این صفحه جزو رهنمودهای ویکی‌پدیا است. استانداردهای رفتاریِ مطرح‌شده در این صفحه از پشتوانهٔ تأیید بسیاری از ویرایشگران ویکی‌پدیا برخوردار است. بااین‌که پیروی از مفاد این صفحه توصیه می‌شود، این مفاد جزو سیاست‌ها نیست. در ویرایش و به‌روزرسانی این صفحه جسور باشید، ولی لطفاً پیش از انجام تغییرات عمده از صفحهٔ بحث برای مطرح کردن تغییرات و نظرخواهی استفاده کنید.

میانبر: وپ:حاشیه

این صفحه در یک نگاه: برای رعایت وپ:دبط در مقاله، نباید به نظریه‌هایی که به‌طور گسترده توسط منابع معتبر و تخصصی در آن حوزه موردقبول نیست وزن ناروا داد.

در زبان ویکی‌پدیا، نظریه حاشیه‌ای به معنای بسیار عام برای توصیف ایده‌ای به کار می‌رود که تفاوت فاحشی با دیدگاه‌های شایع یا اصلی دارد. از آن‌جا که ویکی‌پدیا نظریه‌های مهم را خلاصه می‌کند و هر مطلب را متناسب با میزان برجستگی آن می‌نمایاند، یک مقاله ویکی‌پدیا نباید یک نظر حاشیه‌ای را بیش از آنچه واقعاً هست سرشناس یا پذیرفته‌شده نشان دهد. اظهارات در مورد حقیقت یک نظریه باید مبتنی بر منابع مستقل غیروابسته باشد. اگر یک نظر حاشیه‌ای می‌خواهد در مقاله‌ای در مورد یک دیدگاه شایع اضافه شود، نظریه‌ای که پشتیبانی وسیع کارهای علمی مربوط به آن حوزه را ندارد، نباید در مقاله وزن ناشایست دریافت کند.^[۱] همچنین باید منابع معتبری ذکر شوند که ارتباط نظر حاشیه‌ای به نظر اصلی را به صورت محکم و به میزان بالا تصدیق کنند.

دلایل زیادی برای این مسئله وجود دارد. ویکی‌پدیا جای صحه گذاردن بر موضوعات غیر مهم نیست و نباید هیچ وقت به چنین جایی تبدیل شود. ویکی‌پدیا تالار گفتگو برای تحقیقات دسته اول نیست؛ و برای آنکه نویسندگان و ویرایش‌گران مقالات ویکی‌پدیا، نظریات مناقشه‌برانگیز را به شکل بی‌طرفانه‌ای بنویسند، بسیار ضروری است که نظر منابعِ ثانویهٔ مستقلی را که به اندازه کافی معتبر و با کیفیت هستند، در مورد موضوع مدّ نظر، بازگویی نمایند.

سیاست حاکم در مورد دیدگاه‌های حاشیه‌ای، همانا سه سیاست اصلی، «بی‌طرفی»، «تحقیق دست‌اول ممنوع»، و «اثبات‌پذیری» هستند. با همدیگر، این قوانین می‌گویند مقالات نباید شامل هیچ نوآوری باشد (چه تحقیقی و چه ترکیبی)، و اینکه مطالبی که احتمال به چالش کشیده شدن دارند، به یک منبع معتبر نیازمند هستند؛ و در نهایت اینکه، دیدگاه اکثریت و دیدگاه اقلیت مهم که در منابع معتبر آمده‌اند، باید به شکل منصفانه و متناسبی نشان داده شوند. اگر هر گونه نا سازگاری بین این شیوه‌نامه و سیاست‌ها وجود داشته باشد، سیاست‌ها، ارجحیت دارند.

عنوان تئوری حاشیه‌ای را در حوزه وسیع به کار برده می‌شود تا نظریاتی که با دیدگاه اصلی فاصله دارند را به مخاطب بشناساند. نظریه‌های دانشورانه، معمولاً قوی‌ترین وسیله برای تشخیص دیدگاه اصلی هستند؛ ولی در این زمینه باید دو نکته را مدّ نظر داشت. یکی اینکه لزوماً برای هر مبحثی تخصص آکادمیک وجود ندارد؛ و دوم اینکه نباید به نظر یک شخص متخصص که مهارتش در یک رشته دیگر است، وزن نامتناسبی داده شود. به عنوان مثال، دیدگاه‌های حاشیه‌ای در علم به‌طور کامل از علم اصلی جدا هستند و تقریباً هیچ پشتیبانی علمی ندارند. به عنوان مثال‌های دیگری در این زمینه می‌توان از نظریه توطئه یا ادّعاهای غیرمعمول در علم طبّ نام برد.

وقتی در مورد موضوعاتی که به گفته منابع معتبر شبه علمی یا حاشیه‌ای هستند بحث می‌کنیم، ویرایشگران باید مراقب باشند که نظریات شبه‌علمی را در کنار نظریات علمی یا نظریاتی که به اجماع مراجع آکادمیک رسیده‌اند قرار ندهند. (نباید به گونه‌ای ویرایش کرد که این دو دیدگاه، به عنوان نظراتی متضاد ولی هم‌وزن جلوه کنند). با وجودی که شبه‌علم گاهی وجودش در مقاله ضروری است، این نباید باعث ایجاد ابهام در جایگاه دیدگاه اصلی شود.

