( ( شرح kavramaları ele alınacaktır. D-y-k kelimesi sözlükte, genişliğin zıddı olan darlık, fakirlik, cimrilik ve üzüntü gibi anlamlara gelmektedir. Mecazî olarak da kalpteki şüphe anlamında kullanılır. Kur’an’da kelimenin bu anlamlarda kullanıldığı ayetlerde iman etmeyenlerin çektiği ruhi sıkıntı, yükseğe çıkan birinin nefes almakta çektiği zorluğa benzetilmektedir. Yine Kur’an’da savaştan geri kalanlara yeryüzünün dar gelmesi, vicdanlarının kendilerini düşürdüğü zor durumu anlatmaktadır. Diğer ayetlerde peygamberlerden Hz. Lût’un halkının cinsel sapıklıklarından duyduğu ıstıraba yer verilirken, Hz. Musa’nın pelteklikten çektiği konuşma sıkıntısı ve kardeşi Harun ile desteklenme talebi dile getirilmektedir. Hz. Muhammed ile ilgili olan ayetlerde ise, müşriklerin Kur’an ayetleri hakkında ileri sürdüğü şiir ve sihir gibi iftiraların kendisine verdiği sıkıntıya karşı, “Rabbini hamd ile tespih et....

Özet ltikadi alanda ahad haberlerin delil olarak kullanılarnaya caı:ıı, zira bunlann zan ifade ettil:li hususu kelamcılar arasında neredeyse bir ittifak halini almıştır. Ancak kelarn eserlerinin genelinde bu durum ifade edilmekle birlikte hangi açılardan böyle olduı:ıu konusunda detaylı açıklamalar yapılmamıştır. Fahreddin er-Razinin konuya yaklaşımı ise oldukça detaylıdır. O bu tür haberlerin teorik planda ilim ifade etmedi!:!ini söylemekle beraber bunun her zaman uygulanabilir olmadı!:!ı itirafında da bulunur.

Esas olarak şer‘iye sicilleri ve arşiv kayıtlarına dayanan bu çalışmada Osmanlı dönemi Üsküdar’ında yaşamış gayrimüslimlerin mezarlıkları konusu ele alınmaktadır. Ondokuzuncu yüzyılda mezhep değiştirmenin serbest bırakılması ile çoğunluğu Rumlar, Ermeniler ve Yahudilerden oluşan homojen gayrimüslim cemaatlerinin homojenliği bozulmuş ve farklı mezhepler arasında mezarlık tartışmaları oluşmuştur. Yahudiler ve Ermeniler farklı din ve mezhep mensupları ile kendi mezarlıklarını paylaşmak istememiş hatta Üsküdar’da Ermeni Protestanları Katolik Ermeniler tarafından mağdur edilerek, istenmeyen gurup olarak görülmüştür. Bunun yanında aynı din ve etnik kökene sahip olunmasına rağmen, Rumlarda görüldüğü üzere Üsküdarlı ve taşralı olmak, başka bir deyişle yerli ve muhacir olmak da tartışmalarda önemli rol oynamıştır. Makalede son olarak bu problemlerin çözümünde Osmanlı Devleti’nin oynadığı rol incelenmektedir. Osmanlı Devleti Müslüman veya gayrimüslim tebaadan olsun ihtiyaç doğduğunda mezar tahsis edilmesinde bir sıkıntı çıkarmamıştır. Devlet yetkilileri gayrimüslimler arasındaki tartışmalarda ise her iki tarafı da dinleyerek sorunları çözmeye çalışmıştır



Relying on the Ottoman court records and archival documents this article examines the
cemetary debates among the non-Muslims of Uskudar in the nineteenth century. As the Ottoman Empire allowed
the changing of sects among non-muslims in the nineteenth century, the homogenous texture of Greek, Armenian
and Jewish religious communities was broken and a cemetary debate emerged among them. The Jews and the
Armenians were not willing to share their cemetaries with the members of different faiths and sect members;
especially in Uskudar Armenian Protestants were declared as unwanted group by Catholic Armenians. Although
Greeks shared the same Orthodox sect and the same ethnicity, the cemetary debate among them emerged as a
class debate between the Üsküdar Greeks and the rural Anatolian Greeks. The article later examines the role the
Ottoman Empire played in these issues. The Ottoman authorities allocated cemetary space for its Muslim and
non-Muslim subjects as requested. In regard to the discussions among the different sects of non-Muslim groups,
the Ottomans listened to both sides and created feasible solutions.

Tefsir disiplininin müdevven-hakiki bir ilim olup olmadığı gelenekte tartışıldığı gibi bugün de tartışılmaktadır. Bu tartışma genelde tefsirin meselelerini kendilerine arz  ederek sağlamasını yapacağı yeterli sayıda kâidesinin bulunmadığı temelinde yürütülmektedir. Bu bağlamda tefsirin eczâu’l-ulûm olarak isimlendirilen bilim kriterlerinden  mebâdî kriterini karşılamadığını dolayısıyla tefsirden bir ilim olarak bahsedilemeyeceğini
savunanlar olduğu gibi tefsirin kâidelerinin bulunduğunu yeterli mesai harcandığında mevcut kâidelerden daha fazlasının da tespit edilebileceğini bu yüzden fıkıh, kelam, tasavvuf disiplinlerine nasıl ilim deniliyorsa tefsire de ilim denilebileceğini savunanlar da bulunmaktadır. 
Bu çalışmada öncelikle kavâidü’t-tefsirin mahiyeti, önemi, ilişkili olduğu kavramlar incelenmiş ardından tefsir kâidesi devşirilen/derlenen kaynaklar tespit edilmiştir.
Bu vesileyle tefsir kâidesi olarak adlandırılan kâidelerin ne kadarının tefsire özgü olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu konuyu tüm kavâidü’t-tefsir eserleri üzerinden çalışmak zor olacağı ve yüksek lisans tezi sınırlarını aşacağı için bir eser belirlenmiş ve o eser üzerinden tespit ve tahlillerde bulunulmuştur. Bu çalışma en çok tefsir kâidesi barındıran kavâidü’t-tefsir eseri olarak kabul edilen Hâlid b. Osman es-Sebt’in Kavâidü’t-Tefsîr
Cem‘an ve Dirâseten adlı eseri üzerinden gerçekleştirilmiştir. Bu eserdeki kâideler üzerinden tefsirin kendine has kuralları olduğu dolayısıyla tefsirin müdevven bir ilim olarak isimlendirilebileceği ayrıca tefsir adı altında üretilen çeşitli yorumların sağlamasını yapabilecek ilke ve esasların var olduğu gösterilmek istenmiştir.