چیزهایی که غالباً باید به عنوان شبه‌علم طبقه‌بندی شوند، شامل موارد زیر می‌شوند

۱. شبه‌علم آشکار: نظریاتی که به ظاهر ادّعای علمی بودن دارند ولی به‌طور آشکار ساختگی هستند را می‌توان با این برچسب نام نهاد و بدون نیاز به توجیه بیشتر، در این طبقه‌بندی قرار داد. به عنوان مثال، دیدگاه جهانی علمی این است که ماشین حرکت دائمی (ماشینی که بدون منبع انرژی، تا ابد کار کند) ممکن نیست وجود داشته باشد؛ بنابراین هر ساز و کاری که به نوعی مدّعی حرکت دائم باشد (مانند سلول آبشاری استانلی میر) باید به عنوان شبه‌علم در نظر گرفته شود.

۲. اغلب به عنوان شبه‌علم در نظر گرفته می‌شوند: نظریاتی که طرفدارانی دارند، مانند طالع‌بینی، ولی در جامعه علمی به عنوان شبه‌علم در نظر گرفته می‌شوند، را می‌توان حاوی دیدگاه حاشیه‌ای دانست و به عنوان شبه‌علم در نظر گرفت.

تشخیص بعضی موارد دقت بیشتری می‌طلبد.

۳. علوم سؤال‌برانگیز: نظریاتی که طرفداران قابل توجهی دارند ولی برخی از منتقدان مدّعی شبه‌علم بودن آنها هستند، گرچه ممکن است حاوی دیدگاه حاشیه‌ای باشند، ولی از آنجایی که بحث علمی پیرامون آنها همچنان در حال جریان است نباید به‌طور صریح شبه‌علمی نشان داده شوند.

در ویکی‌پدیا به جز این موارد را، معمولاً نباید به عنوان شبه‌علم در نظر گرفت.

۴. فرمولاسیون‌های نظری جایگزین: فرمول‌های نظری جایگزین که از درون جامعه علمی برآمده باشند شبه‌علم نیستند، بلکه بخشی از روند علمی به حساب می‌آیند. این فرمولاسیون‌های نظری، ممکن است نتوانند، برخی از جنبه‌های واقعیت را تبیین کنند، ولی اگر موفق به انجام چنین کاری شوند، معمولاً به سرعت مورد پذیرش قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، نظریه اشتقاق قاره‌ها به شدت مورد انتقاد بود چون ساز و کاری برای حرکت قاره‌ها نبود؛ ولی وقتی چنین ساز و کاری کشف شد، همانند نظریه زمین ساخت بشقابی به عنوان دیدگاه اصلی در نظر گرفته شد.

برای تعیین این امر که آیا مطلبی در طبقه‌بندی شبه‌علمی جای می‌گیرد یا صرفاً فرمولاسیون جایگزین است، این مسئله را در نظر داشته باشید: نظریات جایگزین، معمولاً مطالبی را که در خط مقدم علمی قرار می‌گیرند تنظیم می‌کنند یا در مورد مطالبی هستند که با شواهد قوی و پیچیده سر و کار دارند؛ این فرمولاسیون‌ها تلاشی هستند برای بهتر توضیح دادن واقعیت. شبه‌علم ولی معمولاً پیشنهادی در جهت ایجاد تغییر در پایه‌های قوانین علمی یا تغییر در واقعیت است، به وجهی که پدیده‌ای را که برخی طرفداران قائل به وجود آن هستند را ممکن می‌کند. در حالی که شواهد قوی علمی برای ایجاد چنین تغییر بزرگی وجود ندارند. شبه‌علم معمولاً بر پایه حمله به دیدگاه اصلی استوار است، و متکی به شواهد ضعیف یا نظریات مشکوک است.

منابع معتبر برای هر مقاله‌ای در ویکی‌پدیا مورد نیازند. به آنها برای این نیاز داریم که نشان دهیم یک دیدگاه به اندازه کافی سرشناس هست که به آن یک مقاله اختصاص دهیم یا خیر؛ و برای اینکه یک دیدگاه حاشیه‌ای را در یک مقاله که در مورد دیدگاه‌های اصلی صحبت می‌کند بیاوریم، به منابع معتبر نیاز است که رابطه بین این دو را به شکل جدی توضیح دهد. منابع معتبر در ویکی‌پدیا شامل مقالات علمی بازبینی شده (توسط داور مستقل)، کتاب‌های چاپ شده توسط انتشارات دانشگاهی، کتاب‌های درسی دانشگاهی، مجلات، ژورنال‌ها و کتاب‌های چاپ شده توسط انتشارات وزین و روزنامه‌های اصلی هستند. نشریات دانشگاهی و بازبینی شده، معمولاً معتبرترین منابع هستند، ولی منابع غیر دانشگاهی معتبر هم در کنار منابع دانشگاهی قابل استفاده‌اند.

منابع مستقل بهترین منابع برای توضیح در خصوص نظریه‌های حاشیه ای، و تعیین اهمیت آنان هستند. به‌صورت مشخص در یک مقاله وقتی قسمتی از صفحه در خصوص جنبه‌های گوناگون یک تئوری حاشیه ای مطلبی را بیان می‌کند این مطلب باید توسط منابع مستقل حمایت شود. موضوعاتی از علوم حاشیه ای که فاقد منبع مستقل هستند نباید در صفحه بیان شوند. وجود منابع منابع مستقل برای مشخص شدن رابطه بین تئوری حاشیه ای مطروحه و موضوع علمی اصلی لازم است